Bir ayeti kerîmenin gerçek ve doğru yorumu

Bir Âyet-i Kerîmenin Gerçek Ve Doğru Yorumu

Mâide sûresinde geçen bir âyetin yorumu üzerinde durmak istiyorum. Âyete doğru ve sıhhatli bir yaklaşım konumuzu aydınlığa kavuşturur. Allah Teâlâ şöyle buyurur: “Ey iman edenler! Siz nefisleriniz (i ıslah etmey)e bakın. Kendiniz doğru yolu bulunca sapanlar size zarar vermez.”66
Evet âyet-i kerimenin zahirine bakılınca, ilk anda ma'rufu emredip münkeri nehyetme görevinin sadece farz bir görev olduğu anlaşılır. Bunun ötesinde amelî olarak yapılacak bir çalışmanın olmadığı vehmine sürüklemektedir insanı. Yani insan, kendisiyle meşgul olup, kendini kurtardıktan sonra başkasıyla meşgul olmayacak yahut bu görevin yürütülmesi için bir takım organizasyonlara girişmeyecek, sadece nefsini slaha çalışacaktır. Âyetin dış görünüşü bunu haber vermektedir.
Oysa işin gerçeği böyle değildir. Müfessirler, bu âyetin gerçek ve doğru olarak yorumlanmadığına dâir görüş birliği içindedirler. Çünkü böyle bir yorum, Kur'an ve sünnet naslarının çoğu ile çelişir. Âyetin gerçek yorumu ise:
"Müşrik-kâfir bir toplumda yaşayan ve hak çizgisinden ayrümayıp, dine da'vet görevini üstlenmiş, bu konuda gayret ve sebat örneği göstermiş, ihtilaflardan uzak, kötülüklerle savaş halinde, fesat odaklarının her çeşit entrikalarının kendilerine zarar vermediği, Allah'ın ipine sımsıkı sarılan, inançlarına karşı son derece sabır ve sebat gösteren ve kıl payı isyan etmeyen mü'minleri müjdelemektedir. Âyet-i kerimede müminlerin kurtuluşunun, ma'rufu emr, münkeri nehiy görevinin farzıyyetine bağlı olmadığına işaret eden ne bir ihtimal ne de bir izah tarzı vardır."
Bazı müfessirler de bu âyetin tefsirinde ince bir nüktenin varlığını kabul ederek şöyle bir açıklamada bulunmuşlardır: "Bu âyet-i kerîme, mü'minler, hak yolda olduklar müddetçe sapıklardan kendilerine bir zararın ulaşamayacağım açıklamaktadır. însan kendini islâh etmekle yetinmez ve yetinmemelidir. Başkasını ıslah için de çalışıyorsa o zaman en doğru yolu bulmuş olur. Bu konudaki çalışmayı terkeden kimse -kendisine hâkim, sâlih bir kişi' de olsa- hak çizgiden sapmıştır.
Eğer âyetin vurgulamak istediği yukarıdaki açıklama ise bunun ince nükte ile bir ilgisi yoktur. Belki "böyle bir açıklama Kur'ân ve Sünnet'in ruhuna uygun bir açıklamadır" demek daha doğru olur.
Allâme ez-Zemahşeri bu âyeti tefsir ederken der ki: "Âyet, ma'rufu emr, münkeri nehyetmeye çalışmayı terketmeyi kastetmez. Aksine gücü yettiği halde bu görevi terkeden kimse hak yola arkasını çevirmiştir. Aslında bu tür bir açıklama, sapıkların veya ard niyetlilerin âyeti kendi indî görüşlerine göre açıklamasıdır. 67
Allame Ebussuud bu konuda şöyle der:
"Yapabilme kudretkine sahib olduğu halde ma'rufu emredip münkeri nehyetme görevinin terkedilebileceği hususunda bu âyetin bir ruhsat olduğu zannedilmesin. Hem nasıl böyle tasavvur olunabilir ki? Münker olan herşeyi ortadan kaldırmayı amaç edinmek, doğruyu ve hakkı bulmanın gereğidir. Yeter ki bunu kaldırmaya gücü yetsin. 68
Ebussuud'un bu açıklamasına Allâme el-Cessas da iştirak eder ve şöyle der:
"Gerek nefsimizde gerek dış hayatımızda olsun, Allah Teâlâ'nın emir ve yasaklarına uymak doğruyu bulmanın ve hak çizgide yürümenin gereğidir. Âyette, mu'rufu emr ve münkeri nehyetme farziyyetinin olmadığına işaret eden hiç bir anlam yoktur"69
Hz. Ebu Bekr (r.a.) bir hutbesinde şöyle buyurur: "Ey insanlar! Ey îman edenler! Siz nefisleriniz (i ıslah etmey)e bakın. Kendiniz doğru yolun bulunca sapanlar size zarar vermez." âyetini okuyorsunuz ve bunu "ma'rufu emr ve münkeri terk" hususunda bir ruhsat sayıyorsunuz. Allah'a yemin ederim ki Allah (c.c) Kur'an'da bundan şiddetlisini indirmedi. Vallahi ya iyiliği emreder kötülükten vazgeçirmeye çalışırsınız veya Allah'ın azabı hepinize ulaşacaktır.70 Diğer bir rivayette:
"Ey insanlar! Siz bu âyeti okuyorsunuz, fakat onu Allah'ın muradının dışında bir anlamda yorumluyorsunuz." Doğrusu ben Allah'ın rasülü'nden (s.a.v.) şöyle dediğini işittim:
“Hangi topluluk olursa olsun günah işleyip de aralarında bunlara engel olacak güçte kimseler bulunduğu halde onlara engel olmazlarsa muhakkak ki Allah azabiyla hepsini kuşatır.” 71
Netice olarak diyebiliriz ki bu âyet-i kerime ma'rufu emredip münkeri nehyetme görevini iptal etmez, aksine en kuvvetli bir tonla ve en açık bir ifâde ile farziyyetini desteklemektedir. Buna ilâveten bu görevin, Kur'ân ve Sünnetin hayatta hükümran olması için en önemli farzlardan biri olduğu vurgulanmaktadır.
Asrımızda da hiçbir islâm âlimi bu görevin farzîyetinde şüphe etmemiştir. Biz Ümmet olarak, Allah'ın dininin, İslâm toplumunda lâyık olan yerini almasını görmek istiyor ve Allah kelâmının dünyada en üstün hâkimiyet mevkiinde olmasını temenni ediyoruz: Bunun temenniden ibaret İslâmî "Ma'rufu emr münkeri nehyetmek" tir.
Bu, asr-ı saadetin de mantığıdır. Bunun dışında hiçbir çıkar yol yoktur. Zira bu, Allah'ın nizamını ve İslâm'ın hayata hakim olmasını arzuladığımızın yoludur. Allah'a da'vet eden bütün insanların, nebilerin ve onların izinde yürüyenlerin tuttukları yoldur bu yol. Allah Teâlâ buyurur "ki:
“Kim Allah'a ve Rasûlü'ne itaat ederse muhakkak ki en büyük kurtuluşla kurtulmuştur.” 72

66 el-Maide: 5/105.
67 el-Keşşaf an-Hakaiki't-Tenzil: 1/386
68 lrşadü'l-Akli's-Selİm: 4/119-200
69 Ahkâmu'l-Kurân-li'l-Cessas: 2/592
70 Câmiü'l Beyân: 7/60
71 Mûsned-i Ahmed b. Hanbel: 1/9 (Aynı hadisi Ebu Davut, Tirmizi, Ibni Mace, Nesâî ve başkaları da rivayet etti.) "Ebu Seleme; "Siz doğru yolda olduğunuz takdirde sapan kimse size zarar vermez." âyetinin tefsirini sormuş, Allah'ın Rasûlû şöyle cevap vermiştir: "Ey Ebu Seleme! Ma'rufu emret ve münkerden nehyet. Şayet kendisine boyun eğilen bir ihtiras, peşinde sürüklenilen bir heves ve arzu, tercih olunan değersiz ve âdî bir şey görürsen, her görüş sahibinin de kendi fikrine hayranlık duyduğunu müşahede edersen, sen kendi düşüncene bak ve avamı kendi haline terket."(Çeviren)
72 el-Ahzab: 33/71
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın