1. Et-Taberânî Ve Üç Mu'cemi

1. Et-Taberânî Ve Üç Mu'cemi («El-Meâcimü's-Selâse»)

Mu'cemlerin en meşhuru, hiç şüphesiz, daha çok nisbesi ile ünlü ebu'l-Ka-sım Süleyman b. Ahmed b. Eyyüp et-Taberânî (360/971)'ye ait olan üç (kebîr, evsat ve sağır) mu'cemdir.

et-Taberânî, ömrünün ilk otuz yılını hadis tahsili için Suriye, Mısır, Arabistan ve İran'daki ilim merkezlerini gezerek geçirmiş binden fazla hocadan[115] hadis almış ve îsfehan'da yerleşerek yüz yaşında vefat edinceye kadar hadis öğretimiyle ve kitap telifiyle meşgul olmuştur. Eserlerinin listesi[116] onun hadis il-mindeki yerinin ve gayretlerinin belgesidir.

Hadis edebiyatı arasında Mu'cem denilince Taberânî'nin sırasıyla üç mu'cemi akla gelir. Onun adı bu derece eseriyle bilikte anılır olmuştur.

a. el-Mu'cemu'l-kebîr (fi esâmi's-sahâbe)

et-Taberânî (360/971)'ye ait eserlerin en büyüğü olan el-mu'cemu'1-kebîr, aşere-i mübeşşereden başlamak üzere, kadın olsun erkek olsun, Hz. Peygamber'den hadis rivayet ettiği müellife ulaşan sâhâbîlerin alfabetik olarak sıralanması[117] suretiyle meydana getirilmiştir. Sadece Ebû Hureyre'nin hadislerini -müstakil bir kitap olarak telif ettiği için- el-Mu'cemu'1-kebîr'e almamıştır. [118]

Eserin hacmi 12 cild, [119]200 cüz[120] gibi değişik ifâde ve rakkamlarla, ihtiva ettiği hadis sayısı da 25.000, [121]60.000[122] gibi oldukça farklı sayılarla belirtilmektedir.

Mutlak olarak «Mucem» denilince Taberânî'nin bu eseri kasdedilmiş sayı Eğer diğer mu'cemler maksud ise, o açıkça söylenir.[123]

Müellif bizzat kendisi, her sahâbiden 1, 2 veya duruma göre 3 veya daha fazla hadis aldığını, mukıllûn'dan olanların ise, bütün rivayetlerinin verdiğini- ashabın mensup oldukları kabileleri esas alan bir mu'cem daha telif edeceğini önsözünde belirtmektedir. [124]

el-Mu'cemu'1-kebîr'in basılmış olan cildleri[125]gözden geçirildiği zaman, Taberânî'nin, sahâbilerin nisbesi, vasfı ve yaşı («sinn») hakkındaki rivayetlere yer verdikten sonra, Hz. Peygamberden rivayet ettikleri hadislerden örnekler sıralamakta olduğu görülmektedir. Bazan bir sahâbînin hadislerinin konularına da -musanneflerde olduğu gibi- bâb başlığı koymak suretiyle işaret ettiği müşahede olunmaktadır. Meselâ 1. cildin 107, 119,133,144,152,157,161,182, 187 196 ve 200. sahifelerinde bu durum açıkça görülmektedir. Ancak bu uygulama, sonraki sahife ve ciltlerde devam etmemektedir. Zaman zaman da bir sahâbîden hadis rivayet etmiş öteki sahâbî ve tabiî ve etbau't-tâbiîlerin rivayetlerine yer verir (bk. I, 318-353)

el-Mu'cemu'l-kebîr'in Baskısı ve Üzerinde Yapılan Çalışmalar

Günümüze kadar tab' imkanına kavuşamamış olan el-Mu'cemu'l-kebîr[126] nihayet Irak Evkaf Vezâreti tarafından Hamdi Abdülmecid es-Silefı'nin tahkik ve tahrici ile 1978-1983 yılları arasında 25 cilt halinde neşredilmiştir. [127]

el-Mu'cemu'1-kebîr'in bu yegane baskısı, Ebû Bekr b. Ali el-Ensârî el-Beh-nesî'nin 728 h. istinsah tarihli nüshasından gerçekleştirilmiştir. [128]

Bu baskıya, Taberânî'ye ait olan ve 4 cüzden oluşan el-Ehâdisu't-tıvâl risalesi de ilâve edilmiş bulunmaktadır. [129]

Ayrıca Ebû Zekeriyya Yahya b. Mende (511/1117)'nin Taberânî hakkında da kaleme almış olduğu «Cüz'ün fıhi zikru Ebi'l-Kasım Süleyman b. Ahmed b.Eyyûb et-Taberânî » adım taşıyan risalesi de Es'ad Efendi Kütüphanesindeki 2431 nolu nüsha esas alınarak ilâve edilmiş bulunmaktadır.[130] Eseri yayına hazırlayan es-Silefî, Tâberânî ve eserleri hakkında tanıtıcı bir tetkik yazısını son cildde vereceği va'dini[131] İbn Mende'ye ait bu risale ile yerine getirmiş olmaktadır. Zira kendisine ait ayrıca bir tanıtma yazısı bulunmamaktadır.

Öte yandan Kettânî, el-Mu'cemu'1-kebîr'in el-Emir Alaeddin ebu'l-Hasen Ali el-Hanefî tarafından ale'l-ebvâb olarak düzenlenmiş olduğunu kaydetmektedir. [132]

el-Mu'cemu'1-kebîr'in Kütübü's-sitte'den fazla olarak ihtiva ettiği hadisler («zevâid»), Nureddin el-Heysemî'nin «Mecmeu'z-zevâid ve menbeu'l-fevâid » adlı eserinde bulunmaktadır.

b. el-Mu'cemu'l-evsat (fi garaibi şuyûhih)

Altı ciltlik[133] büyük bir hacme sahip olan bu ikinci orta mu'cem, Ta-berânî'nin, şeyhlerini alfabetik olarak sıralamasıyla meydana getirdiği eseridir. İki bine yakın[134] olduğu belirtilen hocalarının nâdir rivayetlerinden[135] otuz bin hadisi[136]ihtiva etmektedir.

Tâberânî bu eseri için «o benim ruhumdur» der. Ancak hadislerin bir kısmının zayıf olduğu da bir gerçektir. [137]

Kitabın kısa bir tanıtmasını yapan Sıddîkî, hocaları ve ihtiva ettiği hadis sayısı ile ilgili rakamlara iltifat etmemiştir.

Eser Mahmud et-Tahhan'ın tahkiki ile neşrolunmaktadır. [138]

c. el-Mu'cemu's-sağîr

Hocalarından bin tanesinin genellikle birer hadisini ihtiva eden bu küçük mu'ceminde müellif, kendilerinden hadis naklettiği hocalarının isimlarini[139] alfabetik sıra içinde vermektedir. Eserin sonuna doğru bazan bir hocadan iki veya daha fazla hadis naklettiği de görülmektedir.

Eserin iki cüz halinde ikinci baskısı Medine'de,!968'de gerçekleştirmiştir. [140] (Yazma nüshaları için bk. GAS. I, 196, Târihu't-türâsil-arabî, I, 318). et-Taberânî'nin eserleri, hadis kitaplarının üçüncü tabakasına dahildir. [141]

[115] Zehebî, Tezkire, III, 912.

[116] b.k. Zehebî, a.g.e. II, 913-915; Sezgin, Târîhu't-turâs, I, 318-319.

[117] el-Mucemu'i-kebîr, I, 3. (thk. A. Abdülmecîd es-Sileft, Bağdat, 1978).

[118] bk Zehebî, Tezkire m, 912; Kettânî, Risale, 112.

[119] bk. Kettânî, Risale, s. 112.

[120] Zehebî, a.g.e., II, 913.

[121] Sıddîkî, Hadis Edebiyatı Tarihi, s. 114.

[122] Kettânî, Rİsâle, s. 112.

[123] Kettânî, a.g. yer.

[124] bk. el-Mu'cemu'1-kebîr, I, 3.

[125] el-Mu'cemu'1-kebir'in yazma nüshaları hakkında bilgi için bk. Sezgin, Tarihu't-turas, I, 317.

[126] Yazma nüshaları için bk. Sezgin GAS, I, 196.

[127] Muhakkik, «el-Mu'cemu'1-kebir»in 13, 14, 15, 16 ve 21. cüzlerini, yazmalarını bulamadığı için bastıramadığını, belirtmektedir, (bk. el-Mu'cemu'1-kebîr, XXV, 359, dn. 16.)

[128] bk. a.g.e., XXV, 188.

[129] bk. a.g.e., XXV, 189-327.

[130] bk. a.g.e., XXV, 329-368.

[131] bk. a.g.e., I, (muhakkikin mukaddimesi, b).

[132] bk. Kettânî, Risale, s. 19.

[133] Zehebî, Tezkire, III, 912.

[134] Kettânî, a.g.e., s. 112; Abdulaziz ed-Dihlevi bu rakamı on bin olarak verir (Bustan, s. 105).

[135] Zehebî, a.g.e., m, 912; Garâib, şeyhlerden birinde bulunup diğerine olmayan hadislere denir. (bk. Bustan, s. 105.)

[136] Kettânî, a.g.e., s. 112.

[137] Zehebî, a.g.e., III, 912; Kettânî, a.g.e., s. 112.

[138] Dr. M. Tahhan, el-Mu'cemul-evsat, I-II, Riyad, 1985-1986.

[139] el-Mu'cemu's-Sağîr, I, 3 (Abdurrahman Muhammed Osman'ın takdimi).

[140] Bu baskının son kısmında Gunyetü'l-elmaî, et-Tuhfetu'1-merdıyye fi halli ba'zı'l-müşküâti'l-hadisiyye, Sünniyyetü ref ıl-yedeyn fî'd-duâi ba'de's-salâtı'1-mekt-ûbe limen şâe ve Risâletu'1-keşf fî beyânı hurûcı'l-Mehdı gibi 4 önemli risale de yer almaktadır.

[141] bk. ed-Dihlevi, Huccetu'Uahi'1-bâliğa, I, 284. Doç. Dr. İsmail Lütfi Çakar, Hadis Edebiyâtı, İfav Yayınları: 40-43.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın