Cüz'î irade ve meyelan

 "irade-i cüz'iye-i insaniye ve cüz-i ihtiyariyesi, çendan zayıftır, bir emr-i itibaridir; fakat Cenab-ı Hak ve Hâkim-i mutlak, o zayıf, cüzi iradeyi, irade-i külliyesinin taallukuna bir şart-ı adi yapmıştır." "Dua ve tevekkül meyelan-ı hayra büyük bir kuvvet verdiği gibi, istiğfar ve tevbe dahi meyelan-ı şerri keser" (26. Söz)
Cüz'î irade: İnsanın dilediği gibi hareket edebilme ve tercih yapabilme kabiliyetidir. Yani herhangi bir şeyi yapmak veya yapmamak hususunda, bir tarafı tercih etmek iktidar ve serbestliğini temin eden duygu ve cihaza Cüz'î irade denir. Bu serbestlik ile Cenab-ı Hak insanları, iyiliği veya kötülüğü istemek cihetinde imtihan eder ve mesuliyeti insana yükler. İnsandaki bu irade duygusu yaratma ve icat noktasından aciz ve kısadır. İrade sadece istemek ve talep etmek kabiliyetindedir. İnsan iradesi ile ister, kudret-i İlahi ise bu talep ve isteği yaratıp icat eder.

İnsanın iradesinin esasını ve temelini oluşturan meyelandır. Meyelan ise insanın çok seçeneklerden birisine meyletmesi ve yönelme arzusudur. Bu yönelme arzusu olan meyelan, mevcut bir şey değildir. Haricî bir vücudu yoktur. Yani eni, boyu, ağırlığı, hacmi olan bir cisim gibi değildir.

Allah insanı verdiği yük kadar mesul tutuyor. Ve her insana aynı ve eşit yükü vermediği aşikârdır. Yani Allah her insana farklı kuvvette ve derecede kabiliyetler vermiş ve ona münasip bir sorumluluk yüklemiştir.

Öyle ise basit ve avam bir Mümin ile Hazreti Ebu Bekir (ra)'in irade kuvveti müsavi ve eşit değildir. Birisi zayıf ve basit iken diğeri kuvvetlidir, lakin imtihan ve sorumluluk da buna göredir. Yani Allah, Hazreti Sıddık'ın ağır sorumluluğunu basit bir Mümine yüklemiyor. Öyle ise herkes çekerince tartar. Eşitlik her zaman adillik olmaz, her hak sahibine hakkını vermek adilliktir.

ZAMAN