Ünite 9 Ders Özetleri

9. ÜNİTE HÂKİM (HÜKÜM KOYAN) MAHKUM ALEYH (MÜKELLEF) MAHKUM FİH
(HÜKME KONU FİİL)

s-1) HÂKİM KİMDİR?
c-1) Hâkim: gerek vücûp (vacip), hürmet (haram) gibi teklifî hükümlerin ve gerekse sebeb, şart ve rükün gibi vad‟i hükümlerin bir hâkimi (vâ-zı‟ı: hüküm
koyucusu) şâri‟ Te‟âlâ‟dır.

s-2) PEKİ BU HANGİ DELİLLERLE ANLAŞILIR?
c-2) a. Kur ân dan Delillerle(“Allah hâkimler hâkimi değil midir?” ve “Hüküm ancak Allah‟ındır” âyetleri)
b. İcmâ Delili ile
c. Aklî Delil ile

S-3) HÜSÜN VE KUBUH UN ANLAMI NEDİR?
c-3) Esas itibariyle hüsün (güzellik) ve kubuh (kötülük) dört manada kullanılır:
1-Bir kemâl sıfatı olan ve insanın değerini yükselten vasıf ve özellikler hüsün, böyle olmayanlar yani bir noksanlık sıfatı olan ve insan değerini alçaltan vasıf ve
özellikler ise kubuhtur. Mesela; bilgi (ilim) güzel, bilgisizlik (cehl) ise kötüdür.
2- İnsanın maksat ve gayesine uygun olan şeyler güzel (hasen), aykırı ve uygun olmayanlar ise kubuhdur. Mesela; adalet güzel, zulüm ise kötüdür.
3-İnsan tabiatına uygun olan ve hoşuna giden şeyler hüsün, insanın tabiatına aykırı olan ve hoşuna gitmeyenler ise kubuhtur. Mesela; tatlı güzel, acı ise kötüdür.
Tatlıyı sevilir, acı istenmez.
Bu üç mana itibariyle hüsün ve kubuh aklîdir. Şâri’ tarafından bir bilgi gelmemiş olsa bile, insanlar akıllarıyla bu konularda iyi ve kötüyü bulabilir.
4-Dünyada methe (övmeye ve takdir etmeye), ahirette sevaba vesile olan şeyler hüsün, dünyada zemme (kınamaya), ahirette ikâba (cezaya) sebebiyet veren
şeyler ise kubuhtur. Bu mana itibariyle, Allah’a iman, adalet, ibâdetlerden her biri güzeldir. Küfür, düşmanlık, günahlardan her biri ise kötüdür.
Fıkıh usulünde “hüsün-kubuh” tabirlerinden kastedilen mana, işte bu son dar manadır. Bu manaya göre “hüsün ve kubuh” lafızlarının güzellik ve çirkinlik olarak
değil, “iyilik ve kötülük” şeklinde tercüme edilmesi daha uygun olur.

s-4) HÜSÜN VE KUBUH HAKKINDA MEZHEP GÖRÜŞLERİ nasıldır?
c-4) Bütün mezheplerin ortak görüşü: Cenâb-ı Hakk’ın yapılmasını istediği her şey hasen (iyi), yapılmasını yasakladığı (nehyettiği) her şey de kabîh (kötü)dir.

s-5) HÜSÜN VE KUBUH AKLÎ MİDİR, ŞER‟Î MİDİR? Bu konuda üç mezhebin görüşleri nedir?
c-5) Mutezile’ye göre eşya bizatihi güzel ve çirkindir. Allah, güzeli güzel olduğu için emretmiş, çirkini de kötü olduğu için nehyetmiştir. Aklın güzel dediği şey,
Allah katında da güzeldir. İnsanların çirkin gördüğü şey, Allah katında da kötüdür. Mutezile’ye göre hüsün ve kubuh aklîdir, şer’î değildir.
Eş’ari mezhebine göre´: güzel, Allah emrettiği için güzel; kötü de Allah nehyettiği için kötüdür. Eşyadaki güzellik ve çirkinlik zatî değildir. Şâri’in takdiriyle
meydana gelen geçici bir vasıftır. Akıl ise, bir âlettir, bir vasıtadır. Eş’ari mezhebine göre, hüsün ve kubuh şer’îdir, aklî değildir
Maturidi mezhebine göre ise Güzellik ve çirkinlik bu fiillerde mevcuttur ancak bu konuda karar verici olan (hâkim) akıl değil, şeriattır. Akıl hüsün ve kubuhu
anlar, ancak mükâfat veya ceza hükmünde bulunamaz” Mâturidî mezhebine göre, hüsün ve kubuh aklî, hüküm ise şer’îdir .

s-6) KENDİSİNE ŞERİAT VE DİN GELMEYEN BİR İNSAN AKLIYLA İYİ VE KÖTÜYÜ BULUP ONA UYMAK MECBURİYETİNDE MİDİR? FİİLLERİNDEN ÖTÜRÜ AHİRETTE
SORUMLU TUTULACAK MIDIR? MEZHEPLERİN BU KONUDAKİ GÖRÜŞLERİ nedir?
c-6) Mutezile mezhebine göre: insan, aklıyla Allah’ın hükümlerini bulabilir. Bunların bilinmesi zarurî bir şeydir. Peygamber gönderilmeyen devreler (fetret devri)
ile dünyanın meçhul bölgelerinde yaşayıp kendilerine dinin tebliği ulaşmayan insanlar bizatihi güzel olan şeyleri yapmakla, bizatihi kötü olan şeylerden
uzaklaşmakla mükelleftirler; ahirette zulümlerinden ötürü ceza, adaletli davranışlarından dolayı mükâfat göreceklerdir
Eş’ari mezhebine göre: Hüsün ve kubuh akılla biline-meyip ancak Allah’ın bildirmesiyle bilinebileceğinden, fetret devrinde yaşayan insanlar ile kendilerine şerîat
ulaşmayan kimseler ahirette mes’ul tutulmazlar; iyi fiillerinden dolayı mükâfatlandırılmaz ve kötü fiillerinden dolayı da cezalandırılmazlar
Mâturîdî Mezhebine göre ise: İnsan aklıyla kötüyü ve iyiyi bulabilir. Ancak aklın bunu kavramış olması insanın sorumlu tutulmasını gerektirmez; şeriat
gelmedikçe insan mes’ul tutulamaz. “Peygambersiz azap olmaz”. Ancak “Allah’a iman” konusu istisnadır. Fetret devrinde yaşayan insanlar da akıllarıyla Allah’ın
varlığına inanmak mecburiyetindedirler. Ahirette bu konuda sorumlu tutulacaklardır. Fakat Namaz ve oruç gibi ibadetler insan aklıyla bulunamaz. Fetret ehli
bunlardan sorumlu değildir.

s-7) AKIL HÜKÜM KAYNAĞI OLABİLİR Mİ?
c-7) Eş‟ârî ve Mâturidî mezheplerine göre akıl hükümlerin kaynağı olamaz. Hüküm koyma yetkisi sadece Allah‟a aittir. İnsan nasslar ışığı altında istidlal yapıp o
konuda Allah‟ın hükmünün ne olduğunu keşfedebilir.
Mutezile mezhebine göre ise, hüküm koyan Allah olmakla birlikte, akıl da hüküm kaynağı olabilir. Yani nasslarda hüküm bulunmayan meselelerin hükmü akıl
tarafından verilir

s-8) EL-MAHKÛM ALEYH (HÜKMÜN MUHATABI/MÜKELLEF) TANIMI NEDİR?
c-8) Tanımları şöyledir:
a-Şâri’in fiil veya terk talebi yahut muhayyer bırakması kendi fiili ile ilgili olan kişidir.
b-Şari’in muhatap aldığı ve hükümleri uygulamakla sorumlu tuttuğu kişidir.

s-9) EHLİYET NEDİR?
c-9) Mükellefiyetin temel şartıdır. İnsanın akil, baliğ olması, uyku, unutma, baygınlık ve sarhoşluk gibi hallerin bulunmaması gerekir.

s-10) EHLİYET KAÇ KISIMDIR?
c-10) 2 kısımdır. Vücup ve Eda ehliyeti

s-11) VÜCUP EHLİYETİ NEDİR?
c-11) İnsan olarak haklara sahip olabilme ve borç altına girebilme demektir. Vücûb ehliyetine, hayatının başlangıç anından sona erme anma kadar her insan
sahiptir. Günümüz hukuk dilinde buna “kanunî kişilik/ hukuki şahsiyet” adı verilir. Vücûb ehliyeti, sağ doğmak şartıyla anne karnındayken eksik olarak başlar,
doğumla tam hale gelir ve ölümle sona erer. Anne karnındaki cenin nâkıs/eksik vücûb ehliyetine sahip olduğundan sadece bazı haklardan istifade edebilir; mesela
lehine vasiyet yapılabilir fakat borç altına sokulamaz. Doğumla birlikte vücûb ehliyeti tam hale geldiğinden artık borç altına girme imkânı da doğar. Ölümle son
bulur.

s-12) EDA EHLİYETİ NEDİR?
c-12) Kişinin, hukuken muteber sayılacak tarzda fiiller ortaya koyabilmesi demektir. Temelini temyiz kudretinin varlığı teşkil eder. Temyiz çağına -ki bu yaklaşık
yedi yaştır- ulaşmamış küçük için edâ ehliyetinden söz edilemez. Temyiz çağı ile birlikte edâ ehliyeti nâkıs/eksik olarak başlar, buluğ ile tam hale gelir. Ölüm edâ
ehliyetini sona erdiren sebepler arasındadır.

s-13) EHLİYET AÇISINDAN İNSAN HAYATININ DEVRELERİ NELERDİR?
c-13) Gerek vücûb gerekse edâ ehliyetinin “tam” ve “nakıs” (eksik) kısımlarına göre insan hayatı dört dönem halinde incelenir:
1. Cenîn dönemi: Nâkıs vücub ehliyeti vardır. Edâ ehliyeti yoktur.
2. Temyiz çağına kadarki küçüklük dönemi (gayr-ı mümeyyiz küçük): Bu dönemde tam vücub ehliyeti vardır, eda ehliyeti yoktur.
3. Temyiz çağı sonrası küçüklük dönemi (mümeyyiz küçük): Tam vücub ehliyetine ve eksik edâ ehliyetine sahiptir.
Tamamen menfaatine olan tasarruflar: Geçerli.
Tamamen zararına olan tasarruflar: Kanunî temsilcisi muvafakat etse bile geçersiz.
Hem menfaate hem zarara ihtimali olan tasarruflar: Kanunî temsilci muvafakat ederse geçerli olur
4. Buluğ çağı sonrası dönem: Bu dönem, ya bilinen buluğ alametlerinin ortaya çıkması ile veya on beş yaşının tamamlanması ile başlar. Bu dönemde kişi için tam
edâ ehliyetine sabit olur. Bütün şer’î mükellefiyetlerden sorumludur. Yaptığı bütün sözleşmeler ve diğer hukukî tasarruflar geçerlidir. Yaptığı hukuka aykırı
fiillerden de tam olarak sorumludur.

s-14) EHLİYET ARIZALARI (EHLİYETİ DARALTAN VEYA ORTADAN KALDIRAN DURUMLAR)NEDİR VE NELERDİR?
c-14) Ehliyet arızaları, tam edâ ehliyetine sahip olduktan sonra kişinin başına gelen ve daraltma veya ortadan kaldırma şeklinde ehliyetini etkilemeksizin ilgili
kişiye nispetle bazı hükümlerin değişmesine yol açan durumlardır. Hanefî usul bilginleri bu arızalan “semavî” ve “müktesebe” olmak üzere iki kısma ayırarak
incelemişlerdir:
Semavî arızalar, meydana gelmesinde kişinin çaba veya seçiminin bulunmadığı, elinde olmayan;akıl hastalığı, bunama gibi,
müktesebe arızalar ise, insanın çaba ve seçimi ile meydana gelen arızalar.sarhoşluk
Önemli bazı ehliyet arızaları şunlardır:
“Cünûn”: kişinin aklını ve temyiz kudretini yok eden akıl hastalığıdır. Bu durumdaki kişiye (mecnun) denir.
Akıl Zayıflığı (Ateh): akıldaki idrak ve anlama noksanlığından doğan zayıflıktır. Bu durumdaki kişiye ma’tuh denir.
“Sefeh” (Harcamalarda Tedbirsizlik): Aklî melekeleri yerinde olmakla beraber, bir tedbirsizlik halidir. Malı saçıp savurma, kontrolsüz harcama…
Sükr” (Sarhoşluk): İçki ve benzerlerinin alınmasıyla, ayıldıktan sonra yaptıklarını hatırlamayacak şekilde aklî dengenin kaybolması durumudur.
1- Haram olmayan yoldan sarhoşluk; Boğazına takılan bir şeyi geçirecek başka bir sıvı bulamayan ve bu sebeple ölme tehlikesiyle karşı
karşıya olan kimsenin içki içmesi durumu, sarhoş edici olduğunu bilmeden alma durumu veya bazı ilâçların alınması ile meydana gelen
sarhoşluk. Bu kimse şer’ân sorumlu olmaz. Kendisine ceza uygulanmaz, boşama ve alım-satım gibi tasarrufları geçerli olmaz.
2- Haram yoldan sarhoşluk; Bilerek ve isteyerek içki ve benzeri sarhoş edici maddeler alınarak meydana gelen sarhoşluk. Bu nevi sarhoşluk,
mükellefiyeti ortadan kaldırmaz. İşlemleri geçerlidir, suç işlerse cezasını ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın