|
Konu Başlığı: Hadis edebiyatından faydalanma usulleri Gönderen: Hadice üzerinde 05 Haziran 2011, 13:03:00 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM HADİS EDEBİYATINDAN FAYDALANMA USÛLLERİ İlk üç bölümde tanıtmaya çalıştığımız hadis edebiyatından kolayca ve mümkün olduğu kadar tam ve sür'atli olarak faydanabilmek elbetteki ilmî mesaî sarfeden herkes için büyük önem taşımaktadır. Öte yandan araştırılacak olan hadis'in, Tasnif Devri Hadis Edebiyatında yer alıp almadığı, atıyorsa farklılık arzedip arzetmediği, sıhhat durumunun ne olduğu ciddî bir araştırıcının cevap vermek zorunda bulunduğu hususlardır. Hadislerin kaynağını bulmak, bir başka ifâde ile, hadislerin ilk ve aslî hadis kaynaklarında yer alıp almadığını tesbit etmek, sadece ilmî araştırma açısından değil, günlük hayatta karşılaşılan herhangi bir sözün hadis olup olmadığını merak edenlerin yönelttikleri soruları cevaplandırmak bakımından da önemlidir. Bu konu, eskiden beri hadis ile meşgul olanları ciddî şekilde zorlayan ve yoran bir iş olmuştur. Hatta İmam Müslim gibi bir büyük muhaddisin, kendisine sorulan bir hadisi ararken, uyumamak için fazla miktarda aldığı belâzur sebebiyle vefat ettiği[643] rivayeti, meselenin ne derece ciddî olduğunu bir başka açıdan belgelemektedir. Hiç kuşkusuz bugün, düne nisbetle daha yeni imkân ve kolaylıklar geliştirilmiş bulunmaktadır. Ancak yine de mesele öneminden hiçbir şey kaybetmemiştir. Hadis Edebiyatı tarihine bu açıdan şöyle bir göz attığımızda, başlangıçta, her hadisin elde edildiği kaynağı, şahıs isimleri ("râviler") olarak baş tarafında ("sened") ihtiva ettiğini, sened zikretmenin, hadisin kaynağını göstermek anlamına geldiğini görmekteyiz. Hadis Edebiyatının tasnifinden sonra, artık, sened ve metniyle birlikte hadisin yazılı metnin bulunduğu kitaptaki yerini göstermek önem kazandı. Zamanla bu gelişme, aynı hadisin, kaynak niteliği taşıyan kitabların hangilerinde yer aldığının topluca bilinmesine ve değerlendirilmesine yol açmıştır. Ale'r-ricâl sistemden ale'l-ebvâb sisteme geçilmesinden başlayarak, hadis edebiyatı tarihi içinde görülen müstahrac, müstedrek, cem', ale'l-ahruf (alfabetik) eserlere, miftah ve fihristlere varıncaya kadar her yeni telif türü biraz da bu noktadaki problemi çözmeye yardımcı olmak amacından kaynaklanmıştır. Tabiî her yeni telifin külanmasını bilmek, getirilen kolaylıktan yararlanabilmenin ilk şartıdır. Bu dernektir ki, bir hadisin kaynağını bulmanın ("tahrîc) belli usûlleri ve belli malzemesi bulunmaktadır. Bu yönde devamlı bir gelişme de gözlemlenmektedir. Ancak, elde mevcut malzemeyi ve hadis konusu usûlleri detaylı bir şekilde müstakillen inceleme konusu yapan bir eser son zamanlara kadar yazılmış değildir. Bilhassa master ve doktora seviyesinde ilmî çalışma yapan araştırıcıların ihtiyaçlarını göz önüne alarak Hadis Edebiyatından yararlanma yolları konusunda ilk eser, Dr.Mahmud et-Tahhân tarafından "Usûlu't-tahrîc ve dirâs-âtü'l-esânid" adıyla neşredilmiş bulunmaktadır.[644] Daha önce de Muhammed Accâc el-Hatîb tarafından "es-Sebîlilâ marifeti mevâdı'ı'l-hadis[645]adıyla kaleme alınmış bir Arapça makale bulunmaktadır. Turkçemizde de Dr.Abdullah Aydınlı'nın, Accâc'ın anılan makalesinden yararlanarak yazdığı "Hadislerin Bulunması ve Tesbiti Konusunda Yapılan Çalışmalar[646] başlığını taşıyan bir makalesi bulunmaktadır. Çalışmamızın Hadis Edebiyatına aidiyeti ve konunun, İslâm ilimleri alanındaki tetkikleri açısından arzettiği fevkalâde önem dolayısıyla meseleyi biz, sadece hadis bulmak olarak değil, aynı zamanda terim ("ıstılah") ve şahıs ("rical") bulmak şeklinde aç ayrı açıdan, hadis edebiyatından nasıl faydalanılacağını bu bölümde incelemeye çalışacağız. Böylece birçok araştırıcının ilk yardımına koşmuş olabileceğini ümit etmekteyiz.[647] [643] bk. Ibn Kesir, el-Bidâye ve'n-nihâyc, XI, 34. [644] Halep, 1398/1978. [645] Advâu'ş-şerîa, Sy. 2, s. 33-37, 1390-1391, Riyad. [646] bk. Hareket Dergisi, Eylül 1981, s. 51-55. [647] Doç. Dr. İsmail Lütfi Çakar, Hadis Edebiyâtı, İfav Yayınları: 195-196. |