Müselsel hadîs

17. Müselsel Hadîs

Müselselj müsned ve muttasıl olup, içinde tedlîs bulunmayan ve rivayet şekli hakkında Rasûlullah (s.a.v.)'a varıncaya kadar her râvînin bir Önceki râvîden naklettiği birbirinin aynı sözlerin ve hareketlerin senedinde tekrar edildiği hadîstir. [905]Hadîsin tedlîs ve ınkıtacdan salim oluşu, bu ilme yeni başlayanlara, o hadîsin sahîh olduğuna dâir fevrî bir hüküm verdire-bilir. Ve râvî bu hükmünde pek acele davranmış olur. Çünkü o bu sözlerin ve birbirinin aynı olan hareketlerin müteselsil oluşunda rivayetin aynen eda edilip edilmediğine dâir mevcut olan şüpheden habersizdir, îbnu Kesîr:

"Müselsel hadîs'in faydası, tedlîs ve mkıta'dan uzak oluşudur. Bununla beraber müselsel tarîkle gelen bir hadîs, nadiren sahîh olur", demektedir.[906] Müselsel bir hadîsin metni, tedlîsten salim olduğu için bâzan sahîh olur. Fakat haberlerin nakl edilişinde bu derece teselsülün imkânsız ve böyle bir benzeyişin nâdir olacağı için ayni rivayette bâzı akvâl veya ef'âlin her cihetten mükemmel bir surette müteselsil oluşu yüzünden hadîse zayıflık arız olur. işte bu sebeple birçok hadîslerin sâdece rivayetleri, anlattığımız tarzdaki bir teselsül ile sahîh olmamakla beraber, metinleri sahîh olur.[907]

îbnu Hacer'in: "Müselsellik isnadın sıfatlarındandır, [908]deyişi bu yüzdendir. Merfû'luk ve benzeri durumlar bunun hilâfınadır; çünkü ref hâli, metnin sıfatlarındandır. Sahîhük ise böyle değildir; çünkü sıhhat, hem metnin, hem de isnadın sıfatlarındandır.

Rivayeti sırasında söylenen sözler birbirinin aym olan ve fakat böyle bir ayniyetin vukuu garîb görülen müselsel hadîs'in misâli, Ebû Bekir Muhammed b. Dâvûd b. Süleyman ez-Zâhîd'in tarikiyle rivayet ettiği şu hadîstir: eş-Şenâbuzî diyor ki: Bana Ebû Mansûr: "Kalk, abdest suyumu dök de, sana Mansûr'un nasıl abdest aldığını söyleyeyim" dedi. Ona da Mansûr: "Kalk, bana abdest suyumu dök de sana İbrahim'in nasıl abdest aldığını göstereyim" dedi. Ona da îbrâhîm: "Kalk bana abdest suyumu dök de sana Alkame'nin nasıl abdest aldığını söyleyeyim", dedi. Ona da Alkame: "Kalk, bana abdest suyumu dök de sana îbnu Mes'ûd'un nasıl abdest aldığını söyleyeyim", dedi. Ona da îbnu Mes'ûd: "Kalk, bana abdest suyumu dök de, sana Rasûlullah (s.a.v.)'ın nasıl abdest aldığını söyleyeyim", dedi. Ona da Rasûlullah (s.a.v.): "Kalk, bana abdest suyumu dök de sana Cebrail (a.s.)'in nasıl abdest aldığım söyleyeyim dedi.[909]

Rivayetinde yapılan hareketler birbirinin aynı olan hadîsin misâli de Hâkim'in rivayet ettiği şu hadîstir; fakat bundaki ayniyet de en azından mezkûr hadîsteki kadar garîb görülmektedir. Hâkim diyor ki. Mukrı Ahmed b. el-Huseyin elimi kenetledi ve dedi ki: Ebû Arar Ab-dulazîz b. Ömer b. el-Hasen b. Bekr eş-Şerûd es-Sanânî elimi kenetledi ve dedi ki: Eiimi babam kenetledi ve dedi ki: Ibrâhîm b. Ebî Yahya elimi kenetledi ve dedi ki: Safvân b. Selîm elimi kenetledi ve dedi ki: Eyyûb b. Hâlid el-Ansârî elimi kenetledi ve dedi ki: Abdullah b. Râfi elimi kenetledi ve dedi ki: Ebû Hureyre eiimi kenetledi ve dedîki: Ebu'l-Kâsim (s.a.v.) elimi kenetledi ve buyurdu ki Allah Taâlâ yeryüzünü cumartesi günü, dağlan pazar günü, ağaçları pazartesi günü, mekruhu salı günü, nuru çarşamba günü, hayvanları perşembe günü ve Âdemi de cum'a günü yarattı[910].

Hadîs râvîleri, birbirin aynı olan bu söz ve hareketlerin, o rivayetler hakkında şüpheye düşüreceğini ve bunun da rivayetleri cerh edeceğini mutlaka hissetmişlerdir. Hâkim bu kısma misâl olarak zikrettiği Şevâhidin akabinde der ki:

"İşte bunlar, tedlîs karışmayan muttasıl isnâdlardan meydana gelen müselsel'in nev'îleridir. Râvîler arasında semâ vuku bulduğu da zahirdir. Ne var ki, bu isnâdlarda cerh ve ta*dîl izi kuvvetle görülmektedir. Ben bu isnâdlarm bir kısmının sahîh olduğunu söyleyemem. Bunları, şevâhidleriyle Allah Taâlâ'nm müsâadesi nisbetinde istidlal edilsiî; diye zikrettim. [911]

Hâkim, - kendi ifadesince - zikrettiği bu isnâdlarm bir kısmına sahih demediğine göre, diğer bir kısmına sahîh veya hasen demiş olması gerekir. Os bu sözüyle zabıt oldukları fülen sabit olan râvîlerin de, vücûda getirdiği bir teselsül nevrine işaret etmektedir ki, bu zabıt râvîler de aynen duydukları şekilde yahut feibi mümasil ibarelerle, Rasûl-i Ekrem (s.a.v.)'e varıncaya kadar hadîsleri aldıkları tarzda edâ ederler. Edâ,şekillerini gösteren lâfızlardaki bu teselsülün vukuu mümkündür. Veya en azından rivayet lâfızlarının yahut râvîlerin yaptığı hareketlerin aynı şekilde tetkrarlanmasından daha çok imkân dahilindedir. Hâkim'in şu sözü bunun misâlidir:

Ebû Hureyre diyordu ki: "Ateşte pişen şeyler yenildiği zaman abdest alınır. Bunu Mervân'a anlattım veya ona biri anlattı. O da, o kimseyi veya beni Ümmü Seleme'ye gönderdi. Ümmü Seleme bana şunları söyledi: Rasûhıllab. (s.a,v.) bir kemikteki etleri yerdi veya bir uyluktan yerdi; sonra namaza gider ve yeniden abdest almadan namaz kılardı.[912]

Sahîh Müselsel'den biri de hafızların müselselidir. Bu, her biri hıfz mertebesine ulaşmış aynı sıfattaki râvîlerin rivayet ettiği hadîstir. Müselsel'in bu türlüsü kat'î ilim ifâde eder. [913]

Rivayet edilen müselsel hadîslerin en sahihi, Sâf sûresinin kıraati hakkındaki hadîstir. [914] Bunu rivayet eden Abdullah b. Selâm der ki: Rasûlullah (s.a.v.)' in ashabından bir kaç kişi ile konuştuk ve dedik ki, hangi amellerin Allah katında en makbul olduğunu bilsek de onu yapsak. O zaman şu âyet nazil oldu:

Göklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah'ı tesbîh etmekte. . .

O, Azîz'dir, HakîmMir. Ey îmân edenler, niçin yapmıyacağınız şeyi söylersiniz?" Abdullah b. Selâm dedi ki: Onu bize Rasûlullah (s.a.v.) böylece okudu. Ebû Seleme dedi ki: Onu bize Abdullah b. Selâm (r.a.) böyle okudu. Yahya dedi ki: Onu bize Ebû Seleme okudu. Evzâ(î dedi ki: Onu bize Yahya okudu. Muhammed b. Kesir dedi ki: Onu bize Evzâ'î okudu. Dârimî dedi ki: Onu bize Muhammed b. Kesîr okudu.[915]

Münekkidlerin gerek metin ve gerekse silsile itibariyle bâtıl olduğuna hükmettikleri müselsel hadîslerden biri de kasem ile teselsül eden şu hadîstir:

Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki, Vallahi bana Cebrail (a.s.) söyledi. Cebrail dedi ki, Vallahi hana Mikâii (a.s.) söyledi, ve bu silsile Allah Taâlâ'ya varıncaya kadar bu lâfızlarla devam eder...". Sehâvî diyor ki: Bu hadîs hem metin; hem de teselsül bakımından bâtıldır. [916]

Hülâsa, herhangi bir hadîsin sahih veya zayıf olduğu kesin olarak söylenemez. Sened ve metnin hâiz olduğu vasfı isabetli ve temkinli bir şekilde verebilmek ve hatâya düşmemek, büyük ölçüde senedle metni, her durumuyla araştırmaya bağlıdır.[917]

[905] İbnu Cemâ'a'nm Hâşiyetu Laktı'd-dürer, s, 136'daki Müselsel hadîs hakkındaki tarifi ile krş. îbnu Ceroâ'a diyor ki: Müselsel, râvîlerinin bir sıfat veya bir hâl yahut bir keyfiyet üzerinde ittifak ettiği hadîstir.

[906] İhtişam 'ulûmi'l-hadîs, s. 189.

[907] Şerhu'n-nuhbe, s.34

[908] Şerhu'n-nuhbe, s.34

[909] Ma'rifetu 'ulûmi'l-hadîs, s. 30.

[910] Aynı eser, s. 33, 34.

[911] Ma'rifetu 'ulûmi'l-hadîs, s. 34.

[912] Ma'rifetu 'ulûmi'J-hadîs, s. 30.

[913] Tedrîbu'r-râvi, s. 195.

[914] Aynı eser, s. 194,

[915] Hâşiyctu Laktı'd-dürcr, 3. 135.

[916] Hâşiyctu Laktı'd-düjer, 8. 136.

[917] Dr. Subhi es-Sâlih, Hadis İlimleri ve Hadîs Istılahları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: 212-216.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın