Ferd ve garib

7-8- Ferd ve Garib

Ferd ile Garîb hadîsler arasında lügat ve ıstılah bakımından müşterek bir rabıta vardır ki, o da teferrüd mefhûmudur. Bu itibarla bâzı âlimler Ferd ile Garîb'in müteradif olduğunu söylemekte beis görmemişler, bâzan " Bu hadîste falan teferrüd etmiştir", bâzan da Bu hadîs falan sebebiyle garîb olmuştur" deıken aynı şeyi kasdetmişlerdir. [805]

Gerçek şudur ki, muhaddislerin çoğu, az veya çok İstîmâl edilmek itibariyle aralarında fark gözetirler. Ferd tâbirini çoğu zaman, herhangi bir şekilde takyîd edilmeyen mutlak ferd hakkında; garîb tâbirini ise, ekseriya muayyen bir şeyle kayıtlanan nisbî ferd hakkında kullanmaktadırlar. Bu iki tâbiri ancak ıstılahı mânâda kullandıkları zaman ayırdetmektedirler. Bu durumlarda esasen iki ıstılahın da müteradif mânâda kullanılması lâzımdır. Müştak fiil olarak istîmâl ederken de, teferrüd ile garîblik arasında bir ayırım yapmazlar. [806]

Mutlak Ferd'in şâz ile karıştırılması doğru değildir. Daha önce de gördüğümüz üzere, şâz'da, teferrüd ve muhalefet şartlarının bulunması gereklidir.[807] Ferd denince akla gelen Mutlak Ferd'dir. Bu sebeple onu "tarîkleri çok olsa bile tek râvînin infirâd ettiği hadîstir' diye tarif etmektedirler. [808] Râvîlerinin durumuna göre de Ferd hadis, sahîh, hasen yahut zayıf adlarını alır. Sahih olan mutlak ferde misâl olarak velânin bey ve hibe edilmesini nehy eden hadîsi zikretmektedirler. Zîrâ bu hadîsi Abdullah b. Ömer'den rivayet eden Abdullah b. Dînâr, onda teferrüd etmektedir. [809]Abdullah b. Dinar'ın sika, zabıt ve sağlam olduğu da bilinmektedir.

Nisbî ferd olan (veya ıstılahta garîb denilen) hadîse gelince; onun da şâz ile karışması doğru değildir. Nisbî ferdde, teferrüd ile birlikte muhalefet şartı aranmaz. O, bir râvî ile mukayyed olan veya muayyen bir râvîden, yahut bir şehir halkından v.b. rivayet edilmek suretiyle kayıtlanan teferrüdün bir nev(i olur. Bu sebeple Garîb'i şöyle târîf etmişlerdir: "Senedin herhangi bir yerinde, bir şahsın rivayetinde teferrüd ettiği hadîstir"[810] Garîb hadîste teferrüd, senedin başında değil, devamında olur ve sâdece bulunduğu yerle kayıtlı olur. Meselâ : Bir sahâbîden birkaç kişi rivayet eder de, sonra o hadîsi bu râvîlerden sâdece biri rivayet ede[811]. Ferd hadîsteki teferrüd, senedin aslında, yâni sahâbînin bulunduğu kısımda vuku bulur. Hadîs muhtelif tarîklerle rivayet edilse bile, yine o sahâbîye irca edilmiş olur [812]Garîb hadîs, herhangi bir şehir ahâlîsi ile takyîd edilirse, onların teferrüdü sözünden yalnız, içlerinden birinin münferid olarak rivayet ettiği anlaşılır. [813] Garîb'in râvîsi, her hâl-ü kârda, bir kişidir.

Garîb'in birçok nevileri vardır. Bunlar da Garîb'teki teferrüdün nisbet edildiği muayyen durumlara göre tesbît edilir. Bu nevilerin en önemlilerini üç grupta toplamak mümkündür:

1 - Bir şahsın diğer bir şahıstan teferrüdü.[814] Meselâ : Ab-durrahman b. Mehdî'nin, Sevrî'den, onun da Vâsıl'dan Abdullah b. Mes'ûd'un şu hadîsiyle teferrüd etmesi gibi :

"Abdullah b. Mes'ûd diyor ki, yâ Rasûlailah, en büyük günâh hangisidir? diye sordum. Seni yaratmış olduğu hâlde, Allah Taâlâ'ya şirk koşmanda, dedi. Sonra hangisidir? diye sordum. Komşunun karısı ile zina etmendir, dedia. [815]Bu nevcî çok olup muhaddislerce pek mâruftur.

2 - Bir şehir halkının bir şahıstan teferrüdü. [816]Bunun misâli îbnu Bureyde'nin şu hadîsidir:

"Ebû Bureyde'den Rasûlullah (s.a.v.)'m şu hadîsini duyduktan sonra bir meselede hüküm veremem. Rasûİullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Kadılar üç sınıftır. İki sınıfı cehennemlik, bir sınıfı da cennetlik olacaktır. Cehennemlik olanlardan biri, bile - bile haksız hüküm veren hâkim, öteki de bilmeyerek haksız hüküm veren hâkimdir. Cennetlik olanı ise, hakkıyle hüküm veren hâkimdir". Hâkim en-Neysâbûrî diyor ki, bu hadîste Horasanlılar teferrüd etmişlerdir; zîrâ son kısımlardaki râvîler Mervlidir. [817]

3 - Bir şahsın diğer bir şehir halkından rivâyetiyle meydana gelen teferrüddür. Hâlid b. Nizâr el-Eylî'nin hadîsi gibi ki onun: tarikiyle rivayet ettiği hadîs şudur: Allah Taâlâ'nm en çok sevmediği kimse, sığırın diliyle yalanması gibi, dilini dişleri üzerinde dolaştıran hatîbtir'

Hâkim diyor ki, bu, Mısırlıların Mekkelilerden infirâd ettiği hadîslerdendir; zîrâ Hâlİd b. Nizâr Mısırlı, Nâfi* b. Ömer ise Mekkelidir.[818] Hâkim, bu üçüncü nev'î hakkında şunları söylemektedir: "Meselâ: Medînelilerin hadîslerini, onlardan alan Mekkeliler o hadîslerden teferrüd etmiş olurlar. Ve yine meselâ: Horasanlıların Haremeyn ahâlîsinden teferrüd ettikleri hadîsler olabilir. Bu nev'î, mevcudiyeti de, kavranması da pek ender ve zor olan bir nevî'dir!. [819]

Bu üç nev'înin her bîrinde - daha önce de söylediğimiz gibi-bir kişi teferrüd etmektedir ve bütün bu nevlerde teferrüd, senedin neresinde bulunursa, sâdece o kısımla mukayyeddir. Teferrüd senedin aslında değil, devamında bulunur. Garîh hadîs'teki bu izafî takyide Nisbî Ferd de denebilir. Nisbî Ferd'e misâl olarak zikrettiklerimizin çoğunu, Hâkim, kitabının MaVifetu'l-efrâd adlı 25. nev'inde zikretmektedir. [820] Hâkim, mutlak ile mukayyed arasında tevcih ve ta'lîller yapmaktan başka Ferd ile Garîb arasında herhalde bir fark görmemektedir.[821]

[805] Krş. Tavzîhu'l-efkâr, c. II, s. 8, dip not.

[806] Şerhu'n-nuhbe, s. 8.

[807] Şâz hadîs kısmına bk.

[808] Suyûtî, Elfiyye, s, 95, 184. beyt hakkındaki dip nota

[809] Şerhu'n-nuhbe, s. 8.

[810] Aynı eser, s. 6.

[811] Aynı eser, s. 8.

[812] Aynı eser, s. 7.

[813] Tedrîbu'r-râvî, s. 88.

[814] Tâvzîhu'l-efkâr, c. II, s. io. Bu, Hâkim'in, "bir kişinin imamlardan birinden teferrüd ettiği hadîsler" diye adlandırdığı ikinci hadîstir. Bk. Ma'rifetu «ulûmi'l-

hadîs, s. .99.

[815] Ma'rifetu 'ulûmi'I-hadis, s, 100.

[816] Tavzîhu'I-efkâr, ç. II, s. 10. Bâkim'in: "Bir şehir halkının bir sahâbîden teferrüd ettiği sünnetleri bilmek" adını verdiği birinci nev'îdir. Bk. Ma'rifetu 'ulûmi'1-hadîs, s. 96.

[817] Ma'rifetu culûmi'l-hadîs, 3. 99. Tâlebu'l-hadîs için yapılan seyahatler faslın-daki "Hadîs tedvininde muhîtîn tesiri'* kısmına bk. s. 50. Bâzı şehirlerin hadîs rivayetinde teferrüd etmesinin misâlleri (s. 41).

[818] Ma'rifetu 'ulûmi'l-hadîs, s. 1112.

[819] Ma'rifetu 'ulûmi'l-hadîs, s. 100.

[820] Aynı eser, s. 96-102;

[821] Dr. Subhi es-Sâlih, Hadis İlimleri ve Hadîs Istılahları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: 190-193.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın