Konu Başlığı: Terimler Sözlüğü Gönderen: Zehibe üzerinde 20 Ocak 2010, 22:34:21 Terimler Sözlüğü
Abd: Kul, çoğulu: İbâd; köle, çoğulu: Abîd. Âdâb-ı muaşeret: Başkalarıyla hoş geçinme usûlü, başkalarına karşı terbiyeli ve nezaketli davranma edebi. Adalet: Doğruluk, doğru olmak anlamına gelen bu kelime hadîs terimi olarak; «Râvînin din işlerinde tam istikamet sahibi olması, fısk ve fücurdan uzak bulunması» dır. Adet: Teamül, herkesçe iyi olarak kabul edilen ve daima halk arasında tekrarlanan umumî davranışlar. Adi: Bak. Adalet. Âhâd haber: Bak. Haber-i âhâd. Ahâd hadîs: Bak. Haber-i âhâd. Ahd: Devir, emir, and, söz verme. Allah´a karşı verilen söz. Sözleşme. Akâid : Bak. Akîde. Akd: Bağlamak, düğümlemek; iki kişi veya iki taraf arasında olacak bir işin karşılıklı rıza ile kararlaştırılıp benimsenmesi : Bağıt. Akide: İnanç inanılacak şey. Çoğulu : Akaîd. Âkil: Akıllı, akılca ergin kimse, reşid. Âkile: Âkıl´ın dişil´i, aklı başında ve akılca ergin kadın. Cinayetle ilgili bir´ terim olarak âkile: Kasıtsız olarak bîrini öldüren kimsenin ödeyeceği diyeti vermekle mükellef olan akrabası veya meslektaşları. Akit (Akid) : Bak. Akd. Alevîler: Hz. Ali evlâtları, Hz. Alî soyundan olanlar. Hz. Ali ile Muaviye arasında meydana gelen ihtilâf konusunda Hz. Ali´nin tarafını tutanlar. Avl: Fazlalaşmak demek olup Feraiz´de: Miras, vârisler arasında taksim edilirken hisselerin toplamı meselenin mahreç (ortak payda) inden fazla olmasına denir. Ayn : Dış âlemde varolan maddî ve gayrişahsî şey, muayyen ve müşahhas nesne. Deyn (borç) karşılığı olarak kulandan bu terim hukuk´ta: Muayyen ve müşahhas eşyaya denir. Ev, at ve benzerî gibi. Azimet: Kesin karar ve niyet. Fıkıh terimi olarak: Kulların özürleri göz-önüne alınmaksızın üzerlerine önce farz kılınan fiil. Âmm : Genel, umumî, şümullü. Bir cinsten olan birçok fertlere delâlet eden söz. Ansâr: Peygamber (S.A.V.)´e yardım edip İslâm´ın kuvvetlenerek yayılmasında büyük hizmeti olan Medîneü ilk müslümanlar. Arş: Tavan, çardak, taht, şeref ve saltanat. Allah´ın arşı (Arşullah), beşer aklının kavrayamıyacağı bir mahiyettir veya (bir yoruma göre) Allah´ın varlıklar üzerindeki hükümranlığı. Asi: Kök, delil, nass, metod. Çoğulu: Usûl. Asıl : Bak. Asi. Atâ : Armağan, hediye, ihsan. Bâğî: Âsî, meşru devlet reisine karşı ayaklanan. Bağy : İsyan, meşru devlet reisine karşı ayaklanma. Bâtın : Görünmeyen, bir şeyin iç yüzü. Bâtınî: Bir şeyin içyüzüne âit, dıştan görünmeyen. Âyet ve hadîslerin bir iç, bir dış mânâsı olduğunu ileri sürüp iç mânalarına bağlanan mezhebe mensup kimse. Bedâ´: Açığa çıkmak; bâzı sapık şiîlere göre, Allah´ın ilmi değiştiği için iradesinin de değişmesi. Bedihiler: Açık seçik bilgiler, doğuştan varolan gerçek bilgiler. Bedîhîyyât: Bak. Bedîhîler. Berâet-i asliyye : Bir şeyde asıl olan, o şeyin herhangi bir hükümden vareste olması prensibi. Buna göre eşya veya bir fiilin haram ya da helâl kılınışı, belli bir nassa dayanmak mecburiyetindedir. Beytu´l-mal: (Eskiden) İslâm Devletinin maliye hazinesi, (sonraları) veresesi bilinmeyen veya vârisleri başında bulunmayan ölülere ait malların muhafaza edildiği sandık ve bunun idaresi. Beyyine: Kuvvetli delil, tanık, senet, hüccet. Bîat: Birisinin hâkimiyyet veya hilâfetini kâbûl ve tasdik etme. Islâmda bu, musafaha şeklinde yapılırdı. Bid´at: Yeni, sonradan çıkmış şey. Peygamber (S.A.V.)´in zamanından sonra meydana gelen ve dinî bir mahiyet kazanan şey. Câferîler: Hz. Ali´nin Hz. Hüseyn neslinden gelen torunu İmam Ca´fer-i Sâdık´ımezheb İmamı tanıyan şiîler; bunlara «isnâ-aşeriyye» ve «imâmiyye» de denilir. Câriye: Kadın köle, dişi kul. Bu kelime kız, hizmetçi anlamlarına da kullanılır. Cârûdiyye: Zeydiyye mezhebinin bir kolu olup Ebû Cârud b. Ziyad tarafından kurulmuştur. Cebr: Zorlama. Kulun fiillerinde hiçbir irade ve hürriyete sahip olmayışı inancı. Cebriyye: Cebr´i benimseyen fırka mensupları. Cedel: Bir kavram veya meseleyi zıddıyla birlikte düşünüp tartışarak gerçeğe ulaşma metodu: Diyalektik. Cefr: Kemikleri irileşmiş ve sertleşmiş kuzu ve oğlak, deri. Daha sonra harflerden rakam ve işaretler çıkarmak suretiyle gelecek olayları haber verme işi (!) olarak ileri sürülmüştür. Cifr (Cifir) : Bak. Cefr. Cihat (Cihad) : Mücâdele, savaş; Allah yolunda yapılan savaş: Kutsal savaş. Cizye: Vergi, haraç; gayrimüslim vatandaşlardan alınan baş vergisi. Cumhûr-ı fukahâ : Fakîhlerin büyük çoğunluğu. Dâî: Davetçi, propagandacı. Çoğulu: Düat. Dehriler: Dünyada olup biten her şeyi tabiata maleden ve zamanının kadim (ezelî) olduğuna inanan ve âhireti tanımayan kimselerdir. Delâlet: Yol gösterme, işaret; sözün, kullanılmış olduğu asıl mânâyı göstermesi. Delâletü´n-nass: Bak. Mefhum-ı muvafakat. Delil: Kılavuz, rehber. Nass ve hüccet. Zahirîlere göre delit, bir nevi kıyas olup fıkhî istidlal vasıtasıdır. Deyn: Borç, alacak. Dirayet: Zekâ, bilgi, tecrübe, iktidar. Dîvan: (Eskiden) ordu mensuplarıyla ve sair maaşlı kimselerin isim, vazife ve tahsîsatları yazılı bulunan defter ve bu işe bakan memurların çalıştığı yer.-Resmî daire. Padişahın huzuru. Şiir kitabı. Bugünkü Türkçede: Yeni tarzda sedir. Ecr: Ücret, mükâfat, kira, bedel. Ecr-i misil: Bir şey için bilirkişilerce benzeri gözönüne alınarak takdir olunan ücret. Ehl-i hadîs: Hadîs bilgini. Fıkıhta hadîs taraftarları, fıkhî meseleleri daha çok hadislere dayanarak inceleyen ve çözümleyen fakîhler. Ehl-i re´y: Fıkıhta re´y taraftarları, fıkhî meseleleri daha çok ictihad ve kıyasa dayanarak açıklayanlar. Ekol: Okul, bir ilim veya sanat dalında özel ve belirli tarz, çığır: Medre-re, mektep, mezhep. Eman: Güven, af, müsaade; yazılı olarak birine verilmiş olan güvenlik müsaadesi. Emr-î bil-ma´ruf: İyiliği emir ve tavsiye etme. Emir (Emr) : Bir işin kesin olarak yapılmasını isteme. Çoğulu: Evâmlr. İş. Ernîr: Hükümdar, prens. Çoğulu: Ümerâ´. Eser: Haber, bilgi, hadîs, iz, eser. Esir: Tutsak, kul, köle; harbde düşman eline düşen kimse. Ahd ve eman ile himaye altına alınmamış olan ve savaşta müslümanın eline düşen gayrimüslim. Fâcir: Günahkâr, sapı1. Fahvây-î kelâm : Sözün gelişinden anlaşılan mâna. Terim olarak, sözün ihtiva ettiği mânaya uygun düşen hüküm. Fakîh : Bilgin, İslâm hukukçusu. Çoğulu: Fukahâ´. Farz: Dince emredildiği Kur´an-ı Kerîm´de mevcut olan kesin bir delil ile bilinen ve yapılması gereken şey. Fasit (Fâsid) : Bozuk olan, muteber olmayan, geçersiz. Fâsid örf: Nassa aykırı düşen örf. Fâsık: Doğru yoldan sapmış, günahkâr. Fer´: Aslın karşılığı olup dalbudak manasınadır. Hüküm ve mesele. Çoğulu: Furû´. Fer´î fıkıh: Usûl-i fıkıh karşılığı olup fıkhın ana hükümlerinin tatbik edildiği meselelerle uğraşan fıkıh dalı. Fesat (Fesad) : Bozukluk, zarar, kötülük. Fesh: Bozma, bir şeyin hükmünü kaldırma, iptal etme. Fetva: Dînî meselenin hükmünü bildiren cevap. Çoğulu: Fetâvâ. Fey´: Asıl mânâsı gölge veya gölgelik olup ganimet, cizye ve haraç anlamlarında kullanılır. Fıkhî: Fıkha ait, İslâm hukuku ile ilgili. Fıkıh (Fıkh) : Bilme, anlama söz veya işin gayesini iyice kavrayacak şekilde derin ve ince anlayış. Terim olarak: Tafsîlî (ayrı ayrı) delillerine dayanarak amelî olan şer´î hükümleri çıkarma, diye tarif edilebilir. Dar manâsıyla; İslâm hukuku. Fidye: Esir veya bir kimsenin kendisini kurtarması için verdiği mal. Firâset: Derhal anlama, ileriyi kavrama; bir nevi sezgi. Fitne: İmtihan, mihnet, din yüzünden yapılan baskı ve işkence; karışıklık,fesat. Fukahâ: Bak. Fakîh. Furû´: Usûl karşılığı olup fer´î fıkıh meseleleri. Galip zan: Büyük bir ihtimal, kuvvetle tahmin etme. Ganimet: Harbde düşmandan alınan mal ve benzeri şeyler. Ele her zaman geçmeyen şey. Garlb : Yabancı, kimsesiz, tuhaf. Hadîs terimi olarak: Hangi tabakadan olursa olsun, bir râvînin tek başına rivayet ettiği haber veya hadîs. Gayrimenkul: Taşınmaz mal. Gayrimüslim: Müslüman olmayan kimse. Gulât-ı şîa: Şiîlerden son derecede sapıtmış olanlar, sapık şiîler. Haber: Hadîs, rivayet, haber. Haber-i âhâd : Meşhur hadîslerin şartlarını haiz olmayan hadîs veya haber. Bâzılarına göre; Tevatür derecesine ulaşmamış olan haber veya hadîs. Haber-i vâhid: Bak. Haber-i âhâd. Hâcib : Perdedar, saray nâzın. Haciyyat: Zarurî ve hayatî şeyler. Hacr: Delilik, çocukluk ve benzeri diğer sebeplerden ötürü kişinin akid ve sözleşme gibi kavlî tasarruflarından mahrum edilmesi. Hafî: Gizli, kapalı. Hal´: Söküp çıkarma, padişah ve benzerini tahtından indirme veya vazifesine son verme. Halîfe: Vekil: Hz. Peygamber (S.A.V.)´in vekili sıfatıyla ümmetin din ve dünya işlerinin yönetimini üzerine alan kimse. Hakem : İki kişi veya iki tarafın karşılıklı rızaiarıyia hâkim olarak, yâni aralarındaki ihtilaflı meseleyi bir karara bağlamak için kabul ve tâyin ettikleri kişi. Hâkim: Hüküm verme durumund olan, kadı; hükümdar. Hânkâh : Bir çeşit tekke olup burada hem dervişlerin yatıp kalkacakları odalar, hem de ibadethane, hamam ve mutfak gibi yerler bulunur. Haram : Dince kesin bir delil ile yasak edilen şey. Hasen: İyi, güzel. Hadîs terimi olarak: Diğer bakımlardan aynı şartlan haiz olduğu halde, zabt yönünden sahîh hadîs râvîlerlnin derecesine ulaşamıyan kimselerin rivayet ettikleri hadîs´e denir. Hâss: Özel, hususî; özel bir hüküm ifade eden nass. Tek şeye delâlet eden söz. Havale: Bir şeyi başka birinin uhdesine bırakma. Bir meblâğın ödenmesini üçüncü bir şahsa çevirme. Hayz: Kadının ayhali. Hazf: Çıkarıp atma, yazı veya sözün bir kısmını silme, yok etme. Hibe: Bağış; bir malı karşılıksız olarak başkasına temlik etme, verme. Bağışlama. Hikmet: Sebep, gizli sebep, sır, felsefe. Hilâfet: Halifelik, halîfe olma. Hulefâ-i Râşidin : Hz. Peygamber´den sonra halifelik makamına gelen dört halife: Ebû Bekr, Ömer, Osman ve Ali (R.A.). Hulul: Bir yere gelip inme, nüfuz etme, içine girme. Huruç : Dışarı çıkma, çıkış, isyan, ayaklanma. Hüccet: Delil, vesika, ilâm. ; Hüküm (Hükm) : Hâkimlik, hükümet etme, karar; bir dâvayı dinleyip iyice inceledikten sonra halletmek için verilen karar; yargı, emir, icap. Bir mesele hakkında yeteri kadar gerekli incelemeyi yaptıktan sonra varılan netice. Çoğulu: Ahkâm. İbahat: Bir şeyin dince yapılması veya yapılfna.ması serbest olma, kişinin yapıp yapmamakta muhayyer bırakılması. İbahat-ı asliyye: Her şeyde aslolan mubah olma prensibi. İema´: Fikir birliği; bir asırdaki İslâm bilginlerinin herhangi bir mesele üzerinde ietihad veya delile dayanarak varmış oldukları görüş birliği. İetihad: Cehdetme, çabalama, bir şeye nüfuz etmek veya bir işin kemâl noktasına ulaşmak için gayret sarfetme. Usûl-i Fıkıh terimi olarak: Fakîhin, tafsîlî delillere dayanarak amelî hükümleri çıkarmak için bütün gücünü harcaması ve ortaya bir hüküm koymasıdır. İftâ´: Fetva verme. İhtiyar: Seçme, tercihte bulunma, irade. İkrah: Zorlama, zorla bir şey yaptırma. İkrar: Kabul etme, itiraf etme, benimseme. İktâ´: Kestirmek, haptetmek, bir şeyin kesimine uygun düşmek. İslâm memleketlerinde devlet reisinin hazîne arazisinden bir kısmını belirli şahıslara vermesi; bu yolla verilmiş olan arazi, çoğulu : İktâât. ´ İllet: Sebep, bir hükmün gerekçesi. İlm-i Kelâm: Kelâm ilmi. İlk olarak Allah´ın Kelâm sıfatı üzerinde, yapılan münakaşalarla meydana çıktığı için bu isimle meşhur olmuştur. Konu ve gayesi itibariyle iki türlü tarif edilmektedir: 1 ? Allah´ın zât ve sıfatından, başlangıç ve sonucu itibariyle kâinatın durumlarından İslâm´a göre bahseden bir ilimdir. 2 ? Hüccetleri ser-detmek, şüpheleri kaldırmak ve dinî akideleri isbat etmek için tam bir güce sahip olmayı sağlayan bir ilimdir: Teolo)i. İlmu´n-Nefs: Bugünkü Arapçada psikolo)i anlamında kullanılan bu sözü İbni Hazm, kişide doğuştan varolan bilgi mânasında kulanmakta-dır. İmam : Önder, başkan halîfe, İmam. Çoğulu: Eimme. İmamet: İmamlık, hilâfet. . İmlâ´: Yazdırma, birine bir şeyi söyleyip aynen yazmasını sağlama, dikte etme. İnkitâ´: Kesilme, kesiklik; hadîs´de: Râvîlerden birinin zikredilmemesi. İsmet: Masumluk, günah işlemekten uzak oluş, günaha karşı korunmuş olma; iffet. İsnad: Asıl mânâsı bir şeyi başka bir şeye dayandırmak veya yüklemektir. Hadîs terimi olarak: Hadîsin metnini rivayet ederken kimler vasıtasıyla "rivayet edildiğini belirterek kaynağına kadar ulaştırmaktır. Sened anlamında da kullanılır. İstılah : Herhangi bîr ilim ve sanata ait olan özel tâbir : Terim. İstidlal: Delil getirme, delil olarak kullanma, akıl yürütme, isbat. İstiftâ´: Fetva sorma, bir meselenin dînî hükmünü öğrenmek için yetkili şahsa başvurma. İstihsan: Bir şeyi güzel ve iyi görme; fıkıh terimi olarak: Zahir kıyasın hükmünü bırakıp illetindeki tesiri gözönüne alarak daha kuvvetli olan gizli (hafî) kıyası kabul etme prensibi. İstikra´: Cüz´î olaylardan hareket ederek küllî bir hükme ulaşma metodu, endüksiyon, tümevarım. îstinbat: Delillere dayanarak veya zımnen anlayarak bir meselenin hükmünü ortaya koyma, hüküm çıkarma. İstishab: Birlikte bulunma, sahip çıkma, arkadaş olma; fıkıh´da: Mâzîde sabit bir hükmün, bunu değiştiren bir delil bulununcaya dek devam etmesidir. İstislâh : Barışmak, sulh olmak. Terim olarak: Masâlih-i mürsele delilini benimseyip kullanmaktır. İstiva´; Doğrulma, dikelme, birbirine eşit olma, olgunluk çağına erişme, istilâ etme, Allah´a isnat edilince hükümran olma anlamına gelir. İ´tizâl: Ayrılmak, vazgeçmek; mu´tezilî fikirleri benimsemek. Kadî: (Eskiden) hâkim. Çoğulu: Kudât. Kadim : Ezelî, başlangıcı olmayan. Kasem: Yemin, and. Kavil (Kavi) : Söz, görüş, kanaat. Çoğulu: Akvâl. Kazâ: Yargı, yargılama, hüküm. Kazâî hüküm: Mahkemece verilen hüküm veya karar. Kaziyye : Mesele, hüküm, karar, önerme. Kebîre: Büyük günah. Çoğulu: Kebâİr. Kefalet: Kefil olma. Keffaret: Bir günahı Allah´a affettirmek için verilen sadaka veya tutulan oruç vb. Kefil: Birinin borcunu vermeyi veya herhangi bir taahhüdünü üzerine almayı kabul eden kimse. Kelâm : Asıl mânâsı yaralamak olup sonradan söz anlamında kullanılmıştır. Allah´ın konuşma veya söyleme sıfatı. Kelâm İlmi: Bak. İlm-i Kelâm. Kıyas : Hüküm bakımından hakkında nass bulunan bir meselenin hükmünü, bu hükme esas teşkil eden aralarındaki ortak bir illet sebebiyle hakkında nass bulunmayan meseleye uygulamaktır. Köle: (Eskiden) savaşta esir düşerek veya başka sebeplerden hürriyetini yitiren ve mal gibi alınıp satılabilen erkek, kul. Kubh: Kötülük, çirkinlik. Kurbiyyet: Yakınlık, yakın olma. Kuru´: Kur´ veya kar´ kelimesinin çoğulu olup vakit anlamındadır. Kur´an-ı Kerîm´de geçen bu kelimeye bâzı müctehidler: Kadın´ın ayhâli, bâzıları da iki ayhâli arasındaki temizlik müddeti, demişlerdir. Küfr: Allah´a inanmama. Allah´a yakışmayacak sıfatlar verme, Allah´ın emirlerini tanımama; dinsizlik, müşriklik. (Örtmek anlamına gelen bu kelime, Türkçe´de sövmek mânâsına da kullanılmakatdır.) Küfüv: Denk, aynı durumda, benzeri şey. Kürsü (Kürsî) : Taht, sandalye, iskemle, ilim. Kur´ân-ı Kerîm´de geçen «kürsî» sözünün mânası üzerinde ihtilâf edilmiştir. Kimi «Arş», kimi «Arşın yanında ayrı bir makam», kimi «Ism-i A´zam», .kimisi de «Allah´ın mülkü, saltanat ve kudreti, demiştir. La edrî: Bilmiyorum. La havle...: Her türlü güç ve kuvvet Yüce Allah iledir. Mahsûs: (Hiss´den) duyulur, duyulan, duygu organları vasıtasıyla bilinen. Ma´lûfe: Daha çok içerde beslenen ve yazıda yabanda yılın az bir kısmında otlayan deve vb. hayvan. Mantuk: Söylenmiş veya telâffuz edilmiş söz. Terim olarak: Söylenmiş olan sözün, sözlük sahasında delâlet ettiği asıl mânâ. Masânh-i Mürsele: Hakkında müsbet veya menfî bir nass bulunmayan maslahatlar, kamu yararlan veya kişisel çıkarlar. Ma´siyet: Günah, isyan. Masâlih : Bak. Maslahat. Maslahat: fyilik yolu, yarar, menfaat iş. Çoğulu: Masâlih. Ma´sum: Kusur ve günahtan korunmuş kimse. Ma´tûh: Bunak, kendisi için İyi veya kötü olanı ayırdedemiyen kişi. Mecaz: Hakîkî mânâsında kullanılmayıp bir benzerlik veya ilgiden dolayı başka bir anlamda kulanılan söz. Meclis: Toplantı, toplantı yeri, ders halkası. Çoğulu: Mecâlis. Medîn: Borçlu kimse. Medlul: Mânâ, anlam, işaret edilmiş olan. Medrese: Okul, ders okutulan yer; çığır, ekol, mektep. Çoğulu: Medâris. Mefhûm: Anlam, kavram. Usûl-i fıkıh´da: Sözün, sözlük sahasındaki asıl mânasının dışında ifade ettiği anlam. Mefhum iki kısma ayrılır: 1 ? Mefhûm-i Muvafakat: Bu, mantuk olmayan ve hüküm bakımından mantuk olan mânâya uygun düşen anlam. Buna fehvây-ı kelâm da denir. 2 ? Mefhûm-i Muhalefet: Bu da, mantuk olmayan ve hüküm bakımından mantuk olan mânâya aykırı düşen anlam. Mefhûm-i Muhalefet: Bak. Mefhum. Mefhûm-i Muvafakat: Bak. Mefhum. Mefseset: Zararlı, kötü, fesat, yaramaz ve kötülüğe vâsıta olan şey. Mehir (Mehr) : İslâm hukukuna göre nikahlanma sırasında koca tarafından kadına verilmesi gereken akçe: Nikâh bedeli. Mekruh: Şer´an kesin bir şekilde haram edilmeyen, bununla beraber yapılması hoş görülmeyen şey. Diğer bir tarife göre: İslâm Dîninde haram derecesinde şiddetli olmayan yasak. Mendûb: Dince yapılması istenen, yapıldığı takdirde mükâfatı olan ve yapılmadığı takdirde cezası olmayan şey. Buna «Sünnet», «Müste-hab- veya «nafile» de denir. Menkûl: Nakledilen ıakledilegelen, rivayete dayanan. Taşınır mal." Mensûh: Nesh edilmiş, hükmü kaldırılmış olan. , Meşhur: Herkesçe bilinen, şöhreti olan. Hadîs terimi olarak: En az üç yoldan rivayet edilen ve mütevâtir derecesine ulaşamıyan hadîstir. Mevâli: Mevlâ kelimesinin çoğulu olup azatlı köleler demektir. Arap aslı olmayan müslümanlara da «mevâlî» denildiği vâkidir. Mevlâ: Sahip, efendi; azad edilmiş köle, azatlı. Allah´ın isimlerinden biri. Mevzii´: Konu, konmuş. Usûl-i hadîsde: Uydurma hadîs´e denir. Mihnet: İşkence, baskı, eziyet. Muhaddis : Hadtsçi, hadîs bilgini, hadîs râvîsi. Muhafriç: Tahriç yapan fakîh veya muhaddis. Muhkem : Sağlam. Terim olarak; söylendiği mânâya açıkça delâlet eden, tevil veya tahsis kabul etmeyen söz. Çoğulu: Muhkemât. Muhsan : Evlenmiş ve hür müslüman, iffetli kimse. Mukaddime: Öncül, kıyasta neticeye ulaştıran önerme (kaziyye) lerden herbiri. Giriş, önsöz. Çoğulu: Mukaddimat. Mukallid: Başkasına uyan, başkasını taklit eden. Munkatı1: Kesik, kesilmiş. Hadîs terimi olarak: İsnadında bir râvisi düşen veya müphem bir râvî zikredilen hadîs´e denir. Murabaha: Malı muayyen bir kârla satma,,kazanç sağlama .(Türkçemizde tefeci anlamına gelen murabahacı sözü ile karıştırılmamalıdır.) Mut´a Nikâhı: Bir kadın ile belirli bir süre içerisinde, bu kadına muayyen bir ücret vermek suretiyle karı koca hayatı yaşamk için akdedilen muvakkat nikâh. Muttasıl: Bitişik, aralıksız. Usul-i hadfs´de; İsnad bakımından Peygamber (S.A.V.)´e ulaşan hadîs´dir. Mubah: Yapılması veya yapılmaması dince serbest bırakılmış olan şey. Mücmel: Mânâsı anlaşılamıyacak derecede kapalı ve îzâha muhtaç söz, kısa ifade. Müctehtd: Âyet ve hadîslerden hüküm çıkarma ve yeni meseleleri halletme kudretine sahib olan bilgin. Müeddib: İlim ve edeb öğreten, terbiyeci. Bir çocuğun hem eğitimine, hem de öğretimine memur edilen özel öğretmen. Müftî: Dînî meselelerin hükmünü açıklayan bilgin. Mükâtebe : Belirli bir miktarda para kazanıp ödemesi şartıyla köleyf azâdetme akdi. Münasip Vasıf: İslâmî emir ve nehiylerdeki hikmet ve maslahatı anlatmak için kullanılan bu terim, bir kısım Hanbelîlerce kıyastaki illet karşılığındadır. Buna hikmet de denir. Münferid: Tek, tek tük, pek az, şaz. Mürsel: Kayıtsız, başıboş. Mürsel hadîs: Tabiînin sahâbîyi atlayarak Peygamber (S.A.V.) ´den rivayet ettiği hadîs. Mürted: İslâm´dan dönen, dînini değiştiren. Müsâkaat: Ağaç birinden, emek ve bakım diğerinden olmak ve meyve aralarında taksim edilmek üzere yapılan ortakçılık. Müsteftî: Fetva soran kimse. Mütekellîm : Konuşan veya söyleyen anlamına gelen bu söz, ilm-i kelâm bilgini demektir. Müteşâbih: Birbirine benzeyen. Usûl-i fıkha göre, Kur´ân-ı Ker´îm ve ha-dîs-i şerifte geçen ve ne kasdedildiği kesin olarak bilinemeyen söz. Çoğulu: Müteşâbihât. Mütevâtir: Yalan üzerinde toptan birleşmeleri aklen imkânsız olan bir topluluğun, aynı şekilde başka bir topluluktan rivayet etmiş olduğu haber veya hadîs. Mütevelli: Vakıf işlerini yönetmek için tâyin edilen kimse. Umumiyetle müteveilîye vakfın gelirinden belirli bir miktar tevliyet hakkı verilir. Müzâraa: Emek birinden, tarla diğerinden olmak üzere yapılan ortaklaşa ziraat. Nafaka: Yaşayabilmek için gerekli olan akçe, zarurî ihtiyaç. Yetim, yaşlı ve yoksul kimselere veya boşanmış olduğu halde kocalarıyla henüz ilişkileri kesilmemiş olan kadınlar için tâyin edilen yiyecek, - giyecek, mesken ve benzen şeyler. Veya bunları karşılıyacak para. Nafile: Farz ve vacip olmayan. Sünnet anlamına da kullanılır. Nahiv (Nahv) : Arap Dili Grameri, cümle bilgisi. Naib: Vekil, kadı vekili. Nâkibu´l-Eşraf: Peygamber (S.A.V.) soyundan gelen kimse (şerif) lerin soy-kütük fşecere) (erinin bozulmamasını teminle görevli kişi; bu soydan gelen kimselerin işlerine bakmak için devletçe görevlendirilen zat. Nakil (NakI) : Herhangi bir şeyi bîr yerden başka bir yere götürme, taşıma, rivayet. ı Nâkil: Nakleden, taşıyan, rivayet eden, râvî. Nâsih : Nesh eden, bir şeyin hükmünü kaldıran. Nass: Te´vil kabul etmeyecek bir şekilde bir hüküm ifade eden âyet veya hadîs; delil, açık ifade; metin. Çoğulu: Nusûs. Nâtık: Konuşan, söyleyen. Necaset: Pislik; Dince pis olan şey. Nefs-i Levvâme: Kötülük işledikten sonra bunun fenalığını göstermek ve kınamak suretiyle vicdan azabı veren nefs. Nehiy (Nehy) : Dince bir işin kesin olarak yapılmamasını isteme, yasaklama. Nesih (Nesh) : Değiştirme, hükmünü kaldırma. Şer´î bir hükmün tatbikten kaldırılmış olduğunu bildirme. Nüzul: Aşağı inme, bir yere konaklama. Ayetlerin inişi. Örf: Kanunla veya şeriatın emir ve nehiyleriyle sınırlanmamış olan ve bir memleketin halkınca iyi kabul edilen gelenek, teamül. Râvî: Rivayet eden, haber getiren, hadîs nakleden. Rehin (Rehn) : Bir hak karşılığında teminat olarak alıkonan herhangi bir mal: Tutu, ipotek. Reşîd: Rüşde ermiş, aklı başında, ergin. Re´y: Görüş, fikir beyan etme, içtihat, rey. Rical: Kişi ve adam anlamına gelen (racül) sözünün çoğulu olup usÛl-I hadîste râvîler, hadîsin senedleri demektir. Ruhsat: Kolaylık, müsaade, usûl-i fıkıhta, kulların özürlerine binaen kendilerine kolaylık olmak üzere, ikinci derecede meşru kılınan şey. Rüşd: Akıl, erginlik; iyiyi kötüyü bilip ayirdetme. Doğru yoldan gitme. Sabr-ı Cemil: Güzel sabır. Sâdık: Doğru, gerçek, güvenilir, emin. Sagîr: Küçük, çocuk. Sahâbî: Fahr-I Âlem (S.A.V.) Efendimiz´! müslüman olarak görme ve kendileriyle sohbet etme şerefine eren ve islâm üzere ölen kimse. Çoğulu: Sahabe ve ashâb. Sâhibü´s-Surta: Emniyet müdürü, emnivet âmiri. Sahîh: Doğru, saölam. Hadîs terimi olarak; Adalet ve zat şartlarını haiz olan râvîlerln, Peygamber (S.A.V.)´e kadar uzanan bir isnadîa rivayet, ettikleri hadîs´e denir. Sâime : Yılın çoâunu umumî otlaklarda yayılarak beslenen deve vb. hayvan. Sâmit: Susan, konuşmayan, sükût eden,. Saltanat Nâibl: Sultan vekili, genel vâlî. Sarf: Harcama, çevirme, para bozdurma. Arap Dili Gramerinde<şekil bilgisi. Seddü´z-Zerâyl´: Kötülüğe sebep olan yolları kapatma, kötülüğe vâsıta olan şeyleri yasaklama. Sefîh: Israfçı, malını yerli yersiz saçıp savuran. Selef: Eski, geçmiş, önceki. Çoğulu: Eslâf. Selef-i Salih: Dînin emir ve nehlylerine tam olarak uyan geçmiş kimse veya kimseler. Selefiyye: Selef mezhebinde olan kimseler; Allah´ın İsim ve sıfatlarını nass´larda varit olduğu gibi kabul eden ve bunları te´vi! cihetine gitmeyen müslümanlar. Sahâbî ve tabiîler böyle idiler. Selem : Para peşin ve mal veresiye olmak üzere yapılan bir çeşit alım - satım akdi. Sened: Peygamber CS.A.V.) ´den rivayet edilen hadîs metninin takip ettiği yol râvîler silsilesi. Senet, vesika. Sika: Güvenilir, emin, mevsuk kimse. Hadîs rivayetinde: Adalet ve zabt şartını haiz olan râvî. Çoğulu: Sikât. Siyâset-i Şer´iyye: Şer´î cezaların tatbikinde şiddetli davranma. Diğer bir tarife göre; beşeriyyetin salâh ve intizamı için şer-i şenfin kabul ve iltizam ettiği bir kısım cezaî hükümlerdir. İslâm âmme hukukunun bîr dalı. Siyer: Sîret´in çoğulu olup gidişat ve insanın tuttuğu manevî yol demektir. Hz. Peygamber´in yaşayışı, savaşlanndaki tutumları, cihad ve savaş mânâlarında kullanılır. Sükûtî fcmâ´: Herhangi bir asırda belli bir mesele hakkında ortaya atılan dînî bîr görüşü incelemeye kâfi gelecek bir müddet İçerisinde rhüctehidlerin sükût etmeleriyle hâsıl olan icmâ. Sünnet: Peygamber (S.A.V.)´in söz, fiil ve takrirleri. Gelenek. Şaz: Umûmî kaideye uymayan, kural dışı, münferit. Usûl-i hadîsde: Adalet ve zapt şartlarını haiz olan bir râvînin, aynı vasfı haiz diğer râvîlerin rivayetlerine muhalif olarak rivayet ettiği hadîs. Şehr-i Haram.: Zilka´de ayı. Bu ayda savaş haram kılınmıştır. Zilhicce, Muharrem ve Recep ayları da savaş haram olan aylardır. Bu aylrın dördüne birden «Eşhür Hurum» denir. Şerî´at: Doğru yol, ilâhî kanun. Bîr kavim veya ümmetin idaresi için ilâhî emir ve nehiylere dayanan kanun: Hukuk. Şîa: Taraflar, yardımcı, fırka, şiîler. Hz. Ali ile Muaviye arasında meydana gelen İhtilafta Hz. Ali tarafını tutanlar. Şirk: Allah´a ortak koşma. Şürâ: Müzakere yeri, meclis, meşveret, istişare. Şurtî: Polis, zabıta. Tabii: Peygamber (S.A.V.)´in sahâbîleriyle görüşme imkânına ermiş olan ve sahâbîlerden hadîsi şerîf nakleden kimse. Çoğulu: Tabiîn, tabfûn. Tahrîm : Haram kılma. Bir şeyin haram olduğunu bildirme. Tahsis: Hususîleştirme, özelleştirme. Genel bir hüküm ifade eden bir sözü - belirli bir hükme mahsus kılma. Tahric : Lûgatta çıkarmak manasınadır. Fıkıh ıstılahında: Müctehidlerin dayandıkları nass´iara, kaide ve esaslara göre şer´î hükümleri açıklama işi. Takiyye: Korktuğu için fikrini gizli tutma, sır tutma, sakınma. Talâk: Karıyı boşama, nikâhı fesh etme. Takrir: İfade etme, belirtme, aynen kabul etme; ikrar. Takarrub: Yaklaşma, bir şeye yakın olmak için çalışma Allah´a yakınlık kazanmak için ibâdet etme. Ta´lil: Bir hükmün sebep ve illetlerini tesbit ederek ortaya çıkarma; kıyas. Ta´n : Yerme, kötüleme, dil uzatma. Tavaif-i Mülûk: Endülüs Emevî Devleti çöktükten sonra orada meydana çıkan küçük emirler. Tazmin: Sebep olduğu zarar ve ziyanı ödeme. Telef edilen mal ve benzeri şeylerin kıymetini sahibine verme. Çoğulu: Tazminat. Teba-i Tabiîn : Tabiîlerle görüşüp bunlardan hadîs-i şerîf nakleden kimseler. Teberrî: Uzaklaşma, uzak durma. (Türkçede teberrâ şeklinde söylendiği zaman) Ehl-i Beyt´e zulm edenleri sevmeme ve böyleierinden uzaklaşma. Tecsîm: Bir şeye vücut verme, cisim isnat etme, eismânîleştirme. Tefsir: Açıklama, bir sözü îzah etme. Kur´ân-ı Kerîm´in sözlerini açıklama ve te´vil etme: Yorum. Tefviz: İşi başkasına bırakma. Her şeyi Allah´a havale etme ve O´ndan bilme. Temlik: Bir malın mülkiyet hakkını başkasına verme, mülkiyeti nakil. Temellük: Bir şeyi kendisine mal etme, mülkiyetine sahip çıkma. Tenkîh: Ayıklama, bir eseri gözden geçirerek lüzumsuz ve yanlış kısımlarını çıkarma. Tereke (Terike) : Ölen kimsenin bıraktığı, mal ve mülk gibi şeyler. Terim: Bak. İstılah. Teserrî: Cariyeyi odalık edinme, istîfraş. Teşbîh : Benzetme, kıyas etme. İlm-i Kelâmda: Ailâh´ı, maddî ve canlı varlıklara benzetme veya Allah´ı yaratıklara ait sıfatlarla vasıflandırma anlamında kullanılır. Teşrî´: Yasama, kanun koyma. Tevatür: Yalan üzere ittifakları aklen mümkün olmayan bir cemâatn rivayeti. Tevhid: Birleme, birleştirme. Allah´ın bir olduğunu söyleme. Lâ İlahe İllallah Allah´dan başka Tanrı yoktur, sözünü zikretme. Te´vil: Bir sözü zahirî mânâsından başka bir mânâ ile açıklama, tefsir etme. Tevliye: Ticarî bîr terim olarak: Malı alış fiatına satma demektir. Vakıf terimi olarak (tevliyet) da: Birini, vakıf işlerini idare etmek üzere görevlendirme. Umre: İhram giymek suretiyle yılın herhangi bir mevsiminde Kâ´be´yi tavaf ve Safa ile Merve arasında yapılan Sa´y´den ibaret bir hab ibdeti. Usûl: Bak: Asi. Usûl-i Fıkıh: Fıkhın kökleri demek olup «Tafsîlî (ayrı ayrı) delillerine dayanarak amelî olan şer´î hükümleri istinbat için başvurulan kaideler ilmi»dir. Modern bir deyişle ve yaklaşık olarak: İslâm hukuku metodolo)isi. Ülü´I-Emr: Emir sahipleri, devlet reisi ve onun adına hükmeden vali, kadı ve benzeri kimseler. ÜmmıTI-Veled: Efendisinden hâmile kalarak çocuk doğurmuş olan câriye.Böyle bir câriye, efendisinin ölümü ile hür olur. Vâcib: Ekseri İslâm hukukçularına göre farz ile vacip aynı şeydir. Hanefîlere´ göre vâcib, delilinin kuvveti bakımından farza nisbetle ikinci derecede gelen dînî emir olup şöyle tarif edilebilir: Şer´an kat´î bir delil İle sabit olmamakla birlikte, yapılması kuvvetli bîr delil ile sabit olan şey. Vadia: Bir malı alış fi atın dan aşağısına satma. Va´d: Söz verme. Allah´ın kullarına va´detmiş olduğu mükâfat. Vaîd: Korkutma, kötü bir şey va´detme; Kötülük işleyen kullarına Allah´ın va´detmîş olduğu ceza. Vahdâniyyet; Birlik, Allah´ın birlik sıfatı. Vahiy (Vahy) : İlham. Allah´ın emir ve nehiylerıni belli bir melek (Cebrail) vasıtasıyla peygamberlerine bildirmesi veya ilham etmesi. Vakıf (Vakf) : Hapsetme, alıkoyma. Bir ayn´ı, mülkiyeti Allah´a ve menfaati kullara ait olacak şekilde temlik ve temellükten alıkoyma. Vakfın gelirinin (gailesinin) kimlere veya nerelere sarfedlleceği umumiyetle vâkıf tarafından bir vakfiye ile kadı huzurunda tesbit (tescil) edilir. Vâkıf: Bir malı vakıf yapan kimse. Vasî: Bir kimsenin ölmeden önce, kendisi öldükten sonra yapılmasını istediği işleri yürütmek için tâyin ettiği şahıs. Yetimlere ve mallarına bakan kimse. Vasiyet: Bir kimsenin ölmeden önce, kendisi öldükten sonra yapılmasını istediği işleri birine bırakması. Vecih (Vech) : Yüz, şekil, anlayış farkı, görüş. Vedîa: Muhafaza edilmek üzere birine emanet bırakılan mal. Velâ´: Dostluk, yakınlık, yardım. Efendisiyle azat ettiği köle veya câriye arasındaki ilişki. Ekseriyete göre, nesebi belli olmayan bir kimse ile başka bir şahıs arasında yapılan, genellikle yardımlaşma esasına dayanan özel bir akid şekli. Velayet: Velî olma, velilik. Velî: Sahip. Bir çocuk veya kadının, gerek ana-babası, gerek yakınakra-bası ve gerekse vasîsi olsun, işlerine bakan ve bunlardan sorumlu olan kimse. Ermiş kişi. Çoğulu : Evliya. Veraset: Vâris olma, mirasçı olma. Bir şey soydan İntikal etme, kalıtım. Zabt: Bir râvînin, işitmiş olduğu hadîsi, herhangi bir değişikliğe uğramadan hafızasında tutması ve gerektiği zaman aynen tekrarlıyabil-mesi. Zahir: Açık, ortada olan, görünen. Bir şeyin dış yüzü. Te´vil kabul eden söz. Sözün dış anlamı. Zahirî: Dıştan görünen, zahirde olan. Âyet ve hadîslerin tevîllni kabul etmeyen ve zahirî mânâlarına bağlı kalan kimse. Zaîf: Lûgatta arık, güçsüz demektir. Hadîs terimi olarak: Sahih ve hasen hadîsin" sıfatlarını haiz olmayan hadîs´e denir. Zann-ı Galîb: Bak. Galip zan. Zerâyi: Zerîa sözünün çoğulu olup vâsıta ve sebep demektir.[2] -------------------------------------------------------------------------------- [1] Bu sözlük, mütercim tarafından ilâve edilmiştir. [2] İslam?da Fıkhi Mezhepler Tarihi, Prof. Muhammed Ebu Zehra, Hisar Yayınevi: 2/574-589. Konu Başlığı: Ynt: Terimler Sözlüğü Gönderen: ceylannur üzerinde 06 Nisan 2011, 22:56:15 ALLAH celle calalehu razı olsun payalsımınız için
Konu Başlığı: Ynt: Terimler Sözlüğü Gönderen: Nurcan 8/F üzerinde 09 Mart 2014, 02:42:42 Esselamü aleyküm; Mezhepler tarihi, kelam ve akaid gibi derslerde bu kelimelerle çok karşılaşıyoruz sağladığınız kolaylıktan ötürü teşekkür ederiz. Bir çok kardeşimizin işini görecektir.
Konu Başlığı: Ynt: Terimler Sözlüğü Gönderen: ✿ Yağmur ✿ üzerinde 09 Mart 2014, 16:32:25 Esselamü aleyküm;
Allah razı olsun hocam, gerçekten çok işime yarıyor. Konu Başlığı: Ynt: Terimler Sözlüğü Gönderen: Nurcan 8/F üzerinde 09 Mart 2014, 16:36:53 Ve aleykümüsselam kardeşim inş imam-hatip yada ilahiyat Okursan daha çok işini görecektir.
Konu Başlığı: Ynt: Terimler Sözlüğü Gönderen: ✿ Yağmur ✿ üzerinde 09 Mart 2014, 16:37:57 Ve aleykümüsselam kardeşim inşaallah imam-hatip yada ilahiyat Okursan daha çok işini görecektir. inşAllah hocam |