Dört Mezheb

Dört Mezheb

Bugüne kadar arası kesilmeden etbaı devam eden dört mezhep şunlardır: Hanefî, Şafiî, Hanbelî ve Mâlikî mezhepleri. Bugün dört mezhep denilince anlayacağımız mezhepler bunlardır.

Nabulusî (öl. 1143) "Hulasatü´t-Tahkîk" adh risalesinde dört mezheple ilgili şunları kaydetmektedir:[1] "Zamanımızda dört mezhepten başka bir mezhebi taklid etmek caiz değildir. Caiz olmaması diğer mezheplerdeki noksanlıktan ve dört mezhebin onlardan üstün olmasından kaynaklanmıyor. Çünkü onların arasında bütün ümmetin en üstünleri olan ilk halifeler´vardı. Ancak onların mezheplerinin tedvin edilmemesi, şu anda o mezheplerin şartlarını, kayıtlarını bile-meyişimiz ve bize tevatür yoluyla ulaşamamaları sebebiyle taklid etmemiz caiz .değildir. Eğer bu şartlan taşıyan herhangi bir şey bize ulaşsaydı, tıpkı ötekiler gibi bunu da taklid etmemiz caiz olurdu. Fakat bu şekilde bize ulaşmadı.

"Münavî, Süyûtî´nin "el-Câmhi´s-Sağîr" adlı eserinin şerhinde der ki: "Sahabeyi taklit etmek caiz değildir. Tâbiûnu taklid etmek de böyle. Nitekim Imâmu´l-HarameynJin de dediği gibi dört mezhebden başka, mezhebi tedvin edilmeyen (diğer müctehidleri) hüküm ve fetva vermede taklid etmek mümkün değildir. Çünkü dört mezheb yayıldı ve onların hükümleri eserlere geçti. Öyle ki, bu mezheplerde, mutlak olanların kayıtlan, genel hükümlerin Özel şartlan apaçık gün yüzüne çıktı. Diğerlerinin ise etbaı kalmadığnıdan böyle bir şey söz konusu değildir.

"îbn Nüceym, el-Eşbâh ve´n-Nezâir adlı eserinde şöyle söylemektedir: "Îbnü´l-Hümâm, et-Tahrîr´de açıkça ifade ettiğine göre, dört mezhebe muhalif bir mezheple amel edilemeyeceğine icmâ akdedilmiştir. Çünkü bu mezhepler, sağlam bir şekilde muhafaza altına alınmış, şöhret bulmuş ve bunların etbaı çoğalmıştır."

I. Hanefi Mezhebî

Hanefî mezhebi, Ebû Hanîfe´ye nisbet edilmiştir. Ancak bu mezhebde Ebû Yûsuf ikinci imâm, İmam Muhammed üçüncü imam olarak kabul edilmiştir. Ebû Hanîfe üstaddır, büyük imamdır. Ebû Hanîfe ile Ebû Yûsuf şeyheyn, Ebû Yûsuf ile İmam Muhammed sâhibeyn, imâmeyn, Ebû Hanîfe ile İmam Muhammed tarafeyn olarak vasıflandırılmıştır.

A. Hanefi Mezhebi İmamı : Ebu Hanife (80- 150 / 699 - 767)

Adı Numân olan İmâm A´zam Ebû Hanîfe, Horasan´dan geldiği kabul edilen Sabit b. Zûtâ´nm oğludur. Ebû Hanîfe, Küfe şehrinde doğup büyüdü, tahsilini orada tamamladı. Küçük yaşta iken Kur´ân-ı Kerim´i ezberledi. Kıraat âlimi İmâm Âsım´dan vücûh ve kıraat ilmini öğrendi. Hicrî 150 yılında Bağdad´da vefat etti.[2]

İlim Tahsili Ve Hocaları:

Fıkh´a ait fetva ve İctihâdlanyle meşhur olan Ebû Hanîfe, ilim tahsil ederken aşağıda sıralayacağımız şahısların fıkıhlarını öğrenmeğe gayret ediyordu:

1. Maslahata dayanan Hz. Ömer´in fıkhını,

2. Şer´î hakikatlere araştırıp ortaya koymak İçin rey taraftarlarının istinba-tına dayanan fıkıhı,

3. Tahrîce dayanan Abdullah b. Mes´ûd´un fıkhını,

4. Kur´ân ilmi olan Abdullah b. Abbas´m fıkhını [3]

Ebû Hanîfe, hocası Hammâd b. Ebû Süleyman´dan fıkıh ilmini almıştır. Hammâd ise İbrahim en-Nehaî ile Âmir b. Şürâhil eş-Şa´bî´den fıkıh tahsil etmiştir. Bu iki şahıs ise Kâdî Şüreyh, Alkarna b. Kays, Mesrûk b. Ecdâ´dan fıkıhı öğrenmişlerdir. Bunlar da Abdullah b. Mes´ûd ve Ali b. Ebî Tâlib´in talebeleri olmuştur. İşte Ebû Hanîfe, Hammâd aracılığı ile sahabe ve Tâbiûn fıkhını öğrenmiştir. Ebû Hanîfe, 28 yıl Hammâd´ın yanında ilim tahsil etmiştir. Hocası Hammad´m ölümü üzerine, Ebû Hanîfe ilim kürsüsüne oturmuştur. Ebû Hanîfe, Hicrî 130´da Mekke´ye giderek beş altı sene Beytü´l-Harâm´a komşu olarak ikamet etmiş, bu mücâvirliği esnasında Abdullah b Abbas´m talebeleriyle karşılaşmış ve onlarla İlmî sohbetlefde bulunmuştur. Ebû Hanîfe, Zeyd b. Ali, Ca´-fer b. Sâdık´dan da ders okumuştur.

Öğretim Metodu:

Ebû Hanîfe, sabah namazını kılıp günlük ev ihtiyaçlarını temin ettikten sonra talebelerine ders vermeğe başlardı. Ebû Hanîfe´nin ders takrir şekli aktif idi. Dersine katılan talebeler, hocaları Ebû Hanife ders kürsüsüne oturduktan sonra sorularım sorarlardı. Soru faslı bittikten sonra da mes´eleler üzerinde tartışma ve münakaşalar yapılırdı. Ebû Hanife büyük bir vakar ve ciddiyetle kendi görüşlerini açıklar ve talebelerinin müşkillerini sonuçlandırırdı.

Siyasi Görüşü:

Ebû Hanîfe, Şiî olmadığı halde EmevilerİB hilâfet için herhangi bir hakları olmadığı kanaat indeydi. Gerek Emeviler ve gerekse Abbasiler zamanında kendisine yapılan kadılık tekliflerini kabul etmemesi, onun siyasi görüşünü ortaya koymağa kâfidir.

İctihâd Usulü:

Ebû Hanîfe, Kur´ân´ın herhangi bir nassından hüküm çıkarırken bu nassın maksad, gaye ve illetini bulma, bilme cihetine giderdi. Hadîs´in sahih ve zayıf oluşunu anlamak için kendisine has kıstasları vardı. O, bir bakıma hadîs sarrafı idi.

Ebû Hanîfe fıkıhtaki hüküm çıkarma ve ictihâd usulünü anlatırken "Ben Allah ´m kitabıyla hüküm ve fetva veriyorum. Kitabda bulamazsam, ResûluIIüh ´in Sünnet´ine sarılıyorum. Allah´ın kitabında ve Peygamberin Sünnetinde bir hüküm bulamadığım zaman Sahabelerin sözlerine bakıyorum. Yalnız Sahabilerden istediğim kimselerin fetvasını alıyor, istemediğim kimselerinkini almıyorum. Fakat iş, İbrahim en-Nehâî, İbn Şîrîn, Ata b. EbîRebah, Sâid b, Müseyyeb´e gelince, onlar nasıl ictihâd yapıyorlarsa ben de öyle ictihâd yapıyorum"[4]diyordu. Bu ifadeden de anlaşılacağı gibi Ebû Hanife, meseleleri Kur´ân, Sünnet ve İcmâ kaynakları çerçevesinde hükme bağlıyordu. Bu üç kaynak ile sonuçlandıramadığı meseleleri kıyas ile çözüyordu. Kıyasla da halledemediği meseleleri istihsân ile neticeye kavuşturuyordu. Bu arada halkın Örf ve teamülü onun için hüküm istinbatında bir kaynak teşkil ediyordu. Böylece onun hüküm istinbatında kullandığı kaynaklar şunlardan ibarettir:

1. Kur´ân, 2, Sünnet, 3. İcmâ, 4. Kıyâs, 5. İstihsân, 6. Örf ve âdet. Ebû Hanife, kıyâs deliline hüküm çıkarırken

çok başvurduğu için zamanı-nm bazı hukukçuları tarafından tenkit edilmiştir. Halbuki o ictihadlarını nassla-ra istinat ettiriyordu. Kendisini tenkit edenler bile onun ictihadlarının nasslara dayandığını gördükten sonra ilk görüşlerinden sarfı nazar etmişlerdir.[5] Onun ictihadlanmn hangi nasslara istinad ettiğini gsötermek üzere kitaplar yazılmıştır. Zebîdî, "Ukûbu Cevâhiri´l-Münîfe fî edilleti Mezhebi´ 1-îmâm A´zam Ebî Hanife" adlı eserinde İmam A´zam´m ictihadlanmn mesnedi olan nassları toplamıştır. İmam A´zam´ın ictihadlarımn istinad ettikleri delilleri, Tahâvî´nin Şer-hû Meânî´1-âsâr adlı eseriyle Zeyleî´nin Nasbur-Râye -adlı eserinde görmek

mümkündür. Aynı şekilde talebeleri Ebû Yusuf ile İmam Muhammed´in el-Âsâr adlı eserlerinde İmam A´zam´ın rivayet ettiği hadisler yer almıştır.

Eserleri:

Ebû Hanîfe, fıkıh sahasında büyük bir merhale katetmesine karşılık, fıkha ait bir eser yazmamıştır. Ancak fıkhın bab ve fasıllarını talebeleriyle birlikte gözden geçirmiş ve talebeleri onun görüşlerini gösterdiği tedvîn şekli üzere kitaplarında kaydetmişlerdir. Kaynaklar, İmam A´zam´ın fıkhı tedvin ederken onu muntazam kitap ve bablara ayırarak sırasıyle taharet, namaz ve diğer ibadetler, muamelât kısımlarını imlâ ettirdiğini nakletmişlerdir. Hatta kaynaklarda K.el-Ferâiz ve K.eş-Şurût´u ilk vazeden zatın İmam Azam olduğu ifade edilmiştir.[6]

Kelâm ilmine dair el-Fıkhu´l-Ekber adındaki kitabı yazmıştır. Onun diğer eserleri de şunlardır.[7]

1. el-ÂIim ve el-Müteallim,k 2. er-Risâle, 3. Vasiyyet, 4. Kaside-i Nu´ma-niyye, 5. Marife-i Mezahib, 6. el-Fıkhu´1-Ebsat, 7. el-Müsned.

Ebû Hanîfe´nin tefsir il.nine ait görüşlerini Ebû Bekir el-Cessâs´ın Ahkâmu´l-Kur´ân adlı eserinde bulabiliriz.

B. Talebeleri:

îmâm A´zam´a ölümüne kadar talebe yetiştirmiş, bunlardan 36´ı hakkında şöyle demiştir: "Onlar 36 kişidir. 28´i kadılık yapacak, 6´sı fetva verecek ve ikisi de yani Ebû Yusuf ile Züfer Kadı ve müfti yetiştirecek seviyeye gelmiştir."[8]

Burada İmâm A´zam´ın görüşlerini talebelerinden İmam Muhammed ve Ebû Yusuf´un tedvin ve tasnif etmiş olduklarını ilâve edelim.

A. Ebû Yusuf (113-182 / 731-793)

Hicri 113 yılında Kûfe´de doğan Ebû Yusuf, 182 yılında Bağdat´ta vefat etmiştir. Ebû Yusuf künyesiyle meşhur olan bu büyük imâmın asıl adı Yakubdur. Babasının adı ise İbrahim´dir. Ebû Yusuf önce İbn Ebi Leylâ´nın sonra Ebû Ha-nife´nin derslerine devam etti. Ayrıca Ebu Yusuf, İmam Malik´ten de ders okudu. Ebu Yusuf, hocası Ebu Hanife´nin ölümü üzerine Kufe´de ilim kürsüsüne getirildi. Ebu Yusuf, bazı meselelerde hocası İmam A´zam´a muhalefet etmekle birlikte, onun mezhebine bağlı kaidı ve bu mezhebin yayılmasında büyük çapta katkısı oldu. Ebû Yusuf, Abbasi Halifelerinden Mehdî, Hâdî ve Harun Reşid zamanlarında kadılık görevlerinde bulundu. İslam Tarihinde kadilkudat unvanı ilk önce Ebu Yusuf´a verildi. Ebû Yusuf´un telif ettiği eserler şunlardır:

1. Kitâbu´1-Âsâr: Bu eseri, kendisinden oğlu, kendisi de Ebû Hanife´den rivayet etmiştir. Burada rivayet senedlerİ, peygamber, sahabe ve tabiuna kadar çıkartılır veyahut Ebu Hanife´nin ictihadları bahis konusu edilir.

2. İhtilâfu îbn Ebî Hanife ve İbn Ebî Leylâ: Bu kitapta Ebu Hanife ile İbn Ebi Leyla´nın ihtilaf ettikleri meseleleri toplamıştır.

3. er-Reddü ala Siyeru´l-Evzâi: Devletler hukuku ile ilgili bir eserdir.Bu eserde Irak ekolunun görüşleri serdedilerek, Evzât´n...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın