Muhteliful Hadis İlmi Nedir

Muhteliful Hadis İlmi Nedir

Rasûlullah'tan sahih isnadla birbirine zıd iki hadis rivayet edildiğini bümiyorum. Kim böyle iki hadis bitiyorsa, getirsin aralartnı te'lifedeyim.

İmam İbnu Huzeyme [10]

Makbul haberler, amel olunan ve olunmayan haberler olmak üzere kısımlara aynlırlar. Eğer bir haber muârazadan salim bulunursa, yani ona zıd bir haber gelmezse bu habere muhkem denir. Bunların misali çoktur.

Fakat bir haberin muarızı veya zıddı bulunursa, bu muânzı da ya kendisi gibi makbul olur yâhutta merdûd olur. İkincisinin hiçbir tesiri yoktur. Zira zayıf hadisin muhalefeti, kuvvetli haber üzerine tesir etmez. Eğer muâraza sıhhat yönünden kendisi gibi bir hadisle olursa, ya iki hadisin mânâları arasında uzak bir tevile gitmeksizin cem1 ve te'lif mümkün olur; yahut ta bu mümkün olmaz. Eğer cem' mümkün olursa bu, muhtelifu'l-hadis denilen kısmı teşkil eder [11]

Muhtelifu'l-hadîs, ".Zahiren birbirine zıd hükümleri ihtiva eden, fakat hakikatte tezad halinde bulunmayan, diğer tabirle; aralan telfik ve cem' edilebilen (conciliation, harmonisation) iki hadis'e "Muh-telifu'l-hadis" denir." diye de tarif edilmiştir. [12]

Fakat bu çetin işe ancak, fikıh ve hadis ilimleri ne vâkıf, ince mânâları bilebilen âlimler girişebilirler.[13]

Bu telfik arneliyyesinde birkaç rnetod takibedil-miştir. Meselâ bunlardan biri, umûmî olan bir keyfiyeti tahsis, mutlak'ı ise takyid etmek veya bir hadisi müteaddid hâdiselere hamletmek yollarına başvurma metodudur. [14]

İki hadis arasını cem' etmek mümkün olduğu takdirde, her iki hadisle de amel edilir. Fakat bu iki hadisin arasını cem1 etmek mümkün olmazsa, bu takdirde iki şık vardır:

1) Hadislerden birinin nâsih, diğerinin mensûh olması. Bu bilindiği takdirde nâsih ile amel edilir, mensûh terkedilir.

2) Hangisinin nâsih, hangisinin mensûh olduğuna dâir herhangi bir delil bulunmazsa o takdirde iki hadisten birini tercih etme cihetine gidilir ve ercah olanla (tercih edilenle) amel edilir. [15]

Bu mühim mevzua ilk defa ehemmiyet veren ve bu hususta söz söyleyen İmâm eş-Şâfîî ( 204) olmuştur. Kendisi el-Umm ve er-Risâle adlı eserlerinde muhteliru'l-hadîs'e müteaddid defalar temas ettiği gibi, bu meseleye dâir bir

defalar temas ettiği gibi, bu meseleye dâir bir eser de yazmıştır. [16] Ancak eş-Şafiî bütün muhtelif hadisleri bu kitapta toplamayı gaye edinmemiştir.[17]

İkinci olarak İmam eş-Şâfîî'nin vefatından on sene sonra dünyaya gelen İBNU KlTTEYBE'nin hadisteki tezadlan ileri süren muhtelif fırka ve mezheb (bilhassa Mu'tezile ve ehlu'r-re'y) mümessillerinin iddialarını çürütmek maksadıyla kaleme aldığı mühim eserini zikredebiliriz. Kitabın ismi 'Te'vîlu muhtelifli-hadîs'tir. (Elinizdeki eser). Müellif, itiraza uğrayan ve mutezâd olarak ileri sürülen hadisleri telif edip aralarında ihtilâfın mevcud olmadığını isbata büyük gayret sarfetmiştir. Eserin büyük meziyyetlerini belirten İbnu's-Salâh bilhassa? daha kuvvetli, daha mühim misalleri terketmekle müellifin hata ettiğini ileri sürmüştür. [18]

Bu iki mühim eserden başka, aynı mevzua temas eden diğer esefler şunlardır:

İbnu Cerir et-Taberi'nin ( -301) bu mevzudaki bir eseri[19]

Zekeriyyâ b.Yahya es Sâci'nin ( -307) eseri, [20]

Ebû Ca'fer Ahmed b. Muhammed et-Tahavî'nln (320) Muşkilu'l-Âsâr"i[21]

İbn Hıbbân'm ( - 354) "Kitâbul-Cem'i beyne'l-Ahbâri'I-Mutezâdde "si. [22]

Ebu'l-Ferac Îbnu'l-Cevzi'nin ( -597) "et-Tahkik fi ehâdîsi'l-hılâfı. [23]

Mahmûd b. Tâhir'in "el-Muğis min muhtelifi'l-Hadîs"i. [24]

Ali b. Abdillah b. Ca'fer el-Medînî'nin "İhtiiâfu'l-Hadîs"i[25]ve, Osman b. Saîd ed-Dârimî'nin bu mevzudaki bir eseri şöhret kazanmıştır. [26]

Şiîler de bu mesele ile eskiden alâkadar olmuşlardır. Bunu Muhammed b. ebî Umeyr el-Bağdâdî'nîn ( -217) "İhtilâfu'l-Hadîs" adlı eseri teyid etmektedir. [27]

[10] el-Kifâye fî hmi'r-Rivâye: 606.

[11] Nuhbetu'I-Fiker şerhi, İbnu Hacer el-Askalânî, s: 47.

[12] Bazı hadis meseleleri üzerine tetkikler, M. Tayyib Okiç.s: 116.

[13] Ulûmu'l-hadîs, İbnu's-Salâh, s: 257.

[14] Bazı hadis meseleleri üzerine tedkikler; M .Tayyip Okiç. s: 116.

[15] Ulûmu'l-hadîs. İbnu's-Salâh. s: 257, 258.

Tercih sebepleri usûl-i hadîs kitaplarında zikı Edilmiş-tir. el-Hâzımî .el-İ'tibâr'ında bunların ellisini zikretmiş; Irâkî İbnu's-Salâh'ın Ulûmu'l-Hadîsine yaptığı şerhte bunları nakletmiş ve bu sayıyı yüze yükseltmiştir. Suyûtî bunları Tedr-îb'inde (2/198-202. Mısır 1385/1966 tab'ı) hulâsa etmiştir. (el-Bâisu'I-hasîs, s; 176).

[16] Bazı hadis meseleleri üzerine tedkikler s: 116.

[17] Nuhbctu'l-Fiker şerhi, Ibnu Hacer el-Askalânî s: 49 (Hattâ imâm eş-Şâfiî bu eserini müstakil bir eser olarak düşünmemiş ve sâdece "el-Umm" adlı eserinde bu mevzua dair bir fasıl ayırmıştır. Bkz: el-Umm c. 7 (Kenarında) (Kitâ-bu'ş~Şa1> neşri) ve c. 8 s: 473-568, Mısır 1393/1973 (ofset) baskısı.)

[18] Ulûmu'l-hadîs, İbnu's-Salâh ,s: 257.

[19] Nuhbetul-Fiker şerhi, s: 49 (Dipnot)

[20] Bazı hadis meseleleri üzerine tedkikler ,s: 116.

[21] A.c. s: 117.

[22] İbn Hıbbân, Kitâbul-Mecrûhîn (Halep, 1396), (Mukaddime, s. (Z).

[23] A.c. s: 117.

[24] Zeyl-İ Keşfu'z-Zunûn: 11/520.

[25] Ma'rifetu Ulûmi'I-Hadis, en-Neysâbûrî, s: 71.

[26] Nuhbetu'l-Fiker şerhi ,s: 49 (Dipnot).

[27] Bazı hadis meseleleri üzerine tedkîkler ,s: 117. İbn Kuteybe, Te’vilu Muhtelifi’l Hadisi Müdâfaası, Kayıhan Yayınları: 25-28.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın