Mütevâtir hadîs

Mütevâtir Hadîs:

Aldın ve âdetin yalan üzere birleşmelerini imkânsız gördüğü bir topluluğun, senedin başından sonuna kadar yine kendileri gibi bir topluluktan rivayet ettiği sahîh hadîstir. [511] Mütevâtirin tarifinde: aklın ve âdetin yalan üzere birleşmelerini imkânsız gördüğü bir topluluk dedik. Bunu, açık bir delîle dayanmayarak tamamen keyfî bir şekilde bu topluluğun sayısını tahdîd etmeye çalışan görüşlerden kaçınmak için söyledik. Bunların bir kısmı, bir hadîsin mütevâtir olabilmesi için en az dört kişinin bulunması lâzımdır, der. Kendilerine göre delilleri de, zinanın sabit olabilmesi için aranan şahit sayısını ifâde eden şu âyettir:

Buna dört şahit getirselerdi ya!.[512]

Kimi beş kişinin bulunması lâzımdır, der. Delilleri de mülâ'ane âyetidir. [513]

Kimi on kişinin bulunmasını şart koşar; zîrâ on'dan aşağıda bulunan sayılar cemi' sayılmaz. Cemi' olabilmesi İçin on veya on'dan yukarı olması lâzımdır.

Kimi oniki kişinin bulunmasını şart koşar. Delilleri de şu âyet-i kerîmedir: İçlerinden oniki kefîl bulundurmuştuk. [514]

Kimi yirmi kişinin bulunmasını şart koşar. Delilleri de şu âyet-i kerîmedir:

İçinizden sabır ve sebat edecek yirmi kişi bulunursa, onlar iki yüz kişiye galip gelirler. [515]

Kimi kırk kişinin bulunmasını şart koşar. Delilleri şu âyet-i Kerîmedir.

Ey Peygamber, sana da, mü'minlerden senin izince gidenlere de Allah yeter. [516]Bu âyet-i kerîme nazil olduğu zaman müslüman-larm sayısı, Hz. Ömer'in müslümân olmasıyle kırk'ı bulmuştu.

Kimi yetmiş kişi olması lâzımdır, der. Delîl olarak da şu âyet-i kerîmeyi ileri sürerler: Mûsâ tâyin ettiğimiz vakitte kavminden yetmiş adam ayırdı.[517]

Kimi de üçyüzonüç erkek ve iki kadın bulunmasını şart koşmuştur; çünkü bu adet Ehl-i Bedr'in sayısını ifâde, etmektedir.

Bütün bu istidlaller -isfcerse Kur'ân-ı Kerîm'den istinbât edilmiş olsun- açık ve net değildir; zîrâ bütün bu âyet-i kerîmeler, orada bahsedilen husûsî bir hâdise ile alâkalıdır.

Mütevâtiri tarif ederken yapılacak en doğru hareket, adedini tâyin etmeye kalkmaksizm sâdece yalan üzere birleşmesini aklın kabul etmediği bir topluluğun rivayet ettiğini göz önünde bulundurmaktır. Ibnu Hacer der ki: "Gerçekten de adet tesbît etmenin bir faydası yoktur. [518]

Mütevâtir hadis, lafzı ve manevî olmak üzere ikiye ayrılır:

Lafzı mütevâtir: Adı geçen topluluğun, senedin başından sonuna kadar, metnini aynı lâfızla ve aynı şekilde rivayet ettiği hadîstir. Böyle bir hadîs ise, Îbnu's-Salâh'm da dediği gibi: "Hakîkaten bulunmayacak kadar nâdirdir. Bunun bir misâlini göstermesi istenen bir kimse çok müşkil durumda kalır. [519]

Âlimlerin çoğu - mütevâtir hadîste her bakımdan lâfzî mutabakatın bulunması şart koşulduğu takdirde - Kur'ân-ı Kerîm'den başka bir yerde bu şarta uyan bir naklin bulunmasını muhal görmektedir. Bâzı âlimler de bizzat hadîs-i nebevide bir hayli lâfzî mütevâtirin bulunduğunu teyît ederler ve buna delîl olarak da: ayın yarılması,

şefaat, kütüğün inlemesi, mest üzerine mesh, isrâ ve mi(râc, Rasûlullâh (s.a.v,) in parmaklarından su fışkırması, Katâde'nin gözünü tekrar yerine yerleştirmesi ve az yiyeceği birçok askere yetiştirmesi hadîslerini ve benzeri hadîsleri ileri sürerler.[520] Suyûti [521]'nin, el-Ezhâru'l-mütenâsira i fi'l-ahbâri'l-mütevâtira adlı kitabında bu görüşe katıldığı anlaşıl maktadır. [522] Kâdî 'Iyâz da eş-Şifâ'sında aynı görüşü ifâde eder. Hafız îbnu Hacer'in de aynı kanâatte olduğu görülmektedir. Nitekim Nuhbe şerhi'nde şöyle der:

"Mütevâtir hadîsin bol miktarda mevcut olduğunu gösteren en güzel delîl şudur: Dünyânın dört-bir yanında bulunan âlimlerin ellerinde dolaşan ve yazarlarına ait olduğu kesinlikle bilinen meşhur kitaplarda bir hadîs müştereken tahric edilmişse, hadîsin muhtelif]! tarîkleri de bütün şartları hâiz olarak adeten yalan üzere birleşmeleri imkânsız olan bir cemaat tarafından rivayet edilmişse, bu rivayetini söyleyenine âit olduğu hususunda ilm-i yakînî hâsıl olur. [523]

Hacer, Buhârî şerhinde: hadîsini kırktan fazla sahâbinin rivayet ettiğini ve aralarında aşere-i mübeşşere'nin! de bulunduğunu söylemektedir. [524]

Mânevi mütevâtir hadîsin rivayetinde lâfzı bir mutabakat! aranmadığım söylemeye lüzum yoktur. Râvîleri ihtilâf etse de. aklen! ve adeten yalan üzere birleşmelerine imkân olmayan bir topluluğun,! hadîsin mânâsını edâ etmeleri kâfidir.

Mânevi mütevâtir, kimsenin inkâr edemeyeceği kadar çoktur.! Bunun misâli: "Duada elleri kaldırmak" hakkındaki hadîs-i şerif lerdir. Rasûlullâh (s.a.v.)'dan rivayet edilen yüz kadar hadîs-i şerifte, onun duâ ederken ellerini kaldırdığı zikredilmektedir. Suyûti bu! hadîsleri bir cüz'de toplamıştır. Fakat bunların herbiri ayrı ayrı meseleler hakkındadır. Bu meselelerin hepsi de mütevâtir değildir. Bunların müşterek tarafı ise," duada ellerin kaldırılması meselesinde tevatürün mevcut oluşudur.[525]

Bâzıları da diyor ki: âlimlerin bir kısmının lafzî mütevâtire misâl olarak İleri sürdükleri bu hadîsler, gerçekte manen mütevâtir olan hadîslerdir; fakat muhtevasının şöhret bulup yayılması, bâzı lâfızlarındaki rivayet ihtilâflarını kapamıştır.

Mânevi mütevâtir hadîsin daha önce âhad hadîs[526] olup birinci tabakadan sonra meşhur olmasında bir beis görmeyen hadîs âlimleri vardır. hadîsini manen mütevâtir olan hadîsler arasında sayarlar; halbuki onu yalnız Ömer b. el-Hattâb, ondan yalnız 'Alkame, ondan yalnız Muhammed b. îbrâhîm et-Teymî, ondan da yalnız Yahya b. Sa(id el-Ensârî rivayet etmiş ve hadîs ancak Yahya ile meşhur olmuştu. [527]

Muhaddisler, mütevâtiri kelime olarak taşıdığı mânâsıyle değil de, fıkıhcılann ve usûlcülerin kullandıkları mânâda kullanırlar. Bunlara göre: "Tevatür, isnâd ilminin şümulüne girmez. Zîrâ isnâd ilminde hadîs râvîlerinin sıfatları ve edâ sığaları göz önünde bulundurularak hadîsle amel etmek veya etmemek bakımından hadîsin sahîh veya zayıf oluşu incelenir. Mütevâtir hadîsin râvîleri araştırılmaz, hatta böyle bir araştırma yapmaksızın onunla amel etmek îcâb eder. [528] Hem lafzîj hem de manevî mütevâtir hadîsin kesin ve yakînî bilgi ifâde ettiğinde bütün muhaddisler müttefiktir. Onların ihtilâfı, haber-İ vâhid olan sahîh hadîsin zan mı, yoksa kat'iyet mi ifâde ettiği husû-sundadır. Nevevî et-Takrîb'de onun sübûtunun zannî olduğu görüşünü benimsemektedir.Muhaddislerin çoğu ise, sahîh hadîsin kat'iyet ifâde edebilmesi için şeyhân (Buhârî ve Müslim) tarafmdan tahrîc edilmiş olması lâzımdır, derler. Bir kısım muhaddisler de, sahîh olan haber-i vahidin - ister şeyhân, isterse başkaları tarafından tahrîc edilmiş olsun-lafzî ve manevî mütevâtir hadîs gibi kat ve yakînî ilim ifâde ettiğini kabul ederler. îbnu Hazm[529] der ki:

"Rasûl-i Ekrem (s.a.v.)'e varıncaya kadar hep adalet sahibi râvîler tarafından rivayet edilen haber-i vâhid hem ilim, hem de amel ifâde eder. [530]

Kabule şayan görüş, İbnu Hazm'in görüşüdür; zîrâ sâdece Sahîheyn hadîslerinin katiyet ifâde ettiğini söylemenin hiçbir mânâsı yoktur. Bu İki kitabın dışında kalan kitaplardan sıhhati kesin surette bilinenleri de aynı şekilde kabul etmek gerekir. Bunların mü'min-lerce büyük bir değeri hâiz olması, diğer kkaplardaki sahîh hadîslerin değerini küçümsemeyi gerektirmez. Aynı şekilde, sıhhati sâbît olduktan sonra haber-i vahidin zan ifâde ettiğini söylemenin de bir mânâsı yoktur; zîrâ hadîsin sahîh olabilmesi için aranan şartlar, ondaki zan mânâlarım ortadan kaldırır ve onun hakkında ilm-İ yakîn hâsıl olmasını gerektirir. [531]

Sahîh hadîsin rivayetinde sika bir râvî teferrüd ederse, o hadîse garîb denir. Garabet bâzan metinde, bâzan da senedde bulunur. [532]

Sahîh hadîsi sika râvîlerden meydana gelen bir topluluk rivayet erse o hadîse meşhur denir. [533]

Muhaddislerin garîb İşlerinden bîrî de, sahîh hadîsi tarif edern bâzılarının onun azîz olmasını şart koşmalarıdır. [534] Hâkim .bu Abdillâh'm 'Ulûmu'l-hadîs'teki şu sözü de bunu göstermektedir:

"Sahîh hadîsin özelliği, Rasûlullâh (s.a.v.)'dan meçhul olmayan ir sahâbî, ondan da iki tabii rivayet etmek suretiyle ve hadîseiler .rafından makbul addedilerek birinin şahadet etme ehliyetini hâiz olduğuna şahadet etmek gibi - günümüze kadar rivayet cdilegelme-sİdir.[535] Yukarıda da açıkladığımız üzere ulemânın râvîyi ta'dîl ile şahidi tezkiye etmenin farklı olduğunu söylemelerinden sonra böyle husûsî bir ıstılaha lüzum yoktur.

Mürscl, munkatı ve "belâğ" sözü[536] ile rivayet edilen hadîslere yer vermeden sâdece sahîh hadîsleri ilk defa toplayan îmâm Buhârî'dir. Buhârî Gâmi' inden aldığı ta'lîkleri âdece misâl ve .şâhirî olmak üzere almıştır. Bu tarîklerin bulunuşu eserinin hususiyetini değiştirmez. [537]

İmâm Mâlik, sahîh hadîsleri toplayanların ilki sayılmaz; zîrâ o sâdece sahîh hadîsleri toplamamış, - metodu gereğince - eserine mürsel, munkatı ve "belâğ" sözü ile rivayet edilen hadîsleri de almıştır.

Sahîh hadîsleri toplama mevzuunda Buhârî'yi, talebesi îmâm Müslim takip etmiştir. [538] Daha sonra "Belli-başh rivayet kitapları" bölümünde incelediğimiz üzere - sahih ve benzeri hadîsler hakkında birçok kitaplar yazılmaya başlanmıştır.

Şu da var ki, sahîh adını alan ve sahîh hadîsleri ihtiva eden bütün kitaplardakî hadîslerin sıhhat derecesi aynı değildir. Muhaddisler -ileride göreceğimiz üzere- bütün mertebelerİyle zayıf hadîsleri bildikleri gibi derece derece bütün sahîh hadîsleri de bilirler. Sıhhatini gerektiren vasıfların farklı olması sebebiyle, sahîh hadîslerin kuvvet itibariyle de farklı olacağını kabul ederler. [539] Bu farklhîk karşısında ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın