Kadı îyaz ve el-Hma'ı

1. Kadı îyaz ve el-Hma'ı

Hakkında "îyaz olmasaydı, mağribin adını kimse anmazdi" denilen Ebu'l-Fazl İyaz b.Musa el-Yahsûbî[592] Sebte'de 494/1102'de doğmuştur. Öğrenme hırsıyla dolu bir tahsil hayatı sonunda hadis otoritesi, usûlcü, mütekellim ve fakih olarak meşhur olmuştur. Endülüs, Kurtuba, Mursiye, Gırnata'ya seyahatlar yapmıştır. Fıkıh, tarih ve hadis ilimlerine dair yazdığı eserleri ile tanınmıştır.

Hareketli ve mücâdele dolu bir hayat sahibi olan Kadı İyaz 544/1149'da vefat etmiştir.

Hadis şerhi konusunda Meşânkü11-envâr, İkmalu'l-Mu'lim ve Şerhu Hadisi Ümmü Zerr'[593] isimli üç eseri bulunan Kadı îyaz, Usûl konusunda sadece el-îlmâ' ilâ ma'rifeti usûli'r-rivâye ve takyidi's-semâ'ı yazmıştır.

Müellif el-îlma'da konuları, "bab"lara ayırarak ve genellikle, senedsiz değerlendirmelerle işlemektedir. Senedli olarak verdiği bilgiler ekseriyetle delil olmak üzere sevkettiği hadislerdir.

Her babın konusu müellif, kendi ifadeleriyle takdim etmekte, görüş ve rivayetleri değerlendirmektedir. Kadı İyaz, yukarıda tanıttığımız üç hadis usûlü eserinden bol bol istifâde etmiş bulunmaktadır.

Müellif, hadis ve sünen ilmini öğrenmenin vücûbu, Hadis İlminin ve hadis-Çİlerin şerefi, hadis talibinin uyması gerekli âdâb ve elde etmesi uygun olan ahlâkî nitelikler gibi giriş bilgilerinden sonra, hadis öğrenmek için uygun olan yaş, öğrenim yolları ve rivayet Usûlleri, hatt, rivayet lafızları, takyid, zabt ve semâ' meselelerinin tahkiki, bu konuda kolaylık taraftarları, yazı, mukabele, şekil ve benzeri yollarla takyid, tashih, temrîz, tazbib, lafzen ve manen rivayet, kıraat ve tahricte isnadın ref i, hadis okutma yaşı gibi teknik konuları mağrib ve maşrık ulemasının görüşlerine ayrı ayrı temas etmek suretiyle işlemektedir. En sonda da "hâtimetü'i-kitab" (sonuç) olarak "âsâr-ı müfide ve âdâb-ı hamide1 ye yer vermektedir.

Kadı İyaz, hadis öğrenim yollarından olan icâzet'in altı çeşidini açıkladıktan sonra bu kısmı kendisinin ilk kez ortaya koyduğunu belirtmektedir.[594] Eî-İl-ma'ı tahkik eden Sakr da Kadı'yı bu noktada başarılı görmekte ve verdiği bilgiler dolayısıyla takdir etmektedir. [595] tbn Hacer de el-îlma' için "kitâbun latif değerlendirmesini yapmakta, kitapta birçok konunun bulunmamasını da "küçük hacimli" olmasına bağlamaktadır. [596]

Usûl konularının belli bir bölümünü incelemiş olmasına rağmen, meselenin Özünü ifâdede gösterdiği başarı, kendisinden sonraki usûl yazarlarını etkilemiştir. İbnu's-Salah, Kadı İyaz'ı taklid ettiğini açıkça söylemekte ve fakat her iktibastan sonra onun adını zikretmemektedir. [597]

El-îlma' mağribte yazılmış olan ilk hadis usûlü eseridir. Zira müellif, usûl meseleleriyle ilgili herhangi bir esere vakıf olmadığını söylemektedir. Peşinden de kitabında işlediği konuların her biri hakkında yazılmış müstakil eserlerin bulunduğunu kaydetmektedir. Bu iki cümle bir arada değerlendirilince müellifin, Mağribte yazılmış bir usûl eserine rastlamadığı anlaşılmaktadır. [598]

el-îlma', Ayasofya Ktb. 433 nodaki nüshası dahil üç yazma nüshasından yararlanılarak[599] es-Seyyid Ahmed Sakr'ın tahkiki ile ilk kez Kahire'de 1389/1970 yılında basılmıştır. Detaylı fihristler de ihtiva eden bu baskı oldukça kullanışlıdır. [600]

[592] Geniş bilgi için bk. Zehebî, A'lamu'n-nubelâ, XX, 212-219 Tezkira, IV, 1304-1307.

[593] Bu eser üzerinde muhterem hocam M. Y. Kandemir Bey'in henüz basılmamış bir doktora tezi bulunmaktadır.

[594] bk. el-Üma', s. 107.

[595] a.g.e., s. 25.

[596] bk. Nüzhetü'n-nazar, s. 2.

[597] bk. el-Üma1, s. 29 (Sakr'ın takdimi)

[598] bk. el-Üma', s. 5.

[599] bk. el-İlma', s. 30-31 (Sakr'ın takdim yazısı).

[600] Doç. Dr. İsmail Lütfi Çakar, Hadis Edebiyâtı, İfav Yayınları: 181-182.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın