Buhârînin Ebû Hanîfe İle İhtilafı

Buhârî´nin Ebû Hanîfe İle İhtilafı

Buhârî´den bahsederken, zamanımızda bu meseleye de yer vermemiz gerekmektedir. Onun için, mevzunun gerçek mahiyetini kısaca açıklamaya çalışacağız.

Aslında Buhârî ile Ebû Hanîfe muasır değildir. Çünkü Ebû Hanîfe 80-150 yılları arasında yaşamıştır. Yani Buhârî hazretleri Ebû Hanîfe (radıyallahu anh)´nin ölümünden tam 44 yıl sonra doğmuştur. Buna rağmen, aralarında bir ihtilaf söz konusudur ve bu gerçektir. Pek çok müellif bu meseleye temas etmiş ve bilhassa Hanefîler, İmam-ı Azâm´ı müdafaa için mevzu üzerine eğilmişler, müstakil eserler vermişlerdir. El-Lübâb´ın sahibi, Abdülgani el-Meydânî ed-Dımeşkî´nin Keşfu´l-iltibas Ammâ Evredehu´l-Buhârî alâ Bâzı´n-Nâs adlı eseri bu teliflerden biridir.

Buhârî, Sahîh´inin tam 18 yerinde Ebû Hanîfe´ye hücûm eder. Ancak hiçbirinde ismen Ebû Hanîfe´yi zikretmez. Her defasında: "Kâle ba´zu´n-nâs" (âlimlerden biri demiştir ki) der ve arkadan reddedeceği, tenkîd edeceği fıkhî bir görüş kaydeder. Âlimler ittifakla "Ba´zu´n-nâs" tâbiriyle Ebû Hanîfe´nin kastedildiğini belirtirler.

Terâcim kitapları, umumiyetle Buhârî´nin, Ebû Hanîfe´ye cephe almasında Nuaym İbnu Hammâd el Mervezî´nin müessir olduğuna dikkat çekerler. Bu zat, Buhârî´nin sohbetine katıldığı kimselerden biridir. Başlıca hususiyeti de, Ebû Hanîfe´ye karşı beslediği aşırı taassubudur. Çünkü kendisi ehlü´l-hadîstir, sünneti takviye için hadîs bile uydurmaktadır. Ebû Hanîfe ise ehl-i rey bilinmektedir. Bu sebeple Nuaym, Ebû Hanîfe aleyhinde şenî yalanlar uydurmaktan çekinmemiş ve Buhârî´ye bu meselede müessir olabilmiştir.

Buhâri´deki Ebû Hanîfe husûmetinin sebebiyle ilgili bu açıklamaya, başka makul izahlar da yapılmıştır. Bunlardan birine göre, Buhârî ilmî seyahatlerden Buhârâ´ya dönünce, oradaki Hanefi olan âlimler kendisini kıskandı. Hatalı bir fetvasını bahâne ederek onun Buhârâ´dan sürülmesini sağladılar. Bu işin başında, Buhârî´nin talebelik arkadaşı olan Ebu Hafsı´s-Sağîr el-Buhârî baş rolü oynamıştır. Ebu Hafsı´s-Sağîr Mâverâünnehir´de Hanefiye şeyhidir. Kendisine karşı bed muâmelede bulunanlara karşı kırılmış olan Buhârî Hazretlerinin bir insan olarak hissiyata kapılıp Hanefilere kırıldığı, Ebû Hanîfe´ye karşı taassuba düştüğü ifâde edilir.

Bir başka yoruma göre, Buhârî, kendisinde hadîs ve eser galebe çalan bir fakîhtir, nazarında iman kavl ve amelden ibârettir, artar ve eksilir. Ebû Hanîfe ise kendisinde fıkıh ve rey galebe çalan bir muhaddistir. Bunun nazarında iman, kalb ile tasdik, dil ile ikrârdır, artmaz ve eksilmez. Farklı görüşlere mensub bu iki zümre arasında ihmal edilemiyecek açıklık meydana gelmiş, cedelleşmeler olmuştur. Binâenaleyh, Buhârî Hazretleri de bu görüş ayrılıkları sebebiyle, ehl-i rey´den olan Ebû Hanîfe´ye karşı taassuba düşmüş olmalıdır.

Bu yorumun haklılığını kavramak için Ahmed İbnu Hanbel´in şu sözünü kaydetmede fayda var. Der ki: "Biz ehl-i reyi, onlar da bizi durmadan lânetlerdik. Bu hal Şâfiî´nin gelmesine kadar devam etti. O gelince aramızı bulup bizi kaynaştırdı."[131]
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın