İbn Hacer ve Fethu’l-bâri’si

a. İbn Hacer ve Fethu’l-bâri’si.

Fakih, müverrih ve muhaddis olarak haklı bir şöhrete sahip bulunan îbn Hacer, Şemsüddin Ahmed b. Ali el-Askalânî (773/137 l'de Mısır'da doğmuş Kur'ân'ı hıfzetmekle başladığı öğrenim hayatının ileri yıllarında hadis ile iştigali yeğlemiştir. Mısır, Suriye, Hicaz ve Yemen' e defalarca seyahat etmiş 10 yıl süreyle Zeynüddin el-Irâkî (806/1403)'den hadîs okumuştur. Bilâhare muhtelif cami ve medreselerde büyük rağbet gören tefsir, hadis ve fıkıh dersleri vermiştir. 852/1448 tarihinde vefat etmiştir.

Hadis ilminin ana branşlarında değerli eserleri bulunan İbn Hacer 'in Buhârî'ye yazdığı Fethu'l-barî adlı şerhi pek meşhurdur.

îbn Hacer'in Fethu'l-barî' si, bir mukaddime ve şerh'den meydana gelmektedir. Buhârî ve Sahih' ine tahsis edilmiş müstakil ve en şümullü bir tetkik olan mukaddime «Hedyü's-sârî mukaddimetü Fethi'l-bârî » adını taşımaktadır. Mukaddimeyi îbn Hacer 813'te yazmıştır. 10 fazıldan oluşmaktadır. Buhârî' nin eserini tasnif sebebi, isim ve muhtevanın beyânı, hadisleri takti' ve ihtisar etmesi, muallâk hadis nakli, garîb lafızların şerhi, isim, lâkab ve künyeleri biribirine benzeyenlerin açıklanması, mühmel isimlerin ortaya çıkarılması, Dârekutnî gibi münekkidlerce tenkid edilmiş hadislerin müdafaası, ta'n edilmiş râvilerin tetkiki ve nihayet Sahih 'teki hadislerin sayımı gibi konular mukaddimede enine-boyuna ele alınmış bulunmaktadır.

Hadis tarihi yazarı el-Hûlî, «Eğer bize sadece mukaddime kalacak olsaydı, yine de müellifin (îbn Hacer) değerini göstermek için yeterdi [515] diye takdirini dile getirmektedir.

îbn Hacer «Hedyü's-sârî »de belirttiğine göre, şerhinde şu hususlara yer vermiştir:

a. Bâb başlığı ve hadisi zikrettikten sonra, [516] aralarındaki münâsebeti -gizli ise-, açıklamak,

b. Sened ve metne yönelik bütün hususiyetleri, müsnedler, camiler, müs-tahrecler, cüzîer'den toparlayarak ortaya koymak,

c. Muallekât ve mevkufâtı mevsûl olarak zikretmek,

d. İsim olsun, vasıf olsun kitapta geçen bütün müşkil lâfızların sözlük anlamlarını ve Beyân İlmi açısından ifade ettikleri nükteleri,tesbit ve zabt etmek,

e. Hadiste ulemânın istinbat ettiği hükümlere, ahlâkî öğütlere, terbiyevî Özelliklere, tercih, nesh ve cem' gibi önemli noklara işaret etmek,

f. Usul kaidelerine de ayrıca yeri geldikçe tenbihte bulunmak...

Mukaddimeden 4 yıl sonra 817'de başlayıp 25 yıl süre ile devam ettirdiği çalışması sonucu 842'de bitirdiği Fethu'l-bârî'nin değerlendirilmesi noktasında şu tesbitler önem taşımaktadır:

«Îbn Hacer'in şerhi, hadis ilmi, takrir güzelliği, ifâde düzgünlüğü ve maksadın ortaya konulması açılarından şerhlerin en üstünüdür.[517]

«...Hiç bir şerh, îbn Hacer'inki kadar mükemmel değildir...»[518]

îbn Hacer 'in Fethu'l-barî' si, kendinden önceki literatürden geniş ölçüde istifade etmiş olması ve Buhârî'nin kaynkları hakkında daha fazla bilgi ihtiva etmesi bakımından ehemmiyet arz etmektedir. [519] Fethu'l-barî' nin değerini Şevkânî , «lâ hicrete ba'de'l-Feth » = «Feth » elinde olduktan sonra (ilim için) hicrete gerek yok[520] diyerek belirtmektedir. [521]

îbn Hacer, şerhinde Sahih' in EbûZerr rivayetini [522]esas almıştır. [523]

Fethu'l-bârî «kavluhu » üslubuyla yazılmış şerhlerdendir. En yeni baskısı mukaddime dahil 14 cilddir. [524]

[515] Miftahu's-sünne, s. 43.

[516] Şerhinde müellif, çok uzayacağı için hadisleri müstakillen zikretmekten vaz geçmiş ve memzûç şerh tarzında kaleme almıştır. Ancak onun baskısını yapanlar önce hadisleri müstakillen vermişler, müellifin mukaddimedeki sözünü de yerine getirmişlerdir. Hatta M. Fuad Abdülbâkî, hadisleri numaralamış ve aynı hadisin nerede geçtiğine de hadis numarası olarak işaret etmiştir.

[517] Enveru'l- KeşmM, Feyzu'I-bârî, î, 38.

[518] el-Hûlî, Miftâhu's-sünne, s. 43.

[519] Sezgin, Buharının Kaynakları, s. 158.

[520] Bu, «Mekke'nin fethinden sonra Medine'ye hicret etmek yoktur» anlamındaki hadistir.

[521] bk. el-Hûlî, Miftahu's-sünne, s. 43.

[522] Bilgi için bk. bu kitap, I, Bölüm (el-Buhârî ve Sahih'i).

[523] Fethu'l-bârî, I, 7.

[524] Kahire, tarihsiz {Matbaa-i selefiyye), yazma nüshaları ve baskılan için bk. Sezgin, Tari-hu't-türas, I, 183-185. Doç. Dr. İsmail Lütfi Çakar, Hadis Edebiyâtı, İfav Yayınları: 155-157.

[525] bk. et-Tahhan, Usûlu't-tahrîc, s. 144.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın