et-Tabakâtul-kübrâ

et-Tabakâtul-kübrâ

İbn Sa'd'ın en meşhur eseri Tabakât'tır. Kendisine ait olduğu İbnu'n-Ne-dim tarafından belirtilen et-Tabakâtu's-suğra ve Ahbarû'n-Nebî, Tabakât'm birer bölümüdürler.

Tabakât, üçüncü asra ait bir telif olmasına rağmen, kendisinden önce yazılmış olduğu kaynaklarda belirtilen eserlerin günümüze intikal etmemiş olmaları[699] ve nevi içinde "en değerli kitab" olması[700] dolayısyla ilk hatırlanan esei olma şansına sahip bulunmaktadır.

Tabakat kitablannın genel planları, muhtevaları ve bu mevzuda eser ya-zanlann metodîarı hakkında belli bir fikir sahibi olabilmek için tbn Sa'd'ın Ta-bakât'ını tanımak gerekmektedir.

Tabakât'ın kaynağı, öncelikle ağızdan toplanan şifahî bilgilerdir. Sonra sınırlı da olsa, yazılı vesikalardır.

Sahabe, tabiûn ve müellifin kendi devrinde yaşıyan muhaddis, tarihçi ve ensab âlimlerinden toplam olarak 4300 kadar şahsın biyografisini ihtiva eden Tabakât, ilk iki cildinde Hz.Peygamberin hayatını vermektedir.

Tabakât'ta ağırlıklı iki konu, ashâb ve tabiûn'un biyografileridir. Zaman ve mekan unsurları, özellikle tabakât kitablannda ayrı bir önemi hâizdirler. Tabakaları zaman ve mekan kriterlerine göre, birbirlerine karışmayacak şekilde sıralayabilmek, ya da en münasib olan yerde ricalin anlatıl abilm e si pek kolay olmayan bir başarıdır. Zira bir çok tabakaya ya da bir kaç yere mensup olanlar bulunmaktadır.

İbn Sa'd, zaman ve mekan kriterlerinin her ikisini birden hem sahabiler hem de tabiîler hakkında kullanmaya çalışmıştır. Meselâ o, sahabileri zaman bakımından 5 tabakaya ayırmış gözükmektedir:

a. Bedir Harbine katılan muhacirler

b. Bedir Harbine katılan ensâr

c. Bedir Harbine iştirak edemeyen ilk müslümanlar (Bunlar Habeşistana hicret edenler, ya da Uhud'a katıldıkları halde Bedir'e katılmamış olanlardır.)

d. Mekke fethinden önce müslüman olanlar

e. Mekke fethinden sonra müslüman olanlar.

Mekan bakımından da şahısları Medine, Mekke, Taif, Yemen, Yemâme, Küfe, Basra, Şam ve Mısır'da kalanlar buralara seyahat edenler ve neticede bu şehirlerde yerleşip kalanlar şeklinde sıralamaya çalışmıştır.

ibn Sa'd neredeyse Tabakât'mda hiç kendini göstermez. Tenkid etmekten özellikle kaçınmış gibidir. Ancak arada bir de olsa tenkid yaptığına da rastlanır. Meselâ, "Mekke Fethi günü Hz.Peygamber'in, annesinin mezarı başında ağladiğı"na dair rivayeti, "Böyle bir iddia yanlıştır. Zira Amine'nin kabri Mekke'de değil Ebvâ'dadır" diye tenkid etmiştir.

Tabakât'ta şiir malzemesi, tıpkı hutbeler gibi, çok değildir. Tabii bu'azlık, Vâkıdî'nin Meğâzî'si ve İbn Hişâm'ın Siyre'sindeki şiirlere nisbetledir.

Tabakât'ta ısrarla takib edilen ortak bir plandan söz etmek mümkün değildir. Sahabe biyografileri oldukça uzundur. Kitabın sonlarına doğru bir-iki satırlık açıklamaları geçmeyen biyografiler görülmektedir. Bunların bir çoğu, boş ve açıktır. Muhtemelen yazar onları daha sonra doldurmayı düşünmekteydi.

Tabakât, İbn Sa'd'm talebesi Haris b.Üsâme (282/896) tarafından rivayet edilmiştir. Yer yer görülen "Haddesenâ Muhammed b. Sa'd = Bize Muhammed b. Sa'd bildirdi" ifâdesini kullanan bu Haris b. Üsâme'dir.

Eserin bir kısmı yine îbn Sa'd'ın talebesi Hüseyin b.Fehm (289/902) tarafından rivayet edilmiştir. Sonra Ahmed b. Me'mul el-Haşşâb (322/933) bu iki ayrı rivayeti birleştirdi ve talebelerine okuttu. Onun talebesi İbn Hayyûye (382/992) eserin tamamını istinsaha hazır hâle getirdi. Bu nüshadan istinsah edilen bütün yazmalar, İbn Sa'd'ın esas tertibini korumuştur. İbn Hayyûye'nin bilinen bütün yazma nüshalarına dayanılarak Alman ilim adamlarından bir grup Tabakât'ı 1898-1918 yılları arasında, 20 yılda Prusya İlimler Akademisi adına yayınlamışlardır.

1, 2, 3,4, ve 7. cildler ikişer kısım'a ayrılarak 8 cild halinde gerçekleştirilen bu baskı, "Miftahu Kunuzi's-sünne'de kullanılmıştır.

Tabakât'ın, kısım aynını yapmaksızın 1957-1958 yıllarında Beyrut'ta gerçekleştirilen 9 cildlik baskısı fihrist cildi de olmasına rağmen maalesef tam anlamıyla kulanışlı bir durum arzetmemektedir. Aranılan biyografinin tam şeklinin, fihristte verilen cild ve sayfa numaralarının hangisinde olduğunu belirleyen bir işaret bulunmamaktadır. Ancak Muhammed Ali İdlibî ve Muhammed Avvâme tarafından Beyrut'ta 1986'da neşredilen Fehresu'l-a'lâmu'l-müterci-min fıt'Tabâkati'l-kübrâ11 Ibn-i Sa'd' bu ihtiyacı karşılayacak niteliktedir.

Ayrıca Tabakât, Zâhid Kevserî'nin takdimi ile 1358'de Mısır'da da basılmıştır.

Tabakât'ı neşreden müsteşriklerden Sachau, îbn Sa'd'ı, dürüst, kusursuz, dakîk, objektif ve orijinal bulmaktadır.[701]

Netice olarak Sıddikî'nin de dediği gibi, "Tabakât, hadis tarihinin en mühim devirlerinin en önemli ravilerine ait hal tercümelerini ihtiva eden bugün elde mevcut en eski Esmâu'r-ricâl kitaplarından biridir. O aynı zamanda ilk devir îslâm Tarihi için de çok kıymetli ve zengin bilgi kaynağıdır."

Tabakât, Hz.Peygamber'den h.238 yılına kadar geçen zaman kesimini kapsamaktadır. [702]

[699] Sıddîkî, H. E. Tarihi, s. 146.

[700] Suphi Salih, Hadis İlimleri, s. 291.

[701] bk. Sıddikî, H. E. Tarihi, s. 154-155.

[702] Îbn Sa'd ve Tabakât'ı hk. da geniş bilgi için bk. Tabakât, I, 5-17 (İhsan Abbas'ın takdim yazısı) Doç. Dr. İsmail Lütfi Çakar, Hadis Edebiyâtı, İfav Yayınları: 229-232.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın