İslam´ın Gaye ve Maksadları

İslam´ın Gaye ve Maksadları

Hüküm istinbatında, nasslann lafız ve manaları kadar, hakka isabet açısından İslam´ın ruh ve gayesinin bilinmesi de Önemli, hatta zaruridir. Müctehid, islam´ın ruh ve gayesini bildiği takdirde, nassları daha iyi anlayabilir, onlardan İslam´ın ruh ve gayesine daha uygun hükümler çıkarabilir. Konunun önemini dikkate alan eş-Şâtibî (öl. 790 / 1388), müctehidlik şartlarında "mekasidu´ş-şeria´yı bilme"yi de ilave etmiştir.[1]

I. Şâri´in Hüküm Koyarken Gaye Ve Maksadı:

Önceki bir bahiste, fakihler arasında , "Şer´thükümler, kulların maslahatı üzerine mebnidir" sözünün meşhur olduğunu ifade etmiştik. Şu halde Sâri´ Teâ-lâ, kuilannın dünya ve ahiretteki maslahatlarım gözetmek, onları gerçekleştirmek maksad ve gayesiyle şer´i hükümleri koymuştur.[2]

Bu durum, Kur´an-i Kerim´in âyetleri tetkik edildiği takdirde açıkça görülür. Burada ifade edelim ki, âyetlerin her birinin hangi maksad ve gayeleri gerçekleştirmek üzere nazil olduğunu tetkik etmek, konumuzun hududlan dışındadır. Bu konuda bazı âyetlerin meallerini vermekle yetineceğiz.

Şu ayetler, Peygamber gönderilişinin gayesini ortaya koymaktadır:

"Biz Peygamberleri rahmet müjdecileri ve azap habercileri olarak (gönderdik). Ta ki, Peygamberlerden sonra insanların Allah ´a karşı (özür diye ileri sürebilecekleri) bir bahaneleri olmasın[3]

"Biz seni alemlere ancak rahmet olarak gönderdik"[4]

Varlıkların yaratılışının hikmetleri şöyle beyan buyrulmaktadır: "Ben cinleri ve insanları (başka bir maksadla değil), ancak bana kulluk etmeleri için yarattım."[5]

"...O hanginizin daha güzel amel edeceğini imtihan etmek İçin ölümü ve

dirimi yaratandır"[6]

Bazı ayetlerde hükümlerin sonunda hikmetlerin zikredildiği de bir gerçektir. Bazı misaller verelim:

´´.. .Allah sizin üzerinizde bir güçlük yapmayı dilemez. Fakat iyice temizlenmenizi ve üstünüzdeki nimetini tamamlamasını diler. Ta ki şükredesiniz."[7]

´ ´Ey iman edenler, Oruç sizden öncekilere farz kılındığı gibi size de farz kılındı. Belki felah bulursunuz."[8]

"...Çünkü namaz, kötülüklerden alıkor"[9]

"Ey akıl sahipleri, kısasda sizin için hayat vardır"[10]

Şer´î hükümlerle kulların maslahattan gözetildiğine göre, maslahat tabiri üzerinde durmak faydalı olacaktır.

2. MASLAHAT

A. Kavramı

A. Tarifi Ve Şartlan:

Maslahat, "faydalıyı elde etmek (ceîb-i menfaat) ve zararlı olanı defetmek

(def´i-mazarrât)" diye tarif edilir.[11]

Maslahat, kurtuluş ve iyiliğe vesile olan bir keyfiyettir ki, mukabili mefse-dettir. İslam Hukuku, maslahatları nazar-ı itibara almış, hükümleri onun üzerine koymuştur,[12] Bir maslahatın makbul olabilmesi için bazı şartların bulunması gerekir. Bunlar şunlardır:

1. Kat´î olmalı:

Bir şeyin maslahat teşkil ettiği, kesin surette bilinmelidir.

2. Umumî olmalı:

Bir şeyin muteber bir maslahat sayılabilmesi için o hususun umûmî olması gerekir. Şahsi ve hususî menfaatler, maslahat olarak değerlendirilip kabul edilemez.

3. Maslahat mefsedetten hâlî olmalı:

Bir şey hakkındaki maslahat, mefsedetten hâli (uzak) olmalı veya mefsedetten büyük olmalıdır.

Bu sebeple bir hükümde, maslahat ile mefsedet tearuz ederse, maslahatın tercih edilebilmesi için onun mefsedetten büyük olması gerekir. Bu suretle, maslahat ile amel edilir. Ancak mefsedet, maslahattan büyük veya ona müsavi olursa, o vakit, "Def´i mefasid, ceîb-i menfaatten evlâdır"[13] kaidesi gereğince mefsedetin bertaraf edilmesi için maslahat ciheti terk olunur.[14]

4. Nasslara ve İcmâ´a aykın olmamak:

Maslahat olduğu anlaşılan şey ile hükmedileceğine şer´i nasslardan birinin küllî veya cüz´î bir surette delaleti bulunmalıdır. Nassların reddettiği şey ise, bu muteber bir maslahat olamaz.[15]

Bu şartları ihtiva eden maslahat ile amel edilir. Şu halde maslahatlar, insanın istek ve keyfine göre kendisi için menfaat ve maslahat olarak gördüğü şeyler değildir. Maslahat, şeriatın ölçüsünde maslahat olan şeylerdir. Meselâ, bazı insanlar vardır ki, başkalarının mallarını gizli ve aşikâr bir surette haksız olarak yemeyi kendileri için uygun görebilirler. Ancak bu durum bir başkasına zarar vermekten başka birşey değildir. Dolayısıyla bunlar maslahat olarak kabul edilemez.

B. Maslahatın Çeşitleri:

Maslahatlar, bir yönden dini ve dünyevi, diğer bir yönden muteber, mursel ve merdûd nev´ilerine ayrılır. Muteber, mürsel ve merdud maslahatlar hakkında evvelce bilgi vermiştik. Burada dini ve dünyevi maslahat çeşitlerinden bahsedeceğiz.

B. Dînî Maslahatlar

Dini maslahat, zihni hurafe ve batıl fikirlerden uzaklaştırarak ruhu saf hale getirme, fikri geliştirme, nefsi temizleme, azim ve iradeyi güçlendirme, ahlâkı güzelleştirme ve eğitmedir. İşte itikad, amel, ibadet ve ahlâk konularında konulmuş dini hükümler maslahat ve menfaatleri gerçekleştirmek üzere konulmuştur.

Kâmil iman sahibi olan bir kişi, Allah´dan hakkıyla korkar, kimseye kötülük etmez, herkese iyilik eder, adalete, hukuka saygı ve riayet eder, nefsi için sevdiği şeyleri, başkaları için de sever, nefsi için kötü gördüğü şeyleri, başkaları için de çirkin görür. Allah´a tevekkül ve itimad eder, azim sahibi olur. Netice-i kelâm, samimi kâmil bir iman, insanı en yüce bir mertebeye ulaştırır, insanlık için en faydalı, en hayırlı bir unsur yapar.

Bedeni bir ibadet olan namaz ile insan, Cenab-ı Hakka kulluk vazifesini ifâ eder, nimetlerine şükretmiş olur. Namaz ruhu temizler, nefsi terbiye eder, ahlâkı güzelleştirir. İnsanı kötülük ve ihtiraslardan uzaklaştırır. Cemaatle kılınan namazlar, Cuma ve bayram namazlarında, müslümanlar arasında dayanışma, tanışma, kardeşlik ve birliği sağlar. Hac ibadetinin siyasi ve iktisadi birçok faydalan vardır. Oruç, nefs-i emmareyi terbiye ile insanı nefsine hakim olmaya, iradesini kuvvetlendirmeye alıştırır. Zekât, sadaka gibi mali ibadetler, fakirlerle zenginler arasında dostluk ve sevginin meydana gelmesine vesile olur, cemiyette mali yönden huzurlu ve güvenli bir hayatın meydana gelmesini sağlar.

Ahlâkî hükümler arasında, yardımlaşma, kardeşlik, birlik-beraberlik bulunmaktadır. İslam´da, hased, gıybet, iftira, insanları düşmahğa, tefrikaya götüren haller yasaklanmıştır. Dinimiz, doğruluğu ister, yalanı sevmez. Adaleti, hakkı emreder, tembelliği kabul etmez, ilim sahibi olmayı teşvik eder.

C. Dünyevî Maslahatlar[16]

Dünyevi maslahatlar, dünya işlerinin bir düzen ve tertib içerisinde yürümesini sağlayan, zararlı şeylerin meydana gelmesini engelleyen, toplumsal hayatın refah ve saadetine vesile olan şeylerdir. Bunlar üç kışıdır:

a. Zarûriyât,

b. Hâciyyât,

c. Tahsîniyyât.

A. Zarurî Maslahatlar:

Zarurî maslahatlar ile insanların hayatları teminat altına alınır, cemiyet istikrarlı ve müreffeh bir şekilde yaşar. Bu maslahatlar bulunmazsa, hayat düzeni kökünden sarsılır, insanlar arasında huzursuzluk, kargaşalık başgösterir, insanların işlerinde düzensizlik, dengesizlik hakim olur. Bu sebeple bu maslahatlar Allah katında asli maslahatlardır. Cemiyetin düzen ve intizamım sağlayan bu maslahatlara gereği gibi riayet edilmesi zaruridir. Bu maslahatları korumayanlar, azab görürler.

Zarurî maslahatlar; din, akıl, nesil, mal ve canın korunmasından ibarettir. Bunlara, Zaruriyet, Zaruri maslahatlar denilmiştir. Cenab:ı Hak, şer´î hükümleri koyarken zaruri maslahatları gözetmiş ve bunların korunması için gerekli hükümler sevk etmiştir. Şimdi zaruri maslahatları ayrı ayrı izah edelim:

1. Dinin Korunması:

Din´de esas olan iman´dır. Dinimizde iman esasları; Allah´a, Peygamberlere, Kitaplara, meleklere, ahirete, hayır ve şerrin Allah´dan olduğuna inanmaktan ibarettir. Bunun yanında İslamın ibadet esasları olarak bilinen, namaz, zekât, hacc, oruç da farz kılınmıştır. Bu saydığımız, iman ve ibadet esasları yerine getirilmesiyle din ayakta durur, cemiyet hayatı düzenli ve huzurlu olur.

Dinin korunması için, bütün müslümanlar, İslamı tebliğ görevini yerine getirmekle yükümlüdürler. Bu cümleden olarak cihad farz kılınmıştır. Dinin korunması babında, halkı inanç yönünden sapıklığa sevkeden, bid´at çıkaran, İslam esaslarına aykırı hareket eden kimseler için gerekli ceza hükümleri konmuştur.

2. Neslin Korunması:

İnsanlık mevcudiyeti için evlilik müessesesi konmuştur. Bu sebeple nesillerin korunması evlilik müessesinin sağlamlığı ile mümkündür. Nikâh gölgesinde, aile teşkilatı içinde terbiye edilmeyen nesiller, hayatı karıştırır, sosyal refahı temelinden yıkar. Zira aile, cemiyetin temel taşıdır.

Bundan dolayı, îslam dini nikâha, nesil yetiştirmeye, çocuk terbiyesine, ailelerin korunmasına büyük bir önem vermiştir. Nesillerin birbirine karışmaması için zina haram kılınmış, zina iftirası yasaklanmış, zaruret olmadıkça çocuk düşürmek, veya aldırtmak, gebeliği önlemek haram kılınmıştır. Irz, namus ve neslin korunması için zina ve kazif haddleri konmuştur.

3. Nefs (Can)´ın Korunması:

Nefsin korunması için yemek, içmek, giyinmek, mesken sahibi olmak ve buna benzer adetler meşru kılınmıştır. İntihar ve başkasını Öldürmek yasaklanmıştır. Adam öldüre...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın