Bîr Hadîs Ravîsinî Bulmada Faydalanılacak Eserler

B. Bîr Hadîs Ravîsinî Bulmada İhtimaller Ve Faydalanılacak Eserler

Hadis sahasında araştırma yapacak kişilerin problemi sadece herhangi bir hadisin kaynaklardaki yerini tesbit edebilmek değildir. Hiç kuşkusuz, hadisin sened ve metin'den ibaret bir yapıya sahib olması dolayısıyla, senedde ismi veya künyesi ya da lakabı geçen râvîler hakkında da bilgi edinmek zarureti bulunmaktadır. Hatta bir hadisin sıhhat açısından değerlendirmesini yapabilmek için senedindeki şahısların ayrı ayrı tanınması ve cerh ve ta'dil yönünden durumlarının bilinmesi gerekmektedir. Bu yüzden hadis ilimleri alanında araştırma yapacakların, ciddî şeki|de şahısları tanıma ihtiyaçları da bulunmaktadır.

Biz burada, araştırılacak bir şahsın, ihtimallere göre, nasıl bulunabileceğine işaret etmek istiyoruz.[779]

İhtimaller

1. Araştırılacak râvînin ismi, baba adı ve künyesi tam olarak bilinir.

2. İsmi ve vefat tarihi bilinir.

3. Sadece künye veya lakabı bilinir.

4. Nisbesi, memleketi bilinir.

5. Hangi hadis kitabının râvîlerihden olduğu bilinir.

6. Râvî olarak güvenilirlik açısından durumu bilinir.

7. İsminden başka hiçbir şeyi bilinmez.

İhtimallere Göre Baş Vurulacak Eserler

1. Râvînin ismi, baba adı ve künyesi biliniyorsa, vefat tarihi ve biyografisini öğrenebilmek için, alfabetik sisteme sahip genel veya özel tabakât, biyografi ve tarih kitablanna bakmak gerekir. Meselâ, îbn Sad'ın et-Tabakâtü'l-kübrâsı'na, Buhârî'nin et-Tarîhu'1-kebîr'ine, sahâbî biyografilerine (el-İsâbe gibi), Tehzîbu't-Tehzîb gibi kütüb-i sitte râvîleriyle ilgili eserlere müracaat edilebilir.

2. Vefat tarihi biliniyorsa, bu o râvînin hangi râvî tabakasına mensup olduğu konusunda yeterli bilgi verecek demektir.

a. H.llO'dan önce vefat etmiş ise, büyük ihtimalle Sahâbîdir. Sahâbiler için Üsdü'1-ğabe ve el-İsâbe'ye müracaat edilir.

b. H.110-180 arasında ise, büyük ihtimalle Tâbiûn'dandır.

c. H. 180-220 arasında ise, büyük ihtimalle Etbau't-tabiîn1 dendir.

Bu takdirde H.238'e kadarki ricali içine aldığı için İbn Sa'd'm et-Tabakâtü'l-kübrâ'sma bakılır.

d. H.220'den sonra ise Etbâu Etbâı't-Tâbiîn veya daha sonraki nesillerdendir. Bu halde büyük ihtimalle kütüb-i sitte râvîleri arasında bulunabilir. Tehzîbu't-Tehzîb gibi bir eser bize yardımcı olabilir.

3. Sadece künye veya lakabı bilinmekte ise, bu takdirde el-Esmâ ve'l-künâ isimli edebiyata veya tabakât kitaplarının el-künâ ve'1-elkâb'a tahsis edilmiş bölümlerine bakılmalıdır. Meselâ Tehzîbu't-Tehzîb'in XII. cildi künyeleriyle bilinenlere tahsis edilmiştir.

4. Nisbesi biliniyorsa, memleketi biliniyor demektir. Bu takdirde, Bağdad, Dimeşk ve Isfehân tarihleri gibi özel yöre tarihlerine bakmak gerekir.

5. Hangi hadis kitabının râvisi olduğu biliniyorsa, o kitabın ricaline ait özel bir eser yazılmışsa, ona müracaat etmek en kısa yoldan maksada ulaşmayı sağlayacaktır. Meselâ Muvatta ricalinden ise, et-Tarif bi ricâli'l-Muvatta [780] adlı esere veya Suyûtî'nin "Is'âfu'l-mubâtta' bi ricâli'l-muvatta'ma müracaat edilmelidir.

Kütüb-i sitteye dâhil eserlerden birinin ricalinden ise, bu takdirde kütüb-i sitte ricali ile ilgili olarak kaleme alınmış eserlere bakmak gerekir.

Kütüb-i sitte ricali hakkında, el-Mizzî'nin Tehzîbu'l-Kemârini esas alan İbn Hacer'in Tehzîbu't-Tehzîb'i ile Takrîbu't-Tehzîb'ine ve ez-Zehebî'nin el-Kâşif ine ve nihayet el-Hâfiz Safîyyüddin Ahmed b. Abdillah el-Hazrecî'nin Hülâsatü Tehzib'ü-Kemâl'ine müracaat edilebilir. Bu dört eser de matbu'dur. [781]

Ayrıca aranılan râvî, Sahihayn râvîlerinden ise, Îbnu'l-Kayserânî diye meşhur olan Ebu'1-Fadl Muhammed b.Tâhir eî-Makdisî (507/1113)'nin el-Cem'u beyne ricâli's-Sahîhayn'ma bakmak gerekmektedir. [782]

6. râvî olarak güvenilirlik açısından durumu biliniyorsa
a.Eğer sikât'dan ise, bu halde Muhammed b.Ahmed b.Hıbbân el-Büstî (354/965)'nin Kitabu's-sıkât'ına bakmak gerekir. Bu kitab, Sahabe, Tâbiûn ve Etbâu't-Tâbiîn olmak üzere üç tabaka halinde ve her tabakayı kendi arasında alfabetik olarak birer cüzde anlatmıştır.

b.Eğer zayıf râvilerdedn ("Zuafâ") ise, bu takdirde de ez-Zehebî'nin Mizânu'l-i'tidâl'ine[783] ve İbn Hacer'in Lisânu'l-Mizân'ına bakılmalıdır." [784]

c. Eğer, hadis ilminde Hafız ünvânı almış kişilerden ise, Zehebî'nin Tezkiretu'l-huffâz'ma bakmak gerekecektir.

d.Eğer metruk ve mecruh râvîlerden ise, bu grub râvîlerle ilgili olarak yazılmış kitaplara bakmak lâzım gelecektir.

7. İsminden başka hiçbir şey bilinmiyorsa, belli bazı tahminler ile bilhassa alfabetik kitablardan o isimlerle ilgili bölümleri tarayarak, aranan şahısla ilgili bilgi bulunabilir. Yukarıdan beri sıraladığımız ihtimallerden en az bir veya birkaç tanesi hemen hemen her isim hakkında sözkonusu olabilir.

Bir Uygulama:

Biz burada, hadis metni araştırmasında olduğu gibi bir örnekle râvî araştırmasına da bir Örnek vermek istiyoruz. Meselâ elimizde şöyle bir hadis var:

Önce bu metni, Concordance'tan yararlanarak araştıralım. Bu hadis şu kaynaklarda yer almaktadır:

Buhârî, ilim 11, meğazi 60, edeb 80 Müslim, cihad 4; Ebû Davud, edeb 17; Ahmed b.Hanbelr I, 239,283, 365; III, 131,209; IV, 399,412, 417.

Bu hadisin senedinde 5 râvî görülmektedir:

Muhammed b.Beşşâr

Yahya

Şube

Ebu't-Teyyâh

Enes

Hadis, Buhârî, Müslim ve Ebû Davud'da bulunduğuna göre, bu hadisin râvîleri kütüb-i sitte ricâlindendir. Dolayısıyla bu zevat hakkında bilgi edinebilmek için Kütüb-i sitte ricali ile ilgili rical edebiyatına müracaat etmek gerekir. Meselâ bu edebiyattan İbn Hacer'in Tehzibu't-Tehzîb'ine baş vuralım.

Ancak arayacağımız râvîlerden Yahya, Şu'be ve Enes sadece isimleriyle, Ebu't-Teyyâh da künyesiyîe bilinmektedir. Önce bunların tam isimlerini bulmak için rical edebiyatının "Kütıâ" ile ilgili bölümlerine veya Kastallânî'nin Buhârî şerhi îrşâdu's-sârî'sinden metnini verdiğimiz hadisin şerhine bakabiliriz. Çünkü bu şerh, râvîleri tam isimleriyle hemen tesbit açısından özellik arzetmektedir.

Hadisimiz, Kastallânî şerhinin I.cildinin 169. sayfa sın dadır. Buradan Yahya'nın, Yahya b. Said el-Ahvel el-Kattân; Şu'be'nin, Şu'be b.el-Haccâc; Ebu't-Tayyâh'ın, Yezid b.Humeyd; Enes'in de Enes b.Mâlik olduğunu tesbit ediyoruz.

Şimdi sırasıyla Tehzîbu't-Tehzîb'de bu zevatı arayalım:[785]

[779] Doç. Dr. İsmail Lütfi Çakar, Hadis Edebiyâtı, İfav Yayınları: 252-253.

[780] Eser yazmadır (bk. Zirikli, el-A'Iam (mütedrek) 11/235)

[781] Bilgi için bk. et-Tahhân, Usûlu't-tahrîc, s. 185-197.

[782] bk. a.g.e., s. 179.

[783] bk. Bu bölüm.

[784] Bilgi için bk. et-Tahhân, Usulu't-tahrîc, s. 203-205.

[785] Doç. Dr. İsmail Lütfi Çakar, Hadis Edebiyâtı, İfav Yayınları: 253-256.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın