Vârislerin tasnifi ve tarifi

VÂRİSLERİN TASNİFİ VE TARİFİ

1930 ASHÂB-I FERÂİZ: Kitap, sünnet ve icmâ ile; hakları takdir edilen (farz kılınan) sehim sahiplerine "Ashab-ı Ferâiz" denilir. Tarifinden de anlaşılacağı gibi; mûrisin (ölen kimsenin) en yakını olan sınıftır. Bunlar kat'i nasslarla sâbit olan paylarını aldıktan sonra; geriye bir-şey kalırsa, ikinci derecede olanlar gündeme girer. Ashab-ı Ferâiz; on tanesi "Neseb" yönünden, iki tanesi "Sebeb" noktasından, toplam oniki'dir. Bunlar:

1. Baba

2. Sahih dede (Babanın babası)

3. Anne bir kardeş

4. Kız

5. Oğlun kızı

6. Anne-baba bir kızkardeş

7. Baba bir kız kardeş

8. Anne bir kız kardeş

9. Anne

10. Sahih nene (ölüye nisbetinde fâsid dede araya girmeyen nene)

Sebeb noktasından vâris olanlar:

1. Koca

2. Karı!..

Fûkaha: "Ashâb-ı Ferâiz'in" durumlarını ayrı ayrı ele alarak, kırk hal tesbit etmiştir: şimdi farz sâhiplerini ve hallerini ele alalım.

Farz Sâhipleri (Ashâb-ı Ferâiz) : Hallerinin Sayısı:

Baba : 3

Koca : 2

Karı (Zevce) : 2

Anne : 3

Sahih Dede (Cedde-i Sahiha) : 4

Kız çocuğu : 3

Oğulun kızı : 6

Anne-Baba bir kız kardeşler : 5

Baba bir kız kardeş : 7

Sahih Nene : 2

Anne bir Kardeşler : 3

Toplam: 40 hal.

1931 MİRÂSTA "BABANIN" DURUMU: Vâris olarak babanın; "Farz-ı Mutlak", Farz-ı maa't-tâsib" ve "Ta'sib-i Mahz" olarak isimlendirilen üç hali vardır. Şimdi bunları sırasıyla ele alalım. Kur'ân-ı Kerîm'de: "(Ölenin) çocuğu varsa anne ve babadan her birine terikenin altıda biri (verilir)" buyurulmuştur. Eğer baba; oğul veya oğlun oğlu... ile berâber vârisse, oğul birinci sınıf asabe olarak kalanı alır. (Baba Ayette sabit olan hissesini alır) Resûl-i Ekrem (sav): "Hisseleri ehillerine verin. Kalan mala en lâyık olan erkektir" buyurmuştur. Oğul mûrise (ölen kimseye) babadan daha yakındır.

Bu hale "Farz-ı Mutlak" denilir. Şöyle gösterebiliriz:

İkinci hal şudur: Baba, mûrisin (ölen kimsenin) kızı veya ilâ nihâye oğlunun kızı ile birlikte bulunursa; hem farz olan hisselerini, hem de artanı alır. Baba burada hem ashab-ı ferâiz, hem asabe durumundadır.

Bu hale "Farz-ı maa't-Ta'sib" denilir Şöyle gösterebiliriz:

Üçüncü hal şudur: Kur'ân-ı Kerîm'de: "(Ölenin) çocuğu olmayıp da, ona anne ve babası mirascı olursa, üçte biri annesinindir. (Geriye kalan babasının olur)" buyurulmuştur. Buna "Ta'sib-i Mahz" denilir. Şöyle gösterebiliriz.

1932 MİRÂSTA "KOCA'NIN" DURUMU: Kur'ân-ı Kerîm'de: "Karılarınızın çocuğu yoksa, terikesinin yarısı sizindir. Eğer onların çocuğu varsa size terikesinden (düşecek hisse) dörtte birdir" buyurulmuştur. Dikkat edilirse; Ayeti Kerime'de iki hal sarih olarak beyan edilmiştir. Mûrisin (ölen kadının) çocuğu yoksa; kocasına, malının yarısı (1/2), çocuğu varsa dörtte biri (1/4) verilecektir.

1933 MİRÂSTA "KARI'NIN (ZEVCE'NİN)" DURUMU: Kur'ân-ı Kerîm'de: "Eğer çocuğunuz yoksa bıraktığınızdan dörtte biri onların (karılarınızın)dır. Şâyed çocuğunuz varsa terikenizden sekizde biri yine onlarındır" hükmü beyan edilmiştir. Ayetteki çocuk kapsamına; oğul, oğlun oğlu... kız veya oğlun kızı da dâhildir.

Birinci hal; mûrisin (ölen kocanın) çocuğu yoksa, karısının dörtte bir almasıdır. Şöyle gösterebiliriz:

Mûrisin (ölen kocanın);anne-baba bir erkek kardeşi veya kızkardeşi ile beraber,kadın mirasçı olursa durum şöyle olur:

İkinci hal şudur: Mûrisin (ölen kocanın) oğlu veya kızı ile beraber; karısı mirasçı olursa, terikenin sekizde biri (1/8) karısınındır. Şöyle gösterebiliriz.

1934 MİRÂSTA "ANNE'NİN" DURUMU: Kur'ân-ı Kerîm'de: "(Ölenin) çocuğu varsa; anne ve babadan her birine terikenin altıda biri (verilir)" buyurulmuştur. Mûrisin (ölen kimsenin) iki erkek çocuğu ve bir kız çocuğu olduğunu farzedelim; bunlarla birlikte annesinin mirâstaki durumunu gösterelim. Çizelgede de gösterdiğimiz gibi annenin üç hali vardır.

Bu birinci haldir:

Dikkat edilirse mûrisin annesi (1/6) hisseni almış, kalanı (mûrisin) iki oğlu ile bir kızı (ikili-birli) paylaşmışlardır.

İkinci hal şudur: Anne; mûrisin (ölen kimsenin) kocası ve babasıyla birlikte vâris olursa, mûrisin kocası hisseni aldıktan sonra kalanının üçte birini alır. Kur'ân-ı Kerîm'de: "(Ölenin) çocuğu olmayıp da, ona (ölene) anne ve babası mirasçı olduysa, üçte biri annesinindir" hükmü beyan buyurulmuştur. Ayetin zahirinde iki hal sözkonusudur.

Birincisi: Anneye terikenin tamamının üçte birinin verilmesidir. bu durumda anne; babadan daha çok mirâs alır. İbn-i Abbas (ra)'dan gelen rivâyet budur. Zira anne ashab-ı ferâizden olup, hissesi üçte birdir. Baba asabeden olup, kalanı alır. Ancak bu Ferâiz kuralı açısından bazı mahzurları beraberinde getirmektedir. Hz. Zeyd b. Sabit ve Hz. Ali (ra)'den gelen rivayete göre; burada mûrisin (ölen kimsenin) kocası hissesini aldıktan sonra, anneye kalanın üçte biri verileceğidir. Cumhurun görüşü de budur. Buna "Sülûsü'l Bakiyye'de" denilmiştir. Şöyle gösterilebilir:

Burada annenin hissesini bulmak için; ön bir hesaba ihtiyaç vardır. Şöyle ki kocaya göre; mirâsın tamamı 2/2 olup, yarısı (1/2) kendisine aiddir. Bu durumda:

kalan hisse olur. Anne; (mûrisin) kocasından kalan hissenin üçte birini alacaktır. Bu sebeble 1/3 ile çarpılarak hissesi tayin olunabilir.

Şimdi ortaya çıkan hisseleri toplarsak:

olur. Mirâsın tamamı (6X6) olduğuna göre; yeni bir işleme dâhi ihtiyaç vardır. Çünkü kalanı tesbit mecburiyetindeyiz:

olur. Bu asabeden olan babaya düşen hissedir.

Üçüncü hal şudur: Anne; mûrisin (ölen kimsenin) oğlu veya daha fazla kardeşiyle bulunmadığı, eşi ve babasıyla da birlikte olmadığı zaman bütün mirâsın üçte birini alır. Daha açık bir ifâde ile; birinci ve ikinci halde bulunmadığı zaman üçte birini alır.

Burada baba; asabe olarak mûrisin (ölen kimsenin) kalan malını almıştır. Ashâb-ı Ferâiz durumunda olan annedir.

1935 MİRHASTA "SAHİH DEDE'NİN" DURUMU: Mûrisle (ölen kimseyle) arasında kadın bulunmayan dedeye "Sahih Dede" adı verilmiştir. Babanın babası, babanın babasının babası!.. Araya kadın girerse "Fâsid dede" denir ki; bu "Zevi'l-erham" içerisinde mütâlaa edilebilir. Sahih dede; babanın olmadığı durumlarda, baba gibi mütalâa edilmiştir. Baba vâris olunca, dede düşer. Bu hususta icma hasıl olmuştur. Resûl-i Ekrem (sav)'in; babanın olmadığı durumda, dedeye aynen onun gibi muâmele edilmesini tavsiye ettiği bilinmektedir. İki kız ile birlikte vâris olarak kalan dede Resûl-i Ekrem (sav)'e hissesinin olup-olmadığını sormuş, Resûlallah (sav): "-Sana altı da bir hisse var" cevabını vermiştir. Dede meselesini öğrendikten sonra giderken: "-Sana bir altı da bir daha var" buyurmuştur.(68) Bu dedenin önce; "Ashâb-ı Ferâiz" hissesi olarak altıda bir pay alacağının, daha sonra (iki kızdan Orta kalan hisseye) asabe olarak da vâris olacağının delilidir. Sahih dede'nin dört hali vardır.

İkinci hali şudur: Mûrisin (ölen kimsenin) babası olmayıp da, onun oğlu veya oğlunun ilânihaye oğlu ile bulunursa altıda bir (1/6) hisse alır.

Birinci hali şudur: Dede; mûrisin kızı veya ilânihaye oğlunun kızıyla birlikte varis olursa altıda biri (1/6) ve asabe olarak kalanını alır.

Dikkat edilirse; dedeye, önce ashâb-ı ferâiz olarak bir hisse verilmiştir Kız mûrisin (ölen kimsenin) malının yarısını almıştır, dolayısıyla bu üç hissedir. Geriye kalan iki hisse; asabe olarak dedeye verilmiştir.

Üçüncü hali şudur: Dede yalnızca asabelik hissesi alır ve buna "Te'sib-i Mahz" denilir. Şöyle ki; Mûrisin (ölen kimsenin) sadece karısı varsa; dede de onunla birlikte vâris durumunda ise, asabe olarak hisse alır.

Dördüncü hali şudur: Mûrisin (ölen kimsenin) babası hayatta ise; dede vâris olmaktan düşer. Zira baba; hem muayyen hisseyi almada, hem de asabe hususunda dedeyi (Kuvve-i Karâbet noktasından) düşürür.

Dikkat edilirse mûrisin (ölen kimsenin) karısı; ashâb-ı ferâiz olarak terikelerin dörtte birini (1/4) alır. Terikenin kalanı; asabe olarak babaya verilir. Dede hayatta olduğu halde, babanın bulunması sebebiyle düşmüştür.

1936 MİRÂSTA "KIZ ÇOCUĞUNUN" DURUMU: Mûrisin (ölen kimsenin) oğlu olmayıp, diğer vârislerle birlikte yalnız bir kızı bulunursa terikenin yarısını (1/2) alır. Kur'ân-ı Kerîm'de: "... kız bir tane ise, mirâsın yarısı onundur" hükmü beyan buyurulmuştur. Şimdi mûrisin (ölen kimsenin) karısı, kızı ve anne-baba bir kardeşinin varlığını ele alalım. Bu durumda farz sahipleri karısı ve kızıdır.

İkinci hali şudur: Mûrisin (ölen kimsenin) oğlu olmayıp, iki veya daha fazla kızı diğerleriyle birlikte vâris olurlarsa üçte ikisini (2/3) alırlar. Kur'ân-ı Kerîm'de: "Kızlar ikiden fazla ise, mirâsın üçte ikisi onlarındır" buyurulmuştur. Ayetin zahiri iki ayrı görüşe meydan vermektedir. İbn-i Abbas (ra) iki kızı, bir kız hükmünde mütâlâa etmiştir. Terikenin üçte ikisini almak için, en az üç kızın bulunması gerektiğine kâildir. İbn-i Mesûd (ra) ise; ayetin "İki ve ikiden fazla kız şeklinde anlaşılması" gerektiğ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın