İlk cuma namazı

b- İlk Cuma Namazı

ba- Bu Konudaki Değişik Rivayetler

İlk cuma namazının nerede ve kimler tarafından kılındığı konusunda değişik rivayetler mevcuttur. Bu rivayetleri şöylece özetleyebiliriz:

1- Resûlüllah hicret etmeden önce cumanın kılınmasına izin verdi. Kendisi Mekke'de cumayı kılmaya kadir olamamış ve cumayı izhar edememişti. Mus'ab b. Umeyr'e:

"Yahudilerin cumartesi günleri Zebur'u açıkça okuduklarını göz önünde bulundurarak, kadınlarınızı ve çocuklarınızı toplayın ve cuma günü, güneş zevalden yarıyı geçince, iki rek'atle Allah'a yaklaşın" diye yazdı. [259] Tabakât-ı İbn Sa'd'da aynı rivayete:

"...ve Sa'd b. Usâme'nin evinde oniki kişi ile cuma kılındı" [260] ilâvesi de mevcuttur.

Bu rivayet nazar-ı dikkate alındığında, cumanın Mekke döneminde farz kılındığı, izhar edilmesi gereken bir ibadet olduğu, Yahudilere karşı bir onur meselesi ve bir şiar olduğu söylenebilir.

Cumanın izhar edilmesi gerekliliği, kısaca bir onur, bir varlık gösterisi namazı olduğu, diğer nakillerde de göze çarpıyor.

Meselâ Allâme İbn Hacer "Tuhfetü'l-Muhtâçta:

"Cuma namazı Mekke'de farz kılındı ama sayı yetersizliğinden ya da şiarı izhar olduğundan, orada kılınamadı" [261] diyor. Sayı yüzünden kılınmadığı ihtimalini İbn Hacer sâliki bulunduğu Şafiî mezhebinin, cumanın kılınabilmesi için kırk hür erkek cemaat şartını koşmuş olmasından dolayı zikretmiş olabilir. Ama her ikisi de birer ihtimalden ibarettir.

2- Abdurrahman b. Kâ'b:

"Gözlerini kaybettiğinde babamı cumaya ben götürüyordum. Ezanı duyduğunda Ebû Ümâme Es'ad b. Zürâra'ya dua edip mağfiretini istiyordu. Bir ara durdu ve yine böyle yaptı. Sebebini sordum. Yavrum, Medine'de Benî Beyâdâ yurdunda bize ilk cuma namazını kıldıran odur, dedi. O gün kaç kişi idiniz? dedim. Kırk kişi idik, dedi." [262]

3- "Umdetü'l-Kâri"deki şu rivayet de bunu tamamlar:

"İbn Şîrîn anlattı:

Medineliler Resulullah (sav) gelmeden ve cuma âyeti inmeden önce toplandılar. Cumaya ilk defa bu adı verenler onlar oldu. Dediler ki, Yahudilerin her hafta toplandıkları bir günleri var. Keza Hıristiyanlar da öyle. Gelin biz de bir gün toplanıp Allah'ı zikredelim, namaz kılıp O'na şükredelim. Derken bunun için "Yevmü'l-arûbe"yi seçti ve Es'ad'ın evinde toplandılar. O da onlara iki rekat namaz kıldırdı. Bu toplantıda bu güne "Cuma" adını verdiler. Sa'd da bir koyun kesip onlara yedirdi. Zira sayıları azdı." [263]

Tebyînü'l-Hakâik haşiyesi Şelebî'nin, "cuma namazına ilk defa 'cuma' adını veren Kâ'b b. Lueyy'dir" [264] şeklindeki rivayeti buna muhalif değildir. Zira Kâ'b'ın aynı toplantıda bulunması ve bu ismin onun buluşu olması muhtemeldir.

4- Bazı kaynaklarda bu konuda değişik rivayetler de vardır:

"el-Ma'rife'de şöyle denir:

Zührî anlattı; Resulullah (sav) Mus'ab b. Umeyr'i, Medine'ye, onlara Kur'ân öğretmek üzere gönderdiğinde, Mus'ab onlara cuma namazı kıldırdı ve Resûlullah gelmezden önce Medine'de ilk cuma namazını kıldıran Mus'ab oldu". [265]

Allâme Alûsî bu rivayetleri sıraladıktan sonra, "Bu konudaki haberlerin en sağlamı Medine'de ilk cumayı Es'ad'ın kıldırdığını bildirenler olmalıdır" diyor.

Bu takdirde ilk cuma namazı Yahudi ve Hristiyanlara karşı bir varlık izharı şeklinde kılınmış oluyor. Burada; "Acaba hangi şekilde olursa olsun, Medine'de ilk kılınan cuma namazı, öğle namazının yerini almış ve onun farziyetini düşürmüş müdür?" diye bir soru akla gelebilir. İlk kılınan cuma namazının farz cuma olup olmadığını tesbit için, bu sorunun cevabı önemlidir.

5- Bizzat Resûlullah'ın kıldırdığı ilk cuma namazı ise, Küba'dan ayrıldıktan sonra Benî Salim yurdu'nda, öğle vaktinde, cuma olması üzerine kıldırdıkları cuma namazıdır. Bu mescid de bu münasebetle "Cuma Mescidi" adıyla bilinmeye başlanmıştır. İşte Resûlullah'ın kıldırdığı ilk cuma budur. [266]

6- Bir başka itibarla ilk cuma diyebileceğimiz cuma namazı da, Bahreyn köylerinden olan el-Cuvâsâ'daki Abdulkays'taki cuma namazıdır. [267]

Rivayetler arasında ihtilaflı gibi görünenler, Medine'de ilk cuma namazını Es'ad b. Zürârâ, ya da Mus'ab b. Umeyr'in kıldırdığını bildiren haberlerdir. Ancak Merhum Elmalılı'nın da temas ettiği gibi [268] anlaşılan Es'ad b. Zürârâ, Resûlullah'tan izin gelmeden önce ilik kıldıran; Mus'ab b. Umeyr ise Medine'de izinle ilk cuma namazı kıldıranlardır. [269]

[259] Hamidullah, Muhammed, el-Vesâiku's-siyâsiyye, s. 35; Alûsî, Rûhu'l-me'ânî, XXVIII/99.

[260] Aynı kaynak Tabakât-ı İbn Sa'd'dan, (III/83).

[261] Aynı kaynak Tabakât-n İbn Sa'd'dan, (III/83).

[262] Alûsî, XXVIII/99.

[263] Hâkim, el-Müstedrek, 1/281; İbn Mâce, Sünen, I/344 (el-İkâme, 78) Şevkâni bu hadisi aynı zamanda İbn Hibbân ve ei-Beyhaki nin de rivayet ettiklerini, sonuncunun sahih bulunduğunu, el-Hâfiz'ın ise, isnadı hasendir, dediğini söyler, bkz., Neylü'l-evtâr, 111/230.

[264] Aynî, Umdetü'l-kâri, Vl/1 61.

[265] Hâşiyetü'ş-Şelebî'alâ-Tebyînü'l-Hakâik, 1/2 I 7

[266] Aynî, age., VIl/l 88.

[267] Şevkânî, Neylü'l-evtâr, 111/233. (Buharîve Ebû Dâvûd)

[268] Zürkânî, 1/3266; Elmalılı, VIll/4980.

[269] Doç. Dr. Faruk Beşer, Fetvalarla Çağdaş Hayat, Nün Yayıncılık, İstanbul 1997: 113-116.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın