Sermaye şirketleri

SERMAYE ŞİRKETLERİ (ŞİRKETÜ'L EMVAL)

1443 İki veya daha fazla şahısların; ticaret yapmak için, kâr ve zarara ortak olmaları şartıyla, her birinin belli bir meblağa sermayeye iştirak etmeleri sonucu "Şirket-i Emval" meydana gelir. Sermaye şirketleri ya "mufavaza" veya "inan" şirketi olur. Şimdi bunlar üzerinde duralım.

A) MUFAVAZA ŞİRKETİ

1444Önce kelime üzerinde duralım; kelimenin kök sigası olan "fevd"; bir işi başkasına tevdi etmek, eşit olmak ve her şeye eşit şartlarda iştirak etmek gibi manalara gelir.(145) "Fevda" burada; eşit şekilde iştirak manasınadır. İmam-ı Merginani; "Fevda" manasında olan Mufavaza'da; başlangıçta ve sonuçta eşitliğin gerçekleştirilmesi kaçınılmazdır."(146) diyerek, kelimenin "Müsavat, eşitlik" manasında kullanıldığına işaret etmektedir.

1445 Hanefi fûkahası, Resûl-i Ekrem (sav)'in: "Mufavaza ortaklığı yaptığınız zaman, onu güzel yapınız"(147) ve "Mufavaza ediniz!.. Çünkü o bereketin en büyük olanıdır"(148) Hadis-i Şeriflerini esas alarak "Şirket-i Mufavaza'nın" caiz olduğunda ittifak etmiştir. İmam-ı Malik (rha) "Mufavazayı (meşru mu, değil mi) bilmiyorum" derken(149) İmam-ı Şafii (rha) mufavazanın caiz olmadığını beyan etmiştir.(150) Zira ortaklardan her birinin kendi malından gelen kâra diğerini ortak kılmasının aldatma olduğu kanaatindedir. Bu husustaki hadislerin ise "Garib" veya "Zaif" olduğunu esas almışlardır.

1446 MUFAVAZA ŞİRKETİ NASIL MEYDANA GELİR?: Şartları haiz iki kişi: "Biz mufavaza ortaklığı yapacağız. Az olsun, çok olsun, beraber alıp, beraber satacağız. Toptan olsun, perakende olsun, peşin olsun, veresiye olsun; her birimiz kendi reyi ile iş yapacak. Allahû Teâla (cc)'nın vereceği rızkı (kârlı ve zararlı) taksim edeceğiz" derlerse, şirket-i mufavaza teşekkül etmiş olur. Muzmarat'ta da böyledir.(151) Mufavaza şirketi; hür ve bülûğa ermiş iki mü'min arasında kurulabilir. Zira ortaklar arasında her yönden eşitlik aranır.

1447 MUFAVAZA'NIN ŞARTLARI: Şirket; ticari bir olay olduğu için önce "Sermaye" üzerinde duralım. Şirkete dahil olacak ortakların; bütün mallarını sermaye yapmaları söz konusudur. Bu malların miktar ve değer bakımından eşit olması şarttır.(152) Ayrıca şirket sermayesinin; nakit ve tedavülde geçerli bir para olması gerekir.(153) Ortaklar; başkası üzerinde bulunan alacaklarını sermaye yapıp, mufavaza kuramazlar. Ayrıca mal ve akarların şirket sermayesi yapılması da caiz değildir.

1448 Ortaklar kefalet ehlinden olmalıdır. Yani; hür, bülûğa ermiş, akıllı ve aynı dinden olmalıdırlar.(154) Müslümanla, zimmet ehl-i gayri müslim arasında mufavaza şirketi kurulamaz.(155) Zira, mufavazada ticarette serbest olmak da esastır. Gayr-i müslim zimmi; şarap, domuz vs. gibi haram olan şeylerin de ticarete konu olmasını isteyebilir. Kendisi için bunlar mal hükmündedir, ama mü'min için mal hükmünde değildir. Dolayısıyla eşitlik bozulur.

1449 Mufavaza şirketi; hem vekaleti, hem de kefaleti ihtiva etmektedir.(156) Bu sebeble her ortak, ticaretin konusuna giren sorumluluk, gasb, helâk gibi her türlü konularda, diğer ortağının kefilidir.

MUFAVAZA'NIN KISIMLARI

1450 MUFAVAZA - TEKABBÜL (SANAİ - AMEL) KISMI: Amel şirketi kurulurken ortaklar mufavaza sözünü veya mufavaza şartlarını haiz bir şekilde bu şirketi gerçekleştirmişlerse, böyle bir şirket "Mufavaza-Tekabbül Şirketi"dir.(157) Bu durumda her ortak; iş kabulünde bulunabilir ve bundan doğacak zarar ve sorumlulukları paylaşır.

1451 MUFAVAZA - VÜCÛH (KREDİ) KISMI: Vekâlet ve kefalet ehliyetine haiz iki şahıs; veresiye mal alıp, peşin satmak, kârı aralarında yarı yarıya müşterek ve birbirine kefil olmak üzere şirket kursalar, böyle bir şirket vücûh (itibar, kredi) şirketinin mufavazası olur.(158).

(145) İbn-i Manzur-Lisanû'l Arab-Beyrut: 1955 C: 7, Sh: 440. Ayrıca Molla Hüsrev-Dürerû'l Hükkam fi Şerhû Gureril Ahkam-İst: 1307 C: 2, Sh: 319, İmam-ı Kasani-El Bedaiû's Senai-Beyrut: 1974 C: 6, Sh: 58.

(146) İmam-ı Merginani-El Hidaye Şerhû Bidayetü'l Mübtedi-Kahire: 1965 C: 3, Sh: 4.

(147) İmam-ı Serahsi-El Mebsut-Beyrut: ty. C: 11, Sh: 153.

(148) İbn-i Hümam-Fethû'l Kadir-Beyut: 1316 C: 5, Sh: 6.

(149) İmam-ı Merginani-A.g.e. C: 3, Sh: 4.

(150) İmam-ı Serahsi-A.g.e. C: 11, Sh: 153. Ayrıca İbn-i Hümam-A.g.e. C: 5, Sh: 7, İmam-ı Kasani-A.g.e. C: 6, Sh: 59. İmam-ı Şafii-El Umm-Beyrut: 1393 (2.Bs.) C: 8 Sh: 109.

(151) Şeyh Nizamüddin ve heyet-El Feteva-ı Hindiyye-Beyrut: 1400 C: 2, Sh: 308.

(152) İmam-ı Serahsi-El Mebsut-Beyrut: ty C: 11, Sh: 177. Ayrıca Şeyh Nizamüddin ve heyet-A.g.e. C: 2, Sh: 308.

(153) İbn-i Nüceym-El Bahru'r Raik-Kahire: 1311 C: 5, Sh: 185-186. Ayrıca Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye-İst:1979 Sh: 274. madde: 1338-1339.

(154) Şeyh Nizamüddin ve heyet-C: 2, Sh: 308.

(155) İmam-ı Serahsi-A.g.e. C: 11 Sh: 197. Ayrıca İbn-i Abidin-Reddü'l Muhtar Ale'd Dürri'l Muhtar-İst: 1983 C: 9, Sh: 177-178.

(156) Şeyh Nizamüddin ve heyet-A.g.e. C: 2, Sh: 308.

(157) İmam-ı Serahsi-A.g.e. C: 11 Sh: 179. Ayrıca Mecelle-A.g.e. Sh: 279 Madde: 1359.

(158) İbn-i Nüceym-El Bahru'r Raik-Kahire: 1311 C: 5, Sh: 179. Ayrıca Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye-İst: 1979 Sh: 279 Madde: 1360.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın