Tercih ve değerlendirme

e- Tercih ve Değerlendirme

Buraya kadar söylediklerimiz, konuyla ilgilenen herkesin bilebileceği bir özet ve bir değinmeden ibarettir. Şimdi sözkonusu hadis hakkında kritikleri görecek ve çok önemli bir çelişkiye temas ettikten sonra, vardığımız sonucu maddeler halinde özetlemeye çalışacağız:

Adı geçen hadisin senedinde Ali b. Zeyd b. Cüd'ân ve Abdullah b. Muhammed el-Adevî de bulunmaktadır ve bu zatlar hadîs tenkitçileri tarafından en azından zayıf görülmüşlerdir:

"İmam Zehebînin tesbitine göre; Ali b. Zeyd:

Şu'be: Ali b. Zeyd raffâ (hadisleri çokça merfu' zikreden) idi.

Murra: Ali, ihtilatından önce bize rivayette bulundu. İbn 'Uyeyne onu zayıf sayardı.

Hammâd b. Zeyd: Ali b. Zeyd hadislerde taklîb yapardı.

el-Fellâs: Yahya el-Kattân Ali b. Zeyd'den hadîs almaktan çekinirdi.

Yezid b. Züray'dan, Ali b. Zeyd'in râfızî olduğu da rivayet edilmiştir.

Ahmed: Zayıftır.

Osman b. Sa'id, Yahya'dan rivayetle: Kavî değildir.

Abbâs Yahya'dan: Değeri yoktur.

Ahmed el-'Aclî: Şialığı vardır, kuvvetli değildir.

Buhari ve Ebu Hatim: Onunla ihticac olunmaz.

el-Fesevî: İleri yaşlarında bunamıştır.

İbn Huzeyme: Hıfzı kötü olduğu için onunla ihticacda bulunmam..." [283]

Abdullah b. Muhammed el-'Adevî:

Buharî: Münkeru'l-hadistir.

Vekî: Hadis vaz'edenlerdendir.

İbn Hibbân: Haberi ile ihticac olamaz. [284]

Ayrıca Şevkânî, hadisi el-Bezzâr'ın da başka bir yolla tahriç ettiğini ve ed-Dârekut'nî'nin, her iki yolun da gayr-i sabit bulunduğunu kaydeder. [285]

Münekkid hafızların ihticaca lâyık değildir kararına vardıkları ravilerin rivayet ettiği hadis, böyle bir konuda ne derece delil olabilir?

Hadisin senedi açısından durum budur. Metnine gelince:

Aynı hadis aslında: "Cuma namazı Mekke'de farz kılındığı halde, henüz İslâm devleti, dolayısıyla "Ulü'l-emr" sözkonusu olmadığı için eda edilememiş ve Medine'ye bırakılmıştır. Binaenaleyh, Türkiye Şartlarında da cuma namazı sahih olmaz" diyenleri yalanlamakta ve çelişki içerisinde olduklarını göstermektedir. Şöyle ki:

Hadiste: "Ey insanlar, bilmiş olun ki, şu yerimde, şu günümde, şu ayımda ve bu yıldan itibaren Kıyamete dek Allah cumayı sizin üzerinize farz kılmıştır..." dendikten sonra devamla "...onun (cumayı terkedenin) ne namazı olur, ne zekâtı olur, ne haccı olur, ne orucu olur, ne de iyiliği olur..." denmektedir. Daha Medine'ye henüz girilmektedir. Halbuki, biz bu ibadetlerin çoğunun Medine'de seneler sonra ferz kılınacağını bilmekteyiz. Henüz farz kılınmayan bir ibadetin olmayacağını söylemek de anlamsızdır. Kaldı ki, buraya aldığımız birinci cümlede cumanın "burada", yani Medine'de farz kılındığı açıkça söylenmektedir. Bu hadis sahih ise cuma Mekke'de farz kılınmamış ve ona istinad ettirilen fikirler de doğru olmamış olur. Tarihî açıdan ihtiva ettiği çelişkiden ötürü sahih değilse, cumada imamın şartı koşulması söz konusu olmaz. Görüldüğü gibi, "hadis"in, yukarıda zikrettiğimiz sebeplerden ötürü ihticaca mesned teşkil edemez olduğunu müdekkik ulemâ tesbit etmiştir. Meselâ yukarıdakilerden ayrı olarak İbnü Abdilberr de bu hadisin vâhi'l-isnad olduğunu söyler. [286] Dolayısıyla bu hadisi mesned olarak sultanın şart olduğunu söyleyen görüş zayıf olmuş olur.

Ayrıca cumayı emreden hadisler mutlaktır. Mukayyed olanlarda cumanın kendilerine farz olmadığı sayılanlar arasında imamı olmayan yoktur.

Meselâ: Ebu Davud'un Abdullah b. Amr (ra)'dan rivayet ettiği:

"Cuma, ezanı duyan herkes üzerinedir." (Dârekut-nî bunu:

"Cuma ancak ezanı duyanlaradır..." şeklinde zikreder.) Nesâi'nin Hafsa'dan (ra) rivayet ettiği:

"Cumaya gitmek her itilam olana (yani baliğ olana) vaciptir..." hadis-i şerifleri, cumanın alel ıtlak herkese vacip olduğunu bildirirken, kimlere farz olmadığını bildiren hadisler de şunlardır:

Târik b. Şihab'ın rivayet ettiği:

"Cuma, cemaatle olmak üzere her Müslümana farzdır; ancak şu dört kişi müstesna:

Mülkiyeti başkasına ait köle, kadın, çocuk ve hasta," [287] Görüldüğü gibi bunlar arasında imamı olmayan kimse sayılmamıştır.

Ebu Hureyre:

"Cuma meselesini sormak için Bahreyn'den Hz. Ömer'e mektup yazdık, o da bize cevaben:

'Nerede olursanız olun, cumayı kılın' diye yazdı" diyor. [288]

[283] İthâfü's-sâde, 111/220

[284] Zehebî, Mizânü'l-İ'tidâl, 111/127.

[285] Zehebî, Mizânü'l-İ'tidâl, 111/485.

[286] Şevkânî, 111/222.

[287] el-Hâkim, el-Müstedrek, 1/288.

[288] İbn Hacer, el-Metâlibü'l-âliyye, 1/161. Doç. Dr. Faruk Beşer, Fetvalarla Çağdaş Hayat, Nün Yayıncılık, İstanbul 1997: 119-122.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın