Hakim

Hakim

I- Hakim
a. Kur´ân´dan Deliller:
b. İcmâ Delili
c. Aklî Delil
2- HÜSÜN VE KUBUH
( (İYİLİK - KÖTÜLÜK)
A-Hüsün Ve Kubuh´un Manaları
B- Hüsün Ve Kubuh Hakkında Mezheblerin Görüşleri

1.FASIL

HÂKİM

I- Hakim[1]

Hiç şüphesiz vücûp (vacip), hürmet (haram) gibi hükümlerin bir hâkimi (vâ-zı´ı: hüküm koyucusu) vardır. Bu hükümleri vaz´ eden, Sâri´ Te´âlâ´dır. Kur´ân-ı Kerîm´de bazı âyetler, Cenâb-ı Hakk´m hüküm koyucu olduğunu göstermektedir. Müslümanlar bu hususta icmâ halindedirler. Akıl dahi, Cenâb-ı Hakk´m kanun koyucu olduğunu kabul etmektedir.

a. Kur´ân´dan Deliller:

"Allah hâkimler hâkimi değil midir?"[2] "Hüküm ancak Allah´ındır"[3] âyetleri, Allah´ın hüküm koymaya yetkili tek merci olduğunu ifade etmektedir. Bu esasa göre Allah´tan başka hüküm koyacak bir makam yoktur. Peygamberin bu husustaki vazifesi, Allah´ın hükümlerini tebliğ etmek, onları açıklamaktır. Müctehidlerin vazifeleri ise fıkıh usûlü ilminin koyduğu kaide ve esaslar çerçevesinde bu hükümleri tanıyıp ortaya koymaktır.

b. İcmâ Delili:

Bütün İslâm âlimleri, ittifakla şu hususu kabul etmişlerdir: Gerek nasslarda zikredilen ve gerekse müctehidlerin ictihâdlarıyla istinbât olunan hükümlerin kaynağı, Sâri´ Teâlâ´dır. Yani hüküm koyan Allah´tır.

c. Aklî Delil:[4]

İnsanlar ancak kaide ve kurallar altında düzenli, tertipli, huzurlu ve güvenli yaşayabilirler. Şu halde cemiyetin huzur ve güvenini temin edecek kaide ve kuralların ihdasına ihtiyaç vardır. İlimler, fenler ilerleyip medeniyet seviyesi yükseldikçe, insanlar, kendi güven ve huzurlarını sağlayacak kaide ve kuralların varlığına daha çok ihtiyaç duyarlar. Ancak hangi kaynaktan çıkacak kaide ve kurallar insanlar üzerinde istenilen ölçüde etkili olabilir? Başka bir ifade ile insanlar tarafından ihdas edilmiş kurallar mı, yoksa Yüce bir varlık (Allah) tarafından konulacak kurallar mı insanlar üzerinde daha etkili olabilir?

1. İnsanların akılları farklı olduğundan, birinin koyacağı hüküm ve kaideleri, diğerleri uygun bulmayabilirler. Bazı konularda birlik sağlansa da pek çok konuda birlik temin edilememesi tabiidir. Şu husus da unutulmamalıdır ki, insan unsuru, her zaman aklıyla hareket edip karar veremez. Bazen, karar ve hareketlerine hisler de karışmış olabilir. Şu halde akim koyacağı hüküm ve kaideler, bütün insanları istenilen ölçüde bir nokta etrafında toplamak gücünde değildir. Diğer taraftan, insanların akıllarıyla koyacakları hüküm ve kaidelerin uygulanması, sadece maddi kuvvet ve müeyyideye dayanır. Halbuki insanlar üzerinde en etkili kaideler, maddî müeyyidesi yanında manevî müeyyidesi bulunan kaide ve hükümlerdir.

2. Bütün insanları aynı hüküm ve kaidelerle mükellef ve sorumlu tutabilmek, onları aynı hüküm ve kaidelere saygı ve riâyet ettirebilmek için dinin varlığına ihtiyaç duyulmaktadır. Dinin getirdiği hukuk kaidelerinin maddî müeyyidesi yanında manevî müeyyidesi de bulunduğu için, onların tüm insanlar üzerinde daha etkili olması pek tabidir.

Netice itibariyle diyebiliriz ki, akıl dahi yüksek bir otorite "(Allah) tarafından konan ve manevî müeyyidesi de bulunan hüküm ve kaidelerin insanlar üzerinde istenilen Ölçüde etkili olabileceğini kabul eder.

Acaba Sâri´ Teâlâ bu hükümleri koymasaydı, insan aklı, bu hükümleri koyabilir miydi? Yani şeriat gelmeden önce akıl, fiillerdeki iyilik ve kötülükleri anlayıp bulabilir miydi? Bu, hüsün ve kubuh mes´elesidir. Bu konuda ihtilâf bulunmaktadır.

2- HÜSÜN VE KUBUH[5]

( (İYİLİK - KÖTÜLÜK)

A-Hüsün Ve Kubuh´un Manaları

İyi-kötü, hayır-şer, hak-bâtıl gibi fazilet, rezalet, güzellik ve çirkinlikleri ifade eden ne kadar kelime varsa, bunların hepsinin muhtevası, hüsün ve kubuh ıstılahlarının içerisinde bulunmaktadır. Şimdi hüsün ve kubuh tabirleri üzerinde bilgi verelim:

Geniş manada hüsün ve kubuh; insan, insan fiilleri, eşya ve her şeye şâmil olmak üzere güzellik ve çirkinliği, dar manada ise; insanın fiillerinde güzellik ve çirkinlik olan iyilik ve kötülüğü ifade eder. Burada daha ziyade insanların fiil ve davranışları bahis konusu edildiği için, hüsün ve kubuh dar manada ele alınarak tetkike tabi tutulacaktır.

Esas itibariyle hüsün (güzellik) ve kubuh (çirkinlik, kötülük) dört manada

kullanılır.

a. Bir kemâl sıfatı olan ve insanın değerini yükselten vasf ve özellikler hüsün böyle olmayanlar ise yani bir noksanlık sıfatı olan ve insan değerini alçaltan vasıf ve özellikler ise kubuhtur. Mesela; bilgi (ilim) güzel, bilgisizlik (cehl) ise kötüdür. Çünkü bilgi insanı yücelten bir vasıftır. Cehalet ise bunun tam zıddıdır,

b. İnsanın maksat ve gayesine uygun olan şeyler güzel (hasen), aykırı ve uygun olmayanlar ise kubuhdur. Mesela; adalet güzel, zulüm ise kötüdür.

c. İnsan tabiatına uygun olan ve hoşuna giden şeyler hüsün, insanın tabiatına aykırı olan ve hoşuna gitmeyenler ise kubuhtur. Mesela; tatlı güzel, acı ise kötüdür. Herkes tatlıyı sever, zehir gibi-acıdan hoşlanmaz.

Bu üç mana itibariyle hüsün ve kubuh aklîdir. Yani bunların güzelliğini, çirkinliğini akıl anlayabilir. Başka bir ifadeyle, Sâri´ tarafından bir bilgi gelmemiş olsa bile, yine de İnsanlar akıllarıyla bu konularda hangi şeyin iyi ve hangi şeyin kötü olduğu hükmüne varabilirler.

d. Dünyada medhe (övmeye ve takdir etmeye), ahirette sevaba vesile olan şeyler, hüsün dünyada zemme (kınamaya), ahirette ikâba (cezaya) sebebiyet veren şeyler ise kubuhtur. Bu mana itibariyle, Allah´a iman, adalet, ibâdetlerden her biri güzeldir. Küfür, düşmanlık, günahlardan herbiri ise kötüdür. Burada "hüsün-kubuh" tabirlerinden kastedilen mana, işte bu son dar manadır. Bu manaya göre "hüsün ve kubuh" lafızlarının güzellik ve çirkinlik olarak değil, "iyilik ve kötülük" şeklinde terceme edilmesi daha uygun olur. Ancak biz yer yer hüsün için iyilik güzellik, kubuh için kötülük, çirkinlik tabirlerini kullanacağız.

İşte bu manaca hüsün ve kubuh aklî midir, şer´î midir? Yani haddizatında ve gerçekten insanın fiillerinde iyilik ve kötülük var mıdır, yok mudur? Şeriat gelmeden akıl, kendi başına fiillerde iyilik ve kötülük denilen şeyleri anlayabilir, kavrayabilir mi? Yoksa iyilik -ve kötülük şeriatın bildîrmesiyle mi öğrenilebilir? İşte bu konuda mezhepler ihtilâfta bulunmuşlardır.

B- Hüsün Ve Kubuh Hakkında Mezheblerin Görüşleri

Hüsün ve kubuh mes´elesinde Mutezile, Eş´ariyye ve Mâturîdiyye mezheplerinin görüşleri önem arzetmektedir. Bu mezheplerin bu konudaki görüşleri tetkik edilirken aşağıda zikredilen soruların cevapları verilmiş olacaktır.

1. Hüsün ve kubuh aklî midir, şer´î midir?

2. Kendilerine din gelmeyen insanların dünyevî-uhrevî mes´uliyetleri var

mıdır?

3. Hükmü nassla açıklanmayan bir konuda akıl, hüküm kaynağı (hâkim)

olabilir mi?

a. Hüsün ve kubuh´un aklîliği ve şer´îliği meselesi:

Bütün mezhepler ittifakla şu hususu kabul etmişlerdir: Cenâb-ı Hakk´ın yapılmasını istediği her şey hasen (iyi), yapılmasını yasakladığı (nehyettiği) her şey de kabîh (kötü)dir.

Emredilen şey (me´mûrun bih), haddi zatında Ve gerçekten iyi ve güzel olduğu için mi emredilmiştir, yoksa yapılması emredildiği için mi iyi ve güzel olmuştur? Nehyedilen şey (menhiyyün anh: yasaklanan) gerçekten kötü olduğu için mi nehyedilmiştir, yoksa yasaklandığı için mi kötü olmuştur? Başka bir ifadeyle hüsün ve kubuh aklî midir, şer´î midir? Bu konuda ihtilâf vardır. Yukarıda bahis konusu edilen üç mezhebin bu konudaki görüşlerini ayrı ayrı verelim:

1. Mutezile mezhebinin görüşü: Mutezile mezhebine göre eşya bizatihi güzel ve çirkindir. Güzel, güzel olduğu için emredilmiştir. Bizatihi çirkin de kötü olduğu için nehyolunmuştur. Mutezile´ye göre Allah, emretmezden önce de insan akh eşyada güzelliği anlar ve Allah me´mûrun bih (emrolunan) güzel olduğu için onu emretmiştir. Mutezile´nin bu görüşü "güzel, güzel olduğu için emrolun-du, kötü de çirkin olduğu için nehyolundu" cümlesiyle özetlenebilir. Şu halde Mutezile´ye göre hüsün ve kubuhun anlaşılması akla dayanır. Aklın güzel dediği şey Allah katında da güzeldir. İnsanların çirkin gördüğü şey Allah katında da kötüdür. Tek kelimeyle Mutezile´ye göre hüsün ve kubuh aklîdir, şer´î değildir.

2. Eş´arî mezhebinin görüşü: "Allah, eşyanın güzellerini, fenalarını takdir etti (yazdı). Sonra güzellerin güzelliklerini, fenaların da çirkinliklerini açıkladı..."[6] hadis~i kudsisi, hüsün ve kubuh meselesiyle ilgilidir.

Bu ve benzeri nasslan görüşlerine esas kabul eden Eş´arî mezhebine göre eşyada güzelliği, çirkinliği Allah takdir edip güzellerin işlenmesini, çirkinlerden kaçılmasını emretmiştir. Bu mezhebe göre eşyadaki güzellik, çirkinlik zaü değildir. Belki Şâri´in takdiriyle meydana gelen geçici bir vasıftır. Allah, namazın fenalığını takdir etseydi çirkin olurdu. Şerrin güzelliğini isteseydi, bu da güzel olurdu. Bu mezhebe göre Allah güzelin işlenmesini emrettikten sonra insanlar güzeldeki güzellik vasfını anlayabilirler. Bu mezhebin görüşü "Güzel, Allah emretti de öyle güzel oldu. Çirkin de Allah nehyetti de öyle çirkin oldu" cümleleriyle ifade olunabilir. Bu bakımdan bir şeyin güzel veya çirkin olduğuna hükmeden Sâri´ Teâlâ´dır. Akıl ise, Şari´in bu husustaki hitabını, hükmünü ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın