Tianenmen Meydanı’ndan Urumçi’ye Özgürlük Yolu

Tianenmen Meydanı’ndan Urumçi’ye Özgürlük Yolu

Cüneyt YENİGÜN • 54. Sayı / GÜNDEM

1989’da Tianenmen Meydanı’nda “daha çok demokrasi ve özgürlük” talebiyle toplanan on binlerce Çinli öğrenci Çin ordusunun makineli tüfeklerinin hedefi olmuş, Çin kaynaklarına göre yaklaşık iki bin öğrenci ölmüştü. O gün Çinli öğrencilerin taleplerini görmek istemeyen Çin, bugün Doğu Türkistan’da daha zor bir durumda, adeta bir yol ayrımında. Çin, “yeni” işgal ettiği bölgelerde, ya politikalarını meşru hale getirir, ya da binlerce yıldır dünya tarihinin tekerrür ettiği gibi bu bölgede iktidarını kaybetmeye mahkûm olur.

Doğu Türkistan’da Haziran ve Temmuz 2009’da meydana gelen acı olaylar,dünya kamuoyunun dikkatini yeniden bölgeye çekti. Çin kaynaklarına göreiki yüz civarında olan ölü sayısı, bu yazı kaleme alındığı sıralardabölgeden gelen haberlere göre üç bin civarındaydı. Çin her ne kadarekonomisini 1972’den itibaren libarelleştirse de, siyasal rejimi halendünyada nadir kalmış komünist idarelerden biri. Sovyet Rusya’da 1989’dafiilen başlayan reform hareketleri, hemen hemen tüm komünist ülkelereyayıldı. O dönemde ekonomisi liberal olan Çin’de de daha fazla özgürlükve demokrasi adına birçok gösteri yapıldı. Bunların en önemlisi,Tianenmen Meydanı’nda toplanan on binlerce üniversite öğrencisine Çinordusunun makineli tüfeklerle ateş açması ve Çin kaynaklarına göre ikibin öğrenciyi öldürmesiydi. Aynı dönemde Sovyet Rusya’da ise 90 yılınardından ilk yerel seçimler yapılıyordu. İki büyük komünist ülkedefarklı yollar seçildiği çok açıktı. Sovyet Rusya meşruiyeti arttırmaadına reformlarla halka açılıyor, Çin ise sistemi korumak adınayıllardır yaptığı gibi “yoldaşlarını” katlediyordu. 20 yıl sonra her nekadar farklı sebeplerle çıkmış olsa da, onyıllardır süren komünizm vedinî/etnik baskıların bir neticesi olarak, bu sefer Doğu Türkistan’dapatlak veren olaylara Çin Hükümeti’nin yine tek taraflı müdahaleörneklerini yaşıyoruz. Ama Doğu Türkistan’ın hikâyesi Tianenmen’denoldukça farklı.

Genel bir bakış

Türkistan, ÇinSeddi, Hazar Denizi, Sibirya, İran, Pakistan, Hindistan, Keşmir, Tibetarasında bulunan ve yüzölçümü 5.340.066 km2 olan bölgedir. Batı’daki 5Türk Cumhuriyeti, “Batı Türkistan” olarak anılırken, doğusunda kalan1.824.418 km2’lik Çin Özerk Bölgesi ise “Doğu Türkistan” olarakadlandırılıyor. Doğu Türkistan Özerk Bölgesi, Çin’in yüzlerce yıldırdoğal sınırı olan Çin Seddi’nin ardındaki tek toprağı. Tarihi 9000 yılöncesine dek uzanan bölge, tarih boyunca Hun İmparatorluğu, GöktürkHakanlığı, Uygur, Karluk ve Karahanlı Devletleri’ne bağlı kalmıştı.Türkler ve Çinliler arasında geçen savaşlar boyunca Çinliler, tarihîİpek Yolu’nu kontrol altında tutmak için Doğu Türkistan’ı 6 kez istilaetmişlerdi. Doğu Türkistan 751’den itibaren 1000 yıl süreyle ya Türkyönetimleri altında, ya da bağımsız olarak yaşamıştı. 1757’deki Mançurişgaliyle yeniden Çin işgali başlamış ve bu işgalden bu yana bölgedeyüzlerce ayaklanma olmuştu.

Bu tarihten günümüze dek DoğuTürkistan’da, Doğu Türkistan İslam Devleti, Doğu Türkistan Devleti veDoğu Türkistan Cumhuriyeti isimleriyle 3 ayrı bağımsız devletkurulmuştu. 1863 yılında Yakup Han yönetiminde, Şarki (Doğu) Türkistanİslam Devleti adıyla kurulan ilk devlet, zamanın büyük devletleriOsmanlı, Rusya ve İngiltere tarafından tanınmış, ardından Yakup Han’ıntalebi üzerine, Sultan Abdülaziz, Doğu Türkistan’a hem yardım göndermişhem de resmen himayesine almıştı. Bunun üzerine Doğu Türkistan’daSultan Abdülaziz adına hutbe okunmuş, paralar bastırılmıştı. Diplomatikolarak Abdülaziz adına hutbe okunması ve para basılması bu bölgenindevlet başkanının Osmanlı Sultanı olduğu anlamına gelmekteydi. YakupHan’ın ardından, çıkan taht kavgası sonucunda ülke parçalanınca,1878’de Çin, Doğu Türkistan’ı işgal etmiş ve 1884’te Doğu Türkistan'ınadını “yeni eyalet, yeni topraklar” anlamına gelen “Xingiang” (Sincan)olarak değiştirmişti. 1911’de Mançu-Çin İmparatorluğu yıkıldığında DoğuTürkistan hâlâ esaret altındaydı. 1933’te yeniden Doğu TürkistanDevleti adıyla bağımsızlığını ilan eden Uygurlar, ilk olarak eskidenbağlı bulunduları devletin devamı olan Türkiye’ye telgraf çekmiş ve ilkDışişleri Bakanı’nın ifadesiyle “gök bayraktan al bayrağa selam”cümlesiyle mektubuna başlamıştı. Bu bağımsızlık kararını engellemeyeçalışan Çin ise, Rusya’dan asker ve silah yardımı almasına rağmen buayrılmayı engelleyemedi. II. Dünya Savaşı öncesi bölgeyi işgal edenSovyetler, savaş sırasında askerlerini Doğu Türkistan’dan çekmekzorunda kaldı. Bunun üzerine Ali Han Töre öncülüğündeki Uygurlar 1944tarihinde Gulca şehrinde Doğu Türkistan Cumhuriyeti’ni ilan ettiler.Fakat 5 yıl sonra 1949’da Mao’nun komünist darbesinin hemen ardındanStalin’in de onayı ile Çin, Doğu Türkistan’a yeniden girdi. Bölge, ogünden bu yana komünist rejim altında özerk bölge olarak Çinegemenliğinde yaşıyor.

Komünist sistemin kapalılığı ve Türknüfusunu daha az göstermesi nedeniyle Doğu Türkistan’ın demografikyapısı hakkında sağlıklı olarak bilgi sahibi olmak oldukça zor. Uygurkaynaklarına göre, Doğu Türkistan’da 30 milyon Müslüman Türk’ünyaşadığı, bunların etnik köken olarak Uygur, Kazak, Kırgız, Özbek,Tatar ve Dunganlar’dan (Çinli Müslümanlar) oluştuğu, Çinliler’in ise20-25 milyon olduğu söyleniyor. Çin kaynakları ise bölgede 8,3 milyonUygur’un yaşadığını iddia ediyor. 1952’de Doğu Türkistan, Sincan UygurÖzerk Bölgesi adıyla küçük özerk ünitelere parçalanarak Özerk Eyalethaline getirilmişti. Bugün Doğu Türkistan’da sekiz “yönetim bölgesi” vebeş özerk alt bölgesi bulunuyor.

Bölge zengin petrolyataklarıyla dolu. Doğu Türkistan’ın petrol rezervi, Çin’in toplampetrol rezervinin yüzde 80’ninden fazla. Çin, Fransız ve Alman petrolşirketlerinin bölgede yaptığı araştırmalarda Irak ve İran’dan dahafazla petrol olduğu belirtiliyor. Bölgede 118 çeşit maden var. Şimdiyekadar 5000 yerde maden bulundu. Çin’deki bütün maden ocaklarının yüzde85’ini teşkil ediyor. Bugün Doğu Türkistan’ın 50 altın yatağı, 7 bakır,32 kurşun, 46 demir, 5 uranyum, 5 volfram, 13 kalay, 2 cıva, 6 amonyak,70 kömür (170 milyar ton) maden ve yatağı bulunuyor. Dünyanın en büyüktuz madeni de burada. Bölge Çin’in tarım ambarı niteliğinde. Pamuküretimi Çin’in toplam üretiminin yarısını oluşturuyor. Tüm buzenginliklere rağmen, gelirlerin Pekin’e aktarılması Doğu Türkistan’ışu an dünyada en geri kalmış bölgelerden biri yapıyor.

Halkınyüzde 50'si Uygur Türkçesi ile konuşuyor. Bin seneden berikullandıkları Arap Alfabesi 1969’da yasaklandı. Okuma oranı yüzde 40.Yayınların ancak yüzde 16'sı Uygur Türkçesiyle çıkıyor. 1998 sonrasıüniversitelerde eğitim Çince ağırlıklı oldu.

Genel sorunlar

Resmî İsim:“Doğu Türkistan” adı, ülkenin resmî, tarihî, siyasi, coğrafi ve milliadı. “Yeni müstemleke”, “Yeni kazanılan yer” anlamlarını taşıyan“Şincang”, “Xingiang” veya “Sinkiang” adları Doğu Türkistan adınıunutturmak amacıyla 1884 yılında Mançu-Çin yönetimi tarafındandeğiştirildi. Hâlbuki Doğu Türkistan gibi aynı statüde bulunanMançurya’nın, İç Moğolistan’ın ve Tibet’in milli adları aynenkullanılıyor.

Özerklik: Çin İdaresi, Doğu Türkistan'ıntarihi sakinleri ve tüm özellikleriyle aynı olan çeşitli Türk boylarını13 ayrı millete ayırmıştı. Ülkeyi bu boyların adı ile özerk bölge,özerk il, özerk ilçe ve hatta özerk köylere bölmüştü. Bu özerkyönetimlerin başındaki idareciler Türklerden tayin ediliyor, ancakbunların yardımcıları daima Çinlilerden oluşuyor. Fakat bütün yetki vesorumluluk Çinli yardımcılarının elinde. Özerk yönetimin idarecilerininatanması seçim ile değil, Merkezî Çin Hükümeti tarafından tayin ilegerçekleştiriliyor.

Göçmenler: Doğu Türkistan’ın enönemli sorunlarından birisi, bölgeye planlı şekilde yerleştirilen Çinligöçmenler meselesi. Bölgenin demografik yapısını değiştirmek, halkıkontrol ve baskı altında tutmak, Türk nüfusunu azınlığa düşürmek,gelecekte yapılması muhtemel referanduma hazırlanmak gibi amaçlarlasistemli şekilde Çin Hükümeti’nce bölgeye yerleştirilen Çinligöçmenler; toplumun güvenliğini, huzurunu bozuyor, sosyal dengelerialtüst ediyorlar. Ayrıca bölgenin köy ve kasabalarından toplananTürkler, Çin’in diğer bölgelerine zorla tehcir ediliyorlar.

Eğitim:Çinliler, binlerce Uygur, Kazak ve diğer öğretim görevlilerini Sovyetyanlısı diye suçlayarak okuldan uzaklaştırıp, mecburi çalışmakamplarına göndermişti. Çin Anayasası, mevcut yasalar ve Özerk Bölgeyasaları ile Doğu Türkistan Türkleri’nin kendi dilleri ile eğitimgörmeleri, anadilleri ile kültürlerinin korunması ve geliştirilmesibelirtilmiş olmasına rağmen, uygulamada bu hakların hiçbiri mevcutdeğil.

Dil: Özerklik Yasası’nda, özerk bölgede resmîdil, etnik halkın ana dili olarak belirtilmiş. Ama eğitimde veistihdamda Çince bilmeyenlere bu hak verilmiyor. Çince bilmeyen Türköğrenciler kontenjan açığı olmasına rağmen, üniversite ve yüksekokullara kayıt olamıyor. Basın-yayının büyük bölümü Çince. Türkçeyayınların oranı sadece yüzde 16.

Din: ÇinAnayasası’nın 36. Maddesi'nde “Her bir Çin vatandaşı dinî inanç veözgürlüğüne sahiptir. Devlet, vatandaşın normal dinî faaliyetlerinikorur, kimse dini bahane ederek sosyal düzeni bozamaz, insanlarınsağlığı ile oynayamaz ve devletin eğitim programına karşı çıkmagirişiminde bulunamaz; dinî inanç, dinî cemaat ve dinî hareketler dışgüçlerin kontrolünde olamaz” yazılı. “Din Hürriyeti”ne Anayasa ilemüsaade edilmiş olmakla birlikte, dinî inanç, dinî cemaat ve dinîhareketlerin tüm yabancı dünya ile ilişkileri kesildi ve Devlet EğitimProgramı ile baskı altına alındı. Bugün camiye giden bölgedeki insanlarönce fişlenip ardından, sorgusuz sualsiz tutuklandıkları için camilerboşalmış durumda.

Nükleer Denemeler: Çin’in “NükleerAraştırma Me...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın