Kurânı teğannî ile okuma

2- Kur'ân'ı Teğannî İle Okuma

Soru: Kur'ân-ı Kerîm okurken "Teğannî" yapmanın bazıları haram olduğunu söylerken bazılar da haram olmaması gerektiğini söylüyorlar. Bunların hangisi doğrudur?

Cevap: Bu meselenin hükmünü birbirine muarız iki ayrı şekilde gösterir gibi olan hadisler vardır. Farklı izahlar da, herhalde bu hadislerin herkes tarafından çok iyi anlaşılmamasından kaynaklanmaktadır. Biz Allah'ın izni ile iyi anladığına inandığımız alimlerimizin görüşleri ile meseleyi acıktığa kavuşturmaya, ya da daha doğru ifade ile varılan açıklığı anlamaya çalışacağız.

Konu ile ilgili olarak Kur'ân-ı Kerim'de önemli bir ayet-i kerime vardır:

"... Kur'ân'ı da açık açık, tane tane (tertîl ile) oku" [57]

"Tertil ile oku" bir ilahî emirdir, uyulması gerekir (vücup ifade eder). Peki "tertîl" nedir? "Tertîl"; "ratel" kökünden gelir. "Ratel", bir şeyin tertibinin uyumlu ve güzel olması demektir. Buradan alınan "tertîl" de:

Sözün ifadesinin (telifinin) güzel olması, açık, anlaşılır ve acelesiz bulunması [58], harflerin özellikleriyle belirlenerek, harekelere hakkının verilip rahat ve sakin okunması [59] demektir. Tane tane, dizi dizi ve mütenasip dişleri de papatya çiçeğinin taç yapraklarına benzetilerek "es-seğrul-murattel" denir. [60] Kısaca kelimemiz hep tenasübü, acelesizliği, sakinliği, tane taneliği ve intizamı anlattr. Yani Rasulüllah'a Kur'ân'ı böyle okuması emredilmiştir. Bu emir elbette onun şahsında bütün müminleredir ve O, bu emri yerine getirmiştir. Aişe validemize onun nasıl Kur'ân okuduğu sorulmuş o da:

"Eğer dinleyen saymak istese bütün harflerini sayardı" diye tarif etmiştir. [61] Enes bin Malik, "Rasulüllah uzata uzata okurdu", Ümmü Seleme, "Onun okuyuşu harf harf idi" demişlerdir. [62] Demek ki, Rasulüllah Efendimiz bu emri bu şekilde uygulamışlardır. Öyleyse tertîl ile okuma budur ve muhalif mefhumu ile, bunun dışındaki okuyuşlar Allah'ın isteğine aykırıdır. Meselenin birinci ve en önemli noktası burasıdır. Bu nokta iyi kavrandıktan sonra geriye kalan kısmını anlamak kolay olur.

Kur'ân'ı Kerim'in "teğanni" (elhan, melodi, ahenk, ezgi) ile okunmasını ister, ya da iyi gösterir gibi değerlendirilen hadisi şerifler vardır:

1- "Kur'ân ile teğanni etmeyen (başkalar, Kur'ân'ı açıktan okumayan, ilavesini de verirler) bizden değildir." [63]

2- "Allah Kur'ân'ı teğanni eden bir peygambere verdiği kadar hiç bir şeye ihsanda bulunmamıştır." [64]

3- “Kur'ân'ı seslerinizle [65]

4- "Rasulüllah (sav) Fetih Senesi yürüyüşü sırasında "Feth" sûresini okuyordu ve okuyuşunda "tercî" yapıyordu." [66] "Tercî Kamusa göre, sesi boğazda titretmekten (terdid) ibarettir ki, Kur'ân okurken yahut beste söylerken nağme ve ahenge çalmaktır." [67] Buharî "tercf'nin (â) sesini (â-â-â) diye çıkarmaktır, diye tarif edildiğini söylemiştir. [68]

5- Rasulüllah (sav) bir gece Ebu Musa el-Eş'arî'nin Kur'ân okuyuşunu dinlemişti. Karşılaştıklarında ona buyurdular ki,

"Gerçekten sana Davud (as) ehlinin kavallarından bir kaval verilmiştir." O da:

Eğer senin dinlemekte olduğunu bilseydim onu daha süslü bir sesle okurdum (tahbîr ederdim) karşılığını verdi. [69]

Nağmeli ve melodili (teğanni ile) Kur'ân okuyuşun caiz olabileceğini söyleyenlerin tutundukları delillerin en önemlileri bunlardır. Şimdi bunları teker teker ele alıp bu konuda delil olamayacaklarını anlatmaya çalışacağız.

Verdiğimiz hadislerin sırasına göre:

1- "Teğannî" kelimesi birinci hadisimizin anahtar kelimesidir. Kur'ân'ın nağme ve makamlarla okunmasının caiz olmadığında ittifak olduğu için bu kelime çok değişik şekillerde anlaşılmaya çalışılmıştır. Bazılar "teğanni'nin sesi güzelleştirip zinetlendirmek demek olduğunu söylerken bazılar da onunla yetinip başka şeye ihtiyaç duymamak (istiğna) anlamına geldiğini söylemişlerdir. [70] Hatta Ebu Cafer et-Tahavî meseleyi uzun uzun inceledikten sonra diyor ki:

"Anlaşılmış oldu ki bu konuda iki ihtimal düşünülebilir. Teğannî ya nağmeli okuyuştur, ya da Kur'ân'la yetinme (istiğna)'dır. Bunlardan birincisinin olamayacağı delilleriyle ortaya çıktıktan sonra ikincisinin olduğu kesinlik kazanmış olur ki o da Kur'ân'ın dışındaki şeylerden Kur'ân ile müstağni olmaktır." [71] Bazılarına göre "teğannî" Kur'ân okumakla geçmiş milletlere ait haberlerden ve eski kitaplardan müstağni kalmaktır. Diğer bazılarına göre meşgul olmak, yani Kur'ân'a ilgi duymak, bir diğerlerine göre faydalanmak, yani Kur'ân'ın emir ve nehiylerine uymakla ondan istifade elde etmek, bir kısmına göre de zengin ve tok (gani) olmak demektir. [72]

Elbette "ğinâ" kökünden gelen "teğannî" de bu manaların her biri için bir ton, bir işaret ve bir koku vardır, ancak kanaatimizce bunların çoğu zorlama mahsûlü yorumlardır. Çünkü "teğanni" de asıl olan ve ilk akla gelen mana sesi bir takım tasarruflarla güzelleştirmektir. [73] Bu matiub ve merğûb olan bir şeydir. Daha sonra da açıklayacağımız gibi, Allah'ın kelâmı elbette, ses de dahil, her bakımdan en güzel şekilde okunmalıdır. O halde hadisimizin manası şöyle olur:

"Her bakımdan bizim gibi olmak isteyenler Kur'ân'ı, "tertîl" emrine riayet etmek şartıyla, en güzel ses tonları ile okumalıdırlar."

Yani "teğannî" sesle ilgili bir durumdur. İlk başta gördüğümüz gibi "tertîl" ile okumamız emredildiğine, onun da ne demek olduğunu Rasûlüllah'tan öğrendiğimize göre, "teğannî"ye öyle bir anlam vermelidir ki, Kur'ân okurken hem "teğannî" yapılmış, hem de "tertîle riayet edilmiş olsun. Bunun nasıl olabileceğini-inşallah-müteakip hadislerin izahında anlatmaya çalışacağız.

2- İkinci hadisimiz, mana itibari ile birinciden farklı bir şey anlatmamaktadır.

3- Üçüncü hadisimiz, bizce aynı zamanda "teğanni'nin ne demek olduğunu da anlatmaktadır. Yani Kur'ân mademki Allah kelâmıdır, öyleyse yine Kur'ân'ın kendisiyle istenmiş ilk ve en önemli şart olan "tertîl"e riayet edilmek üzere, ses dahil, mümkün olan en güzel kıvamda okunmalıdır. "Kur'ân-ı seslerinizle güzelleştirip, çünkü güzel ses Kur'ân'ın güzelliğine güzellik katar" [74]

"Güzel ses Kur'ân'ın süsüdür" [75] mealinde hadisler de vardır. Öyleyse sesi güzel olmayanlar okumayacaklar mıdır? "Onlar da becerebildikleri kadar güzel sesle okuyacaklardır." Bu söz İbn Ebi Müleyke'den nakledilmiştir. [76] Beşinci hadisimizde zikredilen Ebu Musa el-Eş'arî'nin sözü de böyle anlaşılır. Yani:

"Eğer senin dinlemekte olduğunu bilseydim, Kur'ân ile sesimi güzelleştirir, onu süsler ve tertîl yapardım" demek olur. Çünkü "Tahbîr":

Güzelleştirme ve süsleme demektir. [77] Bu izahtan anlaşılan bir şey daha vardır ki burada zikredilmeye değer: Hadiste geçen "Kur'ân" ifadesi ya "kalb" sanatı yapılıp yer değiştirilmiş olarak, ya da "kıraat" manasında mastar olarak anlaşılmıştır. Birinci duruma göre Kur'ân sesle değil, ses Kur'ân'la güzelleşmektedir. İkinciye göre ise yine Kur'ân değil okuyuş, yani "kıraat" güzelleşmektedir. Yoksa insanların sesleri elbette Kur'ân'a-haşa-güzellik katacak değildir. [78]

Durum bu olunca "teğanni" kelimesinin iki anlamı ortaya çıkmış oluyor.

1) Genel olarak makam ve titreşimlerle yapılanlhn, melodi, ezgi. Bu, "teğanni'nin hakikî mânâsıdır.

2) Bu genel içerisinde de bir cüz olarak sesi normal söyleyişin dışında bir eda ile güzelleştirme. Bu da kelimemizin mecazî manasıdır. İşte Kur'ân için caiz olan bu ikincisidir ve Rasulüllah bizden bunu istemektedir. Birinci anlamda Kur'ân ile "teğanni" yapmak caiz olamaz. Çünkü bu herşeyden önce "tertîl" emrine muhalif olur.

"Teğannî"yi hüzünlü okuma diye tarif edenlerin dedikleri de bu anlattığımızı destekler.

"Bu Kur'ân hüzün ve keder ile inmiştir. Binanaleyh onu okuduğunuzda ağlayın. Ağlayamazsanız ağlar gibi yapın" [79]

"Kur'ân-ı hüzünle okuyun, çünkü o hüzünle inmiştir" [80]

"İnsanların kıraatça en güzeli, Kur'ân okuduğunda hüzünlü okuyanıdır. [81]

Kısaca sesi I. konuşma ve hitabet üslûbunun dışına çıkarıp hüzünlü ve ahenkli okuma ile 2. çeşitli makamlarla sesi titrettirme, tecvid ve tertîlin gereği olmayacak tarzda uzatma, kısaltma (tar'îd, tadrîb) ayrı ayrı şeylerdir. "Teğanni" kelimesi bunların her ikisini de içine alır. Aralarındaki ortak özellik, normal konuşmanın dışında bir üslûb ve eda kullanılmasıdır. Hadisler bize Kur'ân-ı "teğannî" ile okumamızı emretmektedir. "Teğannî"yi bu iki anlamının ikincisiyle uygulamamız, Kur'ân'ın "tertîl" emrine aykırı olduğu gibi, biraz sonra göreceğimiz üzere, bunu yasaklayan hadisi şerifler de vardır. Öyleyse bizden istenen "teğanni son izahımıza göre birinci anlamda "teğanni'dir. Yani Kur'ân; düz konuşma ve hitap üslûbu ile değil, sadece ona has ahenkli ve hüzünlü bir eda ile okunmalı, şarkı-türkü makamları ile, bir sesi birçok ses yapacak biçimde titreşimli, tecvid kurallarına aykırı uzatma ve kısaltmalı okunmamalıdır. Bu kendine has makamın "Arap ağzı" olduğunu biraz sonra göreceğiz.

4- Resulüllah'ın "terci'ile okuyuşu bir defaya hastır ve oda İbnül-Esir'in dediği gibi, isteyerek değil, deve üzerinde bulunduğu için devenin ahenkli sallayışından ötürü elinde olmayarak husule gelmiştir. [82]

5- Ebu Musa el-Eş'arfye, Ehli Davud kavallarından bir kaval verilmiş olması, ya da Kur'ân-ı daha süslü okumak istemesi, yasaklanan anlamı ile "teğannî" ile sesin güzel olması, güzel okumaya çalışma ayrı ayrı şeylerdir. Bu farka yukarıda işaret ettik.

"Teğanni'yi böyle anlamaya bizi zorlayan sebeplerden biri, buraya kadar anlattığımız "tertîl" emri ise, bir diğeri de, yine işaret ettiğimiz üzere, Rasûlüllah'ın fiili uygulaması ve şu haberler...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın