Ünite 12 Ders Özetleri

S.1. Felsefi açıdan 19. ve 20. yüzyılların durumu nasıldır?
c.1.• Hegel’den sonra felsefede, sistemci yaklaşımlar ortadan kalkmaya başlamıştır.
• Her çağın felsefesinin kendi toplumsal, kültürel ve siyasal şartlarıa tarafından az ya da çok etkilenmesi genel ilkesinden yirminciyüzyıl felsefesi de payına düşeni almıştır.
• Bu çağ, tüm insani etkinliklerde baş döndürücü dönüşümlerin yaşandığı bir hız çağı olmuştur.
• Neredeyse sayılamayacak kadar önemde bilimsel gelişmelere insanlık bu çağda şahit olmuştur.
• Bu çağda imparatorluklar yıkılmış onların yerini bir yandan ulus devletler bir yandan da Birleşmiş Milletler gibi uluslar arası kuruluşlar almıştır.
• Bilimsel ve siyasal gelişmelerin, toplumsal ve kültürel etkilerinin olması da kaçınılmazdır.
• Bu çağın göze çarpar bir özelliği, her türlü insani etkinliğin alabildiğince dallanıp budaklanmış, alt uzmanlık alanlarına bölünmüş olmasıdır.
• Konuyu felsefe bağlamında ele aldığımızda; bir yandan bu çağda pek çok yeni düşünce akımının ortaya çıktığı bir yandan da - bireyselliğin yaygınlaşmasının bir sonucu olarak- filozofların anlayışlarında bireysel özgünlüğün ortaya çıktığı görülmektedir.

s.2.Modern filozofların felsefi işleyişleri nasıl olmuştur?
c.2.• Modern dönem filozofların çoğu, geçmişten çok daha fazla bir şekilde insan varlığıyla ilgilenmişler; felsefede çözümleme yöntemini benimsemişlerdir.
• Maddeci ve idealist filozofların tersine onlar, bilginin kaynağını, olan her türlü değeri doğa bilimlerine değil insan bilimlerine dayandırmışlardır.
• Böylece çağımızın filozofları, soyut ve zengin bir sözcük dağarcığını içeren, karmaşık, ince kavramlarla düşüncelerini dile getirmişlerdir.
• Bu nedenle onların felsefi yazıları, Skolastik döneminin veya Aristoteles’in teknik çalışmalarında kullanılan dili hatırlatmaktadır.

s.3.19. yy felsefesi ile 20.yy felsefesi arasındaki fark nedir?
c.3.On dokuzuncu yüzyıldaki felsefe, çok büyük ölçüde, Comte, Mill,Kierkegaard, Nietzsche örneklerinde olduğu gibi üniversitedışındaki düşünürler tarafından kurulup geliştirilmiştir.Yirminci yüzyılda ise durum neredeyse bunun tam tersinedir.Bundan dolayı çağımızın düşünürlerinin, tarihin hiçbir dönemindekıyaslanamayacak büyük niceliklerde felsefe ürünleri verdiklerigörülmektedir.Söz konusu niceliğin oluşmasının nedenlerinden biri de felsefedeele alınan sorunların çoğalmış olmasıdır.

s.4.Yararcılık anlayışı nasıl ortaya çıkmıştır?
C.4.On dokuzuncu yüzyılın başlarından itibaren başta İngiltere olmaküzere Avrupa ülkelerinde endüstri devrimi yaşanmaya başlanmıştır.Endüstri devrimi bir yandan üretim ve tüketim biçimlerini, biryandan da toplumsal doku ve ilişkileri büyük ölçüde değiştiren bir devrim olmuştur.Böylesi toplumsal dönüşümler, felsefede yararcılık anlayışının şekil kazanmasına olanak tanımıştır

S.5.Yararcılık nasıl bir anlayıştır?
c.5.On dokuzuncu yüzyılda İngiltere’de ortaya çıkan yararcılık akımı,fayda kavramına dayanarak en doğru eylemin en yüksek faydayıtemin eden eylem olduğunu ileri süren bir anlayıştır. İnsanı, hazza yönelen bir canlı olarak gören yararcılık, ortaçağlarınhazcı mutluluk anlayışını dönüşüme uğratarak yararcı bir ahlak görüşü ortaya koymaktadır

s.6.Yararcılık anlayışını savunan filozoflar kimlerdir?
c.6.BENTHAM ve MILL 'dir.

s.7.Bentham'ın görüşleri nelerdir?
c.7.Yararcılığın ilk büyük filozofu Bentham’dır (1748-1832). Ahlakın niceliksel olarak ölçülebilir bir bilim olarak yeniden kurulması gerektiğini savunur. Bentham, doğa bilimlerinin yöntemini insan bilimlerinde uygulanmasını önermekle indirgemeci bir tavır benimsemiş olmaktadır. Bu indirgemeciliğin, pratik bir bilimsellik adına benimsendiği deileri sürülebilir.Çünkü düşünürümüze göre teorik problemlerin bir yana bırakılarak pratik problemlere ilgi gösterilmesiyle insan bilimlerinde, tıpkı doğa bilimlerinde olduğu gibi, ilerleme sağlanabilecektir.

s.8.Bu konuda Mıll'ın görüşleri nelerdir?
c.8.Yararcılığın bir diğer düşünürü Mill’dir (1806-1873).Bireyin manevi, entelektüel ve toplum içindeki özgürlüğünü önemser.Bunun için de bireyin dogmacı, aklı dışlayıcı ve mutlakçı her türlü anlayıştan bağımsız kalmasını sağlayacak bir felsefenin geliştirilmesi gerektiğini ileri sürer.Bu yeni felsefe, bilimsel bilginin güvenilirliğine dayanan, bireyeözgürlüğünü kazandıran bir aydınlanma felsefesi olacaktır. Mill, deneyci bilgi anlayışını savunmuştur. Böylesi bir bilgi anlayışı ile düşünürümüz;
• A) Birey için en çok yararı dokunacak olan unsurları seçmekte özgür kalmış,
• B) rasyonalist felsefenin apaçık doğrularını, din de içlerinde olmak üzere mutlakçı anlayışların dogmatizmlerini eleştirme imkânını bulabilmiştir.
Her tür bilginin deneyime dayanması ya da deneyim yoluyla doğrulanabilir olması gerektiğini savunan Mill’e göre tözsel olan bir varlık türü anlayışı saçmadır.O, varlığından emin olabileceğimiz biricik şeyin duyumlar veya deney olduğunu öne sürer. Mill, nedensel bir algı kuramı benimseyerek zihindeki izlenim veya duyumlara neden olan fiziki nesnelerin varoluşunu öne sürer.

s.9.Bentham'ın insan anlayışı nasıldır?
c.9.Ahlak konusunu bilimsel bir temele dayandırma anlayışına bağlı olarak Bentham, insanı evrendeki diğer varlıklar gibi görür. Ona göre tıpkı varlıkların yapılarının doğa yasalarınca açıklanabilmesi gibi, insan davranışları da iki temel güdü yani haz ve acıyla açıklanması mümkündür. Böylece Bentham insanı, kendi çıkarını gözeten rasyonel bir birey olarak görmektedir. Bu insan anlayışı, bencil-bireyci bir yaklaşım olarak görülebilir. Nitekim Bentham, bireyin gerçek biyolojik bir canlı olmasına karşın toplumun yapay bir kurgu olduğunu söyler. Bir başka deyişle insan bireyinden daha büyük ve daha önemli olan hiçbir şey yoktur. Bireyin başkalarıyla olan ilişkileri, ne kadar önemli olursa olsun,hiçbir şekilde özsel değildir; bu ilişkilerde tek belirleyici olan husus, kendini var kılmasına yarar sağlamasıdır.

s.10.Bentham'ın ahlak anlayışı nasıldır?
c10.Ahlak konusunu bilimsel bir temele dayandırma anlayışına bağlı olarak Bentham, insanı evrendeki diğer varlıklar gibi görür.Ona göre tıpkı varlıkların yapılarının doğa yasalarınca açıklanabilmesi gibi, insan davranışları da iki temel güdü yani haz ve acıyla açıklanması mümkündür. Böylece Bentham insanı, kendi çıkarını gözeten rasyonel bir birey olarak görmektedir. Bu insan anlayışı, bencil-bireyci bir yaklaşım olarak görülebilir.Nitekim Bentham, bireyin gerçek biyolojik bir canlı olmasına karşın toplumun yapay bir kurgu olduğunu söyler. Bir başka deyişle insan bireyinden daha büyük ve daha önemliolan hiçbir şey yoktur. Bireyin başkalarıyla olan ilişkileri, ne kadar önemli olursa olsun,hiçbir şekilde özsel değildir; bu ilişkilerde tek belirleyici olan husus, kendini var kılmasına yarar sağlamasıdır.Bentham’ın bireyci ahlak anlayışının temel ilkesi; en yüksek iyinin, haz olduğu anlayışıdır.İnsanı, haz ve acının güdülendirmesinden ayrılamayan biyolojik bir canlı olarak tasavvur etmiştir.Böylece Bentham, insanın ahlaksal olanları da içinde olmak üzere tüm davranışlarını anlamanın yolunun, bireye haz ya da acı veripvermemesiyle ölçülebileceğini ileri sürmüştür.Bu yaklaşımı, ahlak felsefesinde ‘psikolojik hazcılık’ olarak adlandırılmaktadır.Bu hazcılık anlayışı, insanın birtakım arzulara ya da acılara sahip olduğunu; arzularını tatmin etmek ve acılardan da kaçınmak için çaba harcadığını; bu temel ilkenin tüm davranışları belirlediğini savunmaktadır.

s.11.Bentham haz ve acıları nasıl değerlendirmektedir?
c.11.Bentham’a göre tat alma gibi duyumlardan kaynaklanan haz ve acılar olduğu kadar, zenginliğin getirdiği haz ile yoksulluğun getirdiği acı; dini görevleri yerine getirmenin verdiği manevi haz ile Tanrı korkusunun yol açtığı manevi acı aynı değerde değildir. Haz ve acılarla, daha çok maddi olanları kastetmiş olduğunun belirtilmesi gerekmektedir.Bu bağlamda Bentham, haz ve acıları, derecelendirmektedir. Bu sınıflandırmanın temelinde her haz ve acının aynı niceliksel değerde olmadığı şeklindeki bir değerlendirme yatmaktadır. Böylece düşünürümüz, bir hazzın/ acının yoğunluğuna, süresine,keskinliğine ve yakınlığına bağlı olarak hazların değerinin matematiksel bir tarzda ölçmeye girişir. Buna göre bir öğrenci için kantinde çay içmek, kitap okumaktan daha fazla haz verdiğinden dolayı tercih edilmesi doğaldır. Bentham’ın yararcılığının, niceliksel bir hazcılık temeli üzerine yükselen hazcı ya da mutlulukçu bir yararcılık olduğu açıktır. Sonuç olarak Bentham, haz ve acının insanın davranışlarını belirlediğini söyleyen psikolojik hazcılıktan, önce ahlaki hazcılığa ve sonra da fayda ilkesi yoluyla hazcı yararcılığa geçmektedir.

s.12.Bentham'a göre bireysel bencillik nasıl çözümlenebilir?
c.12.Bentham, bireysel bencillikle toplumun iyiliği arasındaki uçurumun eğitim ve kurumsallaşmakla aşılabileceğine inanır.Ona göre bireyler eğitildikçe, kendi mutluluklarının aynı zamanda başkalarına gösterdikleri sevgi ve iyi davranışlarla gerçekleşebileceğini anlayabileceklerdir. Öte yandan Bentham, birey ile toplum arasında kurumsal bir yapılanma oluşturularak bireyin bencilliğinin, toplum için yararlı amaçlara yönlendirilebileceğini söyler.

s.13.Mill'in ahlak anlayışı nasıldır?
c.13.Tıpkı Bentham gibi Mill de yararcı ahlak anlayışını benimser. Ona göre de mutluluk, hazla ve mutsuzluk da acıyla özdeştir ve mutluluğun ölçüsü, bireyin arzularının ahenkli tatminidir. Bununla birlikte Mill’e göre insan ve onun davranışları, yalnızca bedensel haz ve acılara indirgenemez. Yalnızca bedensel olan haz ve acıyla davranan bir canlı olarak tanımlamakla insan, hayvanlar derecesine düşürülmüş olur ve böyle bir insan anlayışı sonuçta, kültürün süzgecinden geçmemiş kaba bir hayat tarzını meşrulaştırmaya yarar. Bentham’ın ahlak teorisindeki birey ile toplum arasın...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın