Türkiye'de Hadîs Çalışmaları

Türkiye'de Hadîs Çalışmaları

1978 yılında gerçekleştirdiğim "1876-1976 Arası Türkiye'de Hadis Çalışmaları Bibloyografyası (Kitaplar)" adlı seminer çalışmasında, bu bir asırlık dönemde yapılmış telif-tercüme-araştırma eserleri hiç bir ayırıma tabi tutmadan belli dönemlere ayırarak üstelemiştim.[803]

Biyografi tesbit çalışmasının güçlüklerini de dile getiren şu takdim yazısıyla bahis konusu listeyi sunmuştum:

"Hz.Peygamber devrinden günümüze kadar İslâm bilginlerinin süregelen Hadise dâir ihlâslı ve yılmaz çalışmalarının son bir asırlık (1876-1976) zaman dilimine rastlayanlarını -Türkiye sınırları içinde- tesbit etmek; bize en yakın bu son asrın Hadis İlmi açısından arzettiği manzarayı kitablarla listelemek; bundan böyle ülkemizde yapılması matlub ve zarurî hadis çalışmalarına yardım va'deden bir mesâidir. Biz, böylesi bir mesâiye küçük bir örnek vermek istedik.

"Hadis Çalışmaları" içinde tabiî olarak makaleler de söz konusu ise de, makalenin tasbiti çok daha uzun bir zamanı gerektirdiğinden çalışmamızda risâle-kitab seviyesindeki yayınlanmış veya yazma eserlerle, doktora tez metinlerine yer verdik.

Çalışmamız, saltanat, meşrûtiyet ve cumhuriyet gibi üç ayrı yönetim biçimi ile tanışmış bir zaman kesimini kapsamakta ve dolayısıyla, bu farklı yönetim dönemlerinin konumuza bakışlarının ve verdikleri önemin -bir ölçüde de olsa- mukayesesi imkânlarını hazırlamaktadır. Değerlendirmede ve mukayesede kolaylık olsun diye, çalışmamızı dört ayrı bölüm içinde ve her bölüm için l'den başlayan yeni sıra numarası vererek hazırladık.

Cumhuriyet dönemi neşriyatı için -Öteki kaynakların yanında- asıl mehaz, Türkiye Bibliyografyası olmuştur. Cumhuriyet öncesi için ise; İstanbul kütüphanelerinin hemen tamamının Hadisle ilgili fişleri ve katalog bölümleri taranmıştır.

Üzerine ek bir çalışma yapılmadan basımı yenilenmiş kitablan çalışmamızın kapsadığı zamana ait bir çalışma saymadığımızdan listelemedik. Ancak (yazma aslı eski tarihli de olsa) ilk kez basılan eserleri aldık.

Bize en yakın 100 yılın hadis neşriyatı açısından durumunu tesbit için başlangıçta tahmin sınırlarımızın dışında kalmış güçlükler ve boşluklarla karşılaştık. İlim dallarının tarihî seyrine ışık tutacak sağlıklı bibliyografyaların zaruretini en katı bir şekilde müşahede ettik. Kanunî mecburiyete rağmen, matbaaların bastıkları kitabîarı sorumlu mercilere ulaştırmadıklarından olacak ki, son yıllara ait dinî neşriyat Türkiye Bibliyografyası'nda, gerçekte olduğu miktarda bulunamamaktadır.

İşaret ettiğimiz boşluklar nedeniyle bu son bir asırda Türkiye'deki hadis çalışmalarının, tesbit ettiklerimizden ibaret olduğunu söyliyem em ekteyiz. Sorumlu, ilmî gaye ve usûllerle çalışan, ciddî ve tarihî bir müessesenin tesbitle-rinden mahrum olarak yapılacak bir araştırma elbette noksan kalacaktır. Gelecekteki ilmî çalışmaların verimi vesıhhati için, geçmişe ait doğru tesbitler yapacak bir ilmî müessesenin zaruretini vurgulamak isteriz.

Çalışmamız; belki ortaya koyduğu listeden çok; anılan boşluğu tesbit ve teşhir noktasından önem taşımaktadır."

Bu takdimden sonra 4 döneme ayırdığım liste hakkında "sonuç" olarak şu değerlendirmeye yer verdim:

Bibliyografyamızda yer alan eser sayısının artabileceğini kabul etmekle birlikte, mevcutları bazı açılardan değerlendirmek, bazı sonuçlara dikkat çekmek faydadan hâli değildir. Önce, yılda yaklaşık iki eserlik bir oranla 191 adet Hadis Çalışması'nın 100 yıllık bir zaman kesimini doldurduğunu, bunun -miktar olarak- çok küşük bir düzeyi gösterdiğini belirtmekteyiz. Sonra, biraz daha detaya inerek, eserleri; çalışmamızdaki devrelere oranlandıracak olursak, şöyle bir tablo ile karşılaşırız:

31 yıllık birinci dönemde

21 yıllık ikinci dönemde

22 yıllık üçüncü dönemde 26 yıllık dördüncü dönemde

35 eser (yılda yaklaşık 1 kitab) 16 eser (1,5 yılda yaklaşık 1 kitab) 13 eser (2 yılda yaklaşık 1 kitab) 127 eser (1 yılda yaklaşık 5 kitab)

Bu tablo göstermektedir ki ilim, güvenli zamanlarda daha çok meyve vermekte, sosyal çalkantı ve harb dönemlerinde zarar görmektedir.

1. Dönemdeki Tasavvufun ağırlık kazandığı eserlerin yanında 2. dönemde kaleme alınmış olan "Kırk Hadis yahud İlm-i hal-i siyasî ve içtimaî" ve "Hadis-i erbain fî hukukı's-selâtîn" gibi eserler; günün problemlerinin ilme yön vermedeki etkinlğini göstermektedir. Eserlerin mahiyetleri incelendiğinde hadislerin hemen her devirde, aksıyan yönü tedavi; yanlış tutumlan tenkit ve düzeltmek için birinci derecede dayanak ve sermaye olduğu neticesine vanlacaktır. Meselâ 3. dönem, Diyanet İşleri Başkanlığının neşrettiği Tecrîd-i Sarih ve Ri-yazu's-salihin tercümeleri bir yana bırakılırsa, hemen bütünüyle ahlâkî Öğütleri ihtiva eden hadislerin tercümelerine ağırlık vermiş bir dönem olarak gözükmektedir.

İlmî niteliğe sahip eserler ise daha çok son 20 yılda (1956-1976) sığınmış bulunmaktadır.

Çalışmamızın sının dışında kalan 1976 sonrası, ilmî nitelikli Hadîs Çalışın al an açısından daha zengin bir görünüm içindedir. Önümüzdeki yıllan, bu çahşmalann mutlu meyvelerini derleme zamanı olarak görmekteyiz."

Şimdi, o çalışmadaki dönem ayınmlan içinde ve fakat onlan belli bir seçime tâbi tutarak ve 1976'dan günümüze kadar yazılmış ilmî nitelikle hadîs eserlerini de bunlara eklemek suretiyle oluşturduğumuz yeni listeyi sunuyoruz:[804]

1876-1908 DÖNEMİ

1. Abdu'n-nafî', el-Eseru'I-mu'teber fî tercemeti Nuhbeti'l-fîker, Elaziz, 1301(1883).

2. Ankaravî, Muhammed Şükrî, Miftâhu'l-Buhârî, İstanbul, 1311 (1893).

3. Ankaravî, Muhammed Şükrî, Usûl'l-Hadîs, İstanbul, 1326 (1908).

4. Dağıştânî, Ömer Ziyauddin, Sünenu'l-akvâli'n-nebeviyye mine'l-ehâdîsi'l-

Buhâriyye, İstanbul, 1308 (1890).

5. Erbilî, Mehmed Es1 ad, Kenzu'l-irfan fî ehâdîsî nebiyyi'r-rahman, İstanbul,1317 (1899).

6. Gümüşhanevî, Ahmed Ziyâeddin b.Mustafa, Şerhu râmûzi'l-ehâdîs (Levâmiu'1-ukûl), İstanbul, 1292-1294(1875-1877).

7. Harpûtî, Yusuf Şükri, Haşiye aîâ Şerh-i usûli'l-hadîs li Davud Karsî, İstanbul, 1293 (1876).

8. Hersekli Mehmed Kâmil, Metaliu'n-nücûm, MI, İstanbul, 1307-1309 .

9. Hilmizâde, İbrahim Rif at, Meşâhiri ashâb-ı güzîn ve terâcüm-i ahvâl-i fukahâ, İstanbul, 1319 (1901).

10. İsmail Hakkı Bursevî, Hadîs-i erbâîn tercemesi, İstanbul 1317 (1899).

11. İsmail Hakkı Celvetî, Şerhu şuabi'î-îman, İstanbul, 1304 (1886).

12. Mahmud Es'ad b.Emin Seydişehrî, Usûl-i hadîs, İzmir, 1889.

13. Mehmed Arif, Binbir Hadîs-i şerif Şerhi, Kahire, 1319 (1901) (Eser Binbir

Hadis adıyla daha sonra mükerreren basılmıştır).

14. Mehmed Zihni, el-Hakâık mimmâ fî Câmi'i's-sağîr ve'1-Meşânk min hadîs-i Hayri'l-Hakâik, İstanbul, 1310 (1893).

15. Muhammed b.Ali b. Muhammed Rehâvî, Risaletu'1-hadîsî'l-kudsî, İstanbul, 1303 (1885).

16. Okçuzâde, Mehmed Şâhî, Ahsenu'l-Hadîs, İstanbul, 1313.

17. Ramazanzâde, İffet Efendi, Tercüme-i Nuhbeti'l-fîker, Elaziz, 1301(1883).

18. Şerâfeddin (Yaltkaya), îbni Esir'ler ve Meşâhir-i ulema, İstanbul, 1322(1904).

19. Tokâdî, Mehmed Şerif b.Mustafa, Miftâhu's-Sahîhayn, İstanbul, 1313.

20. Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. Sevre, Şemâil-i Şerif, Mtrc. Muhmed Rauf Eyyûbî, İstanbul, 1304 (1886). [805]

1909-1928 DÖNEMİ

1. Cebbarzâde, Mehmed Arif b.Şakir, Hadîs-i erbain Şerhi (Terâcümü ahvâli's-sahâbe), I-IV-V-VI. C, 1335 h.

I. C, 200x102, 155x50 mm., 76 v., 22 st. rik'a.

IV. Ç., 204x95, 160x45 mm., 62 v., 19 st. rik'a.

V. C., 198x128, 155x70 mm., 20 v., 19 st. rik'a.

VI. C, 200x197,145x45 mm., 60 v., 22 st. rik'a.

2. İzmirli İsmail Hakkı, Hadîs Tarihî, İstanbul, 1340 (1921).

3. Muhammed el-Mekkî b.Azuz, Usûlu'l-hadîs, İstanbul 1332 (1913).

4. en-Nevevî, Kırk Hadîs, trc. Ahmed Naim, İstanbul 1341 (1922).

5. Ömer Ziyâeddin Dağıştânî, Zubdetu'l-Buhâri Tercemesi, I-III, Trabzon 1341 (1922).

6. Ömer Ziyâeddin Dağıştânî, Hadîs-i erbaîn fî hukukı's-seîâtîn, İstanbul, 1326(1909).

7. Rızaeddin b.Fahreddin, îlm-î hadîsten Kütüb-ü sitte ve Müellifleri, Orenburg, 1910.

8. ez-Zebîdî, Zeynuddin Ahmed, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Ter-cemesi, MI, Mtrc. Ahmed Naim, İstanbul, 1346 (1928). [806]

1929-1950 DÖNEMİ

1. Akseki, Ahmed Hamdi, Peygamberimizin Vecizeleri, I, İstanbul, 1945.

2. Kurtulmuş, Numan, Binbir Hadis Tercümesi, İstanbul, 1948.

3. Muhyiddin Nevevî, Riyâzu's-sâlihîn ve Tercemesi, I, Mtrc. H.Hüsnü Erdem, Ankara, 1949.

4. ez-Zebîdî, Zeynuddin Ahmed, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Ter-

cümesi, III, Mtrc. Ahmed Naim, İstanbul, 1936. (Eserin Kâmil Miras tarafından tercüme edilen öteki cildîeri 1948'e kadar basılarak yayımı tamamlanmıştır.). [807]

1951-1976 DÖNEMİ

1. el-Albânî Nasıruddin, Hadîs-i şeriflere Göre Evlenme Adabı, Mtrc. Ali Arslan, İstanbul 1968.

2. Aîiyyu'I-karî, Kırk ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın