Vaz´i Hükümler

27 Eylül 2010, 00:52:24

ღAşkullahღ

Muhabbetullah
Admin

Çevrimdışı

Cinsiyet: Bay

Mesaj Sayısı: 25.839

Vaz´i Hükümler

« : 27 Eylül 2010, 00:52:24 »

Vaz´i Hükümler

Hükümlerin ikinci kısmı vaz´î hitaba racidir. Bunlar, yani vaz´î hükümler: Sebeb, şart, mâni, sıhhat, butlan, azimet ve ruhsat olmak üzere beş kısımdan ibarettir.[1] Şimdi bunlar üzerinde meseleler vaz edilmek suretiyle durulacaktır.

Vaz´ı Hükümlerin Birinci Nevi: Sebeb

Birinci Mesele

Haricde vücudu bulunan ve kendileri yüzünden teşrî kılmayı ya da bazı durumların vaz edilmesini gerektiren fiiller genel anlamda iki türlüdür:

a) Mükellefin kudreti dahilinde bulunmayan fiiller.

b) Mükellefin kudreti altına girmesi sahîh olan fiiller

Birinci türden olan fiiller sebeb, şart ve mani olabilirler.

Sebebe örnekler: Lâşenin helal olması için zaruret hâlinin bulunması; câriye ile nikâhlanmasımn miibâh olabilmesi için zina korkusunun olması; vücuddan çıkan ve abdesti bozan bir şey olmasına rağmen, her namaz için abdest alma gereğinin düşmesi için idrar tu-[188] tamama (selesu´1-bevl) halinin bulunması; namazların vâcib olması için güneşin zevali, batması, fecrin doğması... ve benzeri gibi şeyler hep sebeblerdir.

Şarta örnekler: Zekâtın vâcib olması için senenin dolması; satış akdinin sahih olması için mebîin teslimine kadir olunması; yetim malının kendisine verilmesi için rüşd çağma ulaşmış olması; sevâb ve azab için peygamberlerin gönderilmiş olması ve buna benzer şeyler de şarttırlar.

Mâniye örnekler: Hayzm cin sî münâsebete, talâka, Kabe´yi tavafa, namazların vücûbuna ve orucun edasına mâni olması; deliliğin (cünûn) ibadetlerin ifasına ve onun tasarrufları konusunda serbest bırakılmasına mâni olması ve buna benzer örnekler.

İkinci türden olan yani mükellefin kudreti dâhilinde olan

fiillere gelince, bunlar iki açıdan ele alınacaklardır:

1. Bunlar Önce, maslahatların celbini ya da mefsedetlerin defini gerektirmiş olmaları cihetin den emir ya da yasak konusu olarak ya da haklarında muhayyerlik hükmü verilerek teklif hitabı altına girmeleri açısından ele alınacaklardır. Mesela faydalanmak için alış verişte bulunmak, nesil için evlenmek, kurtuluşa ermeye vesile olan tâat için boyun eğmek vb. gibi. Bu açıdan durum açıktır.[2]

2. Bunların sebeb, şart ya da mâni olarak vaz´î hitap altına girmiş olmaları açısından ele alınması.[3]

Bu türden ve sebeb olanlara örnekler: Nikâhın, eşlerin birbirlerine mirasçı olmalarına, sıhriyet haramlığına, eşlerin birbirlerinden istifâdede bulunmalarına sebeb olması; boğazlamanın boğazlanan hayvanın etinin yenmesinin helâlliğine sebeb olması; yolculuğun namazın kısaltılmasına ve Ramazan orucunun tutulmamasma sebeb olması; katil ve yaralama olaylarının kısas için sebep olması; zina, içki,hırsızlık ve iftiranın ilgili cezalar için sebeb olması... vb. gibi. Bu saydıklarımız, müsebbeblerinin (sebebiyet verdikleri şeylerin) teşri kılınması için sebeb olarak konulmuşlardır.

Şarta örnekler: Talakın vukuu için veya üç defa müracaatın helalliği için nikâhın şart olması; zina eden kimsenin recmedilmesi için muhsan (evli) olması şartının aranması, namazın sıhhati için temizliğin şart olması, bütün ibâdetlerin sıhhati için niyetin şart olması... gibi. Bu verdiğimiz örnekler ve benzeri şeyler sebeb değillerdir, şart ko-şuldukları şeylerin sıhhati için şarttırlar.

Mâniye örnekler: İki kîzkardeşten biriyle olan evliliğin diğeri ile evliliğe mâni olması; bir kadınla olan evliliğin o kadının hala ya da teyzesiyle aynı anda evliliğine mâni olması; îmânın kâfire karşı kısasa´ mâni olması; tâatlerin kabulüne küfrün mâni olması... vb. gibi.

Bazen tek bir şeyin hem sebeb, hem şart, hem de mâni olması mümkün olabilir. Mesela îmân gibi. O sevaba sebebtir, tâatlerin vücûbu ve sıhhati için şarttır, kâfire karşı kısasa mânidir. Benzeri çoktur. Şu kadar var ki, bu üç şey, tek bir şey için bir arada bulunamazlar. Dolayısıyla şer´î bir hüküm için sebeb olarak vâki olan bir şey, aynı anda bizzat o şeyin şartı ya da onun için mâni olamaz. Çünkü böyle bir durumda bunların birbirlerini ortadan kaldırma durumları söz konusudur. Ancak bir hükmün sebebi, başka bir hükmün şartı, bir üçüncünün mânisi olabilir. Tek bir hüküm üzerinde bir araya gelmeleri sahih olmadığı gibi, aynı cihetten olmak kaydıyla ikisinin bir araya gelmesi de sahîh değildir. Nitekim aynı şey teklîfî hükümlerde de sahîh değildir. [4]

İkinci Mesele

Her ne kadar genelde telâzumun bulunması (birbirini gerektirmesi) sahîhse de sebeblerin meşruluğu müsebbeblerin de meşruluğunu gerektirmez.[5] Bunun anlamı şudur: Sebeblere herhangi bir mübahlık, mendubluk, haramlık... gibi bir şer´î teklifi hüküm taalluk ettiği zaman, bu hükmün o sebebin müsebbebine de taalluk etmesi [190] zorunlu olarak gerekmez. Sebebin yapılması emredilmişse,müsebbe-bin de emredilmiş olması gerekmez; sebebin işlenmesi yasaklanmış-sa, müsebbebin de yasaklanmış olması gerekmez; sebeb hakkında muhayyer bırakılmışsa, müsebbeb hakkında da muhayyer bırakılmış olması neticesi zarurî olarak lâzım gelmez. Örnek vermek gerekirse: Mesela alış verişde bulunmayı emretmek, mebî ile faydalanmanın mübâh kılınmasına da emir mânâsına gelmez.[6] Nikâhla emirde bulunmak, zevcenin kadınlığından istifâdenin helalliğinin emri mânâsını gerektirmez. Kısasta Öldürmeyi emretmek, ruhun çıkarılmasını emretme mânâsını istilzam etmez. Haksız yere insan öldürmeyi yasaklamak, ruhun çıkarılmasını da yasaklamak mânâsını gerektirmez. Kuyuya düşmekten nehyetmek, orada elbisenin yırtılması ve rezil olmaktan da nehyetmek mânâsını gerektirmez. Elbiseyi ateşe atmayı yasaklamak, bizzat yakma işini yasaklamak mânâsını gerektirmez. Benzeri örnekler çoktur:

Delili:

Bunun delillerinden birisi şudur: Kelâm ilminde sabit olduğu üzere, mükellef üzerine gerekli olan sadece sebeblere yapışmaktır; müsebbeblere gelince, onlar Allah´ın işidir ve O´nun hükmü altındadır; onlar hakkında mükellefin herhangi bir kesbi bulunmamaktadır. Bizzat Kur´ân ve Sünnet bu esâsa delâlet etmektedir. Buna en açık bir şekilde delâlet eden örneklerden biri de, rızkın Allah´ın tekeffülünde olduğunun ortaya konmasıdır. Meselâ bazı âyetlerde şöyle buyrul-maktadır: "Ehline namaz kılmalarını emret, kendin de onda devamlı ol. Biz senden rızık istemiyoruz, sana rızık veren Biziz.[7] "Yeryüzünde hiçbir canlı yoktur ki, rızkı Allah üzerine olmasın.[8] "Rızkınızda, size söz verilen azâb da yukarıdan gelir.[9] "Allah kendisine karşıgelmekten sakınan kimseye kurtuluş yolu sağlar, ona beklemediği yerden rızık verir...[10] Bu ve benzeri rızkın Allah tarafından tekeffül edildiğini ifâde eden âyetlerde murâd olunan mânâ rızk için sebeblere sarılması değildir; bilakis elde edilmek üzere sebeblerine yapışılan rızık (müsebbeb) olmaktadır. Eğer murâd bizzat esbaba yapışmak olsaydı, o takdirde mükellefin hiçbir şekilde rızkını elde etmek için —lokmayı ağzına koyup çiğnemek veya tohum ekmek ya da dağ bitki ve yemişlerini toplamak şeklinde de olsa— bir faaliyetle memur olmaması gerekirdi. Bu ise ittifakla bâtıldır. Dolayısıyla bu âyetlerden maksadın, bizzat sebebleri hazırlanan şey olduğu ortaya çıkmaktadır. Hadiste: "Eğer siz gerçek anlamda Allah´a tevekkül etmiş olsaydınız, kuşların rızıklandırıldıkları gibi siz de rızıklandır ılır diniz..."[11] başka bir hadiste de "Deveni sağlam bağla ve tevekkül et.[12] buyurmuştur. Bu ve benzeri nasslarda, geçen mânânın beyânı bulunmaktadır. Bu mânâyı açıklayan hususlardan biri de şu âyetlerdir: "Söyleyin; akıttığınız meniden insanı yaratan siz misiniz, yoksa Biz miyiz [13]"Söyleyin; ektiklerinizi yerden bitirenler sizler misiniz Yoksa biz mi bitiriyoruz [14] "Söyleyin; içtiğiniz suyu buluttan indirenler sizler misiniz Yoksa onu indiren Biz miyiz [15] "Söyleyin;yaktığınız ateşi var eden siz misiniz Yoksa onu biz mi var ederiz [16] Bütün bunların üstüne de "Allah sizi ve sizin yaptıklarınızı yaratmıştır.[17]"Allah her şeyin yaratıcısıdır.[18] âyetleri gelmektedir. Amelin onlara ait kılınması sadece hesaba çekilmeleri için olmuştur; sonra o hususta hüküm ise ancak Allah´a hastır. Bu mânâ şeriattan istikra yoluyla elde edilen kesin bir netice olmaktadır. Durum böyle olduğuna göre, mükellef olunan se-bebler de, hem aklın hem de naklin delâlet ettiği bu umûmun gereği [192] içerisine girecektir. Dolayısıyla kulların kesblerinin taalluk ettiği şey müsebbebler değil, sadece sebebler olmaktadır. Şu halde teklif ve onu getiren hitap, sadece müktesebolanayani kulun kesbi altına girebilen hususlara taalluk etmekte ve neticede müsebbebler teklif hitabı haricinde kalmaktadır. Çünkü müsebbebler, kulların kudreti dahilinde olmayan şeylerdir. Bununla birlikte, eğer müsebbeblere de taalluk edecek olsaydı, bu bir teklîf-i mâ la yutak (takat üstü yükümlülük) olurdu. Usûlde de ortaya konulduğu gibi, böyle bir yükümlülük İse mevcut değildir.

İtiraz: İstilzam yani sebebin hükmünün müsebbebde lâzımı (zorunlu) olarak geçmesi vardır. Dikkat edilirse, alış veriş, icâre vb. gibi

akitlerin mübâhlığı, bunlardan her birine has olan faydalanma yollarının mübâhlığım da gerektirmektedir. Bunlara mesela ribâ, garar veya cehalet gibi sebeblerle haramhk hükmü taalluk ettiğinde, bu durum onlardan faydalanmanın haramlığını da gerektirmektedir. Keza tecâvüz, gasb, hırsızlık vb. gibi durumlarda da vaziyet aynıdır. Hayvan boğazlama, şer´î usûle göre olduğunda mübâh olmakta ve o hayvanlardan faydalanmayı da gerektirmektedir. Boğazlama ameliyesi gayrimeşrû bir tarzda olursa, bu o hayvanlardan faydalanmanın ha-ramlığını gerektirmektedir. Hâsılı bu tür örnekler pek çoktur. Bu durumda nasıl olur da "Sebeblerinin emredilmiş ya da...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın

Bu Sayfayi Paylas

Kayıtlı

İlim Dünyası Akademik Dergide Yayımlanmış Makaleler

Müslüman

Anahtar Kelime

Pasif

Mesajlar: 132.042

Re: Vaz´i Hükümler

« Posted on: 26 Nisan 2024, 06:36:18 »

Allah-ın (c.c) Selamı Rahmeti ve Ruhu Revani Nuru Muhammed (a.s.v) Efendimizin şefaati Siz Din Kardeşlerimizin Üzerine Olsun.İlimdünyamıza hoşgeldiniz. Ben din kardeşiniz olarak ilim & bilim sitemizden sınırsız bir şekilde yararlanebilmeniz için sitemize üye olmanızı ve bu 3 günlük dünyada ilimdaş kardeşlerinize sitemize üye olarak destek olmanızı tavsiye ederim. Neden sizde bu ilim feyzinden nasibinizi almayasınız ki ? Haydi din kardeşim sende üye ol !.

Anahtar Kelimeler: Vaz´i Hükümler rüya tabiri,Vaz´i Hükümler mekke canlı, Vaz´i Hükümler kabe canlı yayın, Vaz´i Hükümler Üç boyutlu kuran oku Vaz´i Hükümler kuran ı kerim, Vaz´i Hükümler peygamber kıssaları,Vaz´i Hükümler ilitam ders soruları, Vaz´i Hükümlerönlisans arapça,


	Logged

27 Eylül 2010, 00:55:08

ღAşkullahღ

Muhabbetullah
Admin

Çevrimdışı

Cinsiyet: Bay

Mesaj Sayısı: 25.839

Ynt: Vaz´i Hükümler

« Yanıtla #1 : 27 Eylül 2010, 00:55:08 »

Sekizinci Mesele

Sebeblerin işlenmesi, müsebbeblerin ortaya konulması mertebesindedir. Mükellefin sebebi işlerken, müsebbebe yönelik kasdının olup olmaması arasında fark yoktur. Çünkü carî olan âdet-i ilâhîye göre müsebbebler sebeblere bağlı kılınmıştır. Bu itibarla sebebi işleyen kimse sanki doğrudan müsebbebi işlemiş kabul edilmektedir. Carî olan âdet-i ilâhî buna şâhid bulunmaktadır. Zira bunlarda müsebbebler sebeblere nisbet edilmektedir. Mesela doymak yemeğe, kanmak suya, yakmak ateşe, ishal müshile [72]ve diğer müsebbeblerin kendi se-beblerine nisbetleri gibi. Bizim kesbimizin sebebiyet verdiği fiiller de aynı şekilde bizim kendi fullerimizden olmasalar da bize nisbet edilmektedirler. Bu durumun böyle olduğu malûm ve maruf olduğuna göre, şer´î örfte de, şer´î sebeblerle onların müsebbebleri aynı paralelde câri olacaktır.

Meşru olan-olmayan bütün sebeblere nisbetle durumun böyle olduğuna dair şer´î deliller pek çoktur. Bu meyanda şu âyet ve hadislere bakılabilir: "Bunun için Isrâîloğullarına şöyle yazdık: ´Kim bir kimseyi, birkimseye veya yeryüzünde bozgunculuğa karşılık olmadan öldürürse, bütün insanları öldürmüş gibi olur. Kim de onu diriltirse (ölümden kurtarırsa) bütün insanları diriltmiş gibi olur.´[73] hadiste de şöyle buyrulur: "Haksız yere öldürülen hiçbir kimse yoktur ki, onun günahından Âdem´in ilk oğluna bir pay ayrılmasın. Çünkü yeryüzünde ilk kan akıtma çığırını açan odur."[74] Yine hadiste; "Kim güzel bir çığır açarsa, onun sevabı ve kıyamete kadar da onu işleyenlerin sevabı kendisine yazılır. Keza kim de kötü bir çığır açarsa..[75] buyrulur. Başka bir hadiste de.[76] "Gerçek şu ki, çocuk ebeveyni için ateşe karşı bir örtüdür. Bir müslüman bir ağaç dikerse, o ağaçtan yenilen (yemiş) mutlaka onun için sadakadır. O ağaçtan çalınan (yemiş) onun için sadaka, yabanî hayvanların yediği sadaka, kuşların yediği dahi onun için sadakadır. Hâsılı bir kimse o ağacın yemişini yiyip azaltırsa, bu onun için mutlaka sadaka olur.[77] buyurmuşlardır. Ekin de aynıdır. Âlim ilim yaymaktadır ve onun ilmiyle faydalanan herkesin sevabı kadar onun da sevabı olmaktadır. Buna benzer sayılamayacak kadar çok örnek vardır. Oysa ki, bu örneklerde fayda ya da zararın meydana gelmesini intâc eden müsebbebler sebebi ortaya koyan kimsenin fiili değildir.

Durum böyle olduğuna göre, sebebi işleyen kimse, onun müseb-bebini gerektirici bir tarzda onu işlemiş olmaktadır. Ancak bazan sebebin müsebbebi gerektirici tarzda işlenmesi genel anlamda ve —bütün tafsilatıyla ihata durumunda olmasa bile— yine de tafsilâtlı [2i3] denilebilecek tarzda bilinçli olarak olur. Bazan da tafsil üzere değil de, sadece genel anlamda olur. Şöyle ki: ALLAH tarafından her emredilen şey, mutlaka işlendiği zaman ortaya çıkaracağı maslahat için emredilmiştir. Yasaklanılan her şey de, işlendiği zaman gerektireceği mef-sedetten dolayı yasaklanmıştır. Bu durumda mükellef bir sebebe tevessül ettiği zaman, o sebebin altında bulunan maslahat ya da mefse-detlere sebebiyet vereceği şartı üzere ona girmiş olacaktır. Mükellefin o şeyin (sebebin) üzerine terettüb edecek maslahat ya da mefsedetleri veya onların miktarlarını bilmemesi, kendisini bu konumdan çıkarmayacaktır. Çünkü o şeyin emredilmiş olması, emredilen şeyin işlenmesinde ALLAH tarafından bilinen bir maslahat bulunduğu ve bu yüzden de onu emretmiş olduğu mânâsını tazammun etmektedir. Keza nehiyde, nehyedilen şeyin işlenmesinde ALLAH tarafından bilinen bir mefsedet bulunduğu ve bu yüzden de onun nehyedilmiş olduğu mânâsı bulunmaktadır. Dolayısıyla fail, o sebebin ortaya çıkaracağı bütün maslahat ve mefsedetleri —bunların detaylarını bilmese bile— iltizam etmiş, kabullenmiş olmaktadır.

Soru: Kişi, yapmadığı şeyden dolayı sevâb görür veya cezalandırılır mı

Cevap: Sevâb ve ceza, kişinin ancak işlediği ve irtikabda bulunduğu şeylere terettüb eder; işlemediklerine gerekmez. Ancak şer´an bir fiilin değeri, ondan neşet edecek olan maslahat ve mefsedetlere göre ölçülür. Sâri´ bunu beyan etmiş ve fiilleri bir ayırıma tabi tutarak onlar içerisinden maslahatı büyük olanları esâs ve temel (rükün) yapmış; mefsedeti büyük olanları da büyük günah (kebîre) kabul etmiştir. Keza bu ayarda olmayanları da açıklamış ve onları da ayırıma tabi tutarak, maslahat içerenlere ´ihsan´ (iyilik); mefsedet içerenlere de ´küçük günah´ (sağîre) adını vermiştir. Böyle bir yolla, dînin rükün ve esaslarını teşkil edenlerle, furû ve tâli unsurlarını teşkil eden şeyler birbirinden ayrılır olmuş; günahlardan hangisinin büyük (kebîre, ç. kebâir), hangisinin de küçük (sağîre, ç. sağâir) olduğu anlaşılmış olmaktadır. Sâri´ Teâlâ´nın emrettikleri arasında daha fazla önem atfettiği şeyler, dînin esaslarından (usûlu´d-dîn) olmakta; aynı ayarda önem atfetmediği emir ve istekleri de dînin furûu ve tamamlayıcı unsurlarından olmaktadır. Yasakladığı şeyler içerisinde de, ayrı bir önemle üzerinde durduğu şeyler büyük günahlar (kebâir); aynı seviyede Önem atfetmediği yasaklar da küçük günahlardan olmaktadır. Bütün bunlar, emredilen ya da yasaklanılan şeylerin işlenmesi neticesinde ortaya çıkacak olan maslahat ve mefsedetler ölçüsünde olmaktadır. [78]

Dokuzuncu Mesele

Geçen meselelerde müsebbeblerin mükelleflerin kudreti dâhilinde olmadığı, onlar için yükümlü olunan şeyin sadece sebeb olduğu zikredilmişti. Şimdi bunlar göz önüne alındığı zaman bunun üzerine bazı durumlar bina edilecektir:

1. Sebeb mükellef tarafından tam şartları yerli yerinde, mânilerinden uzak bir vaziyette ortaya konulmuşsa, bundan sonra onun müsebbebin vuku bulmamasına yönelik kasdı, olmayacak bir şeyi (muhal) isteme ve kendisinin kaldırma güç ve yetkisinin bulunmadığı bir şeyi kaldırma, menine dâir yetkilikılınmadığı bir şeyin menine gitme çabasından başka bir şey değildir. Mesela, şeriattaki konulusu üzere bir kimse nikah akdinde bulunsa veya satış ya da başka bir akid gerçekleştirse, sonra da bu akidle akid konusu olan şeyin (makûdun aleyh) kendisine mübâh kılınmamasını istese, bu isteği abes olur; sebebini ortaya koyduğu müsebbeb vuku bulur. Keza, şerîatte konulduğu şekil Üzere talakta veya azâdda bulunsa, sonra da bunların gereklerinin vuku bulmamasını kasdetse, bu bâtıl bir kasıd olur. Aynı şekilde ibâdetlerde de durum böyledir. Mesela emrolunduğu gibi namaz kılsa, oruç tutsa veya hacca gitse; sonra da kendi kendine gerçekleştirdiği bu ibâdetlerin kendisi için sahih olmamasını ve bir tâat (kurbet) olarak kabul görmemesini... istese, böyle bir kasıdda bulunsa, bu kasıd da boş bir kasıd olacaktır. Yasaklanmış sebebler hakkında da durum aynı şekildedir. "Ey inananlar! ALLAH´ın size helâl ettiği şeyleri haram kılmayın. Hududu aşmayın, Doğrusu ALLAH aşırı gidenleri sevmez."[79] âyeti bu meyânda nazil olmuştur. İşte bu noktadan hareketledir ki, ALLAH´ın helal kılmış olduğu yiyecek, içecek, giyecek... gibi şeyleri haram kılma girişiminde bulunmak abes kabul edilmiştir. Keza filhal evli değilken veya ileriye yönelik ve tahsise giderek bir talikte bulunma kasdı olmaksızın —genelleme yoluyla talikte bulunmak bunun aksinedir[80]— nikâhın haram kılınmasına yeltenmek de aynı şekildedir. Bütün bunlar boş şeylerdir. Çünkü Yüce ALLAH´ın mükelleften zahir bir sebeb olmaksızın helalliğini belirlediği/ üstlendiği şey, mükellefin sebebini işlemiş olduğu şey gibidir. Bunun bir örneği de Hz. Peygamber´in şu hadislerinde ifâdesini bulmuştur: "Ve/â hakkı ancak azâd edene aittir. ... Kim ALLAH´ın kitabında[81] olmayan bir şart koşarsa, o şart bâtıldır; isterse yüz şart olsun." [82]Hem sonra Sâri´ —daha önce de geçtiği gibi— sebeblerden müsebbeblerin vukuunu kasdetmektedir. Dolayısıyla sebebi ortaya koyan kimsenin böyle bir kasdı, Şâri´in kasdına ters düşmektedir. Şâri´in kasdına ters düşen her kasıd ise bâtıl olmaktadır. Dolayısıyla bu kasıd da bâtıldır. Netice itibarıyla mesele açıktır.

İtiraz: Bu netice iki açıdan problem arzetmektedir:

a) Sebeblerin konulmasında mükellefin ihtiyar ve kasdmın bulunması şart olmaktadır.[83] Eğer mükellefin ihtiyar ve kasdı, sebeblerin müsebbeblerini gerektirmesine ters düşüyorsa, bunun anlamı mükellefin sebebi yerli yerinde tam olarak ortaya koymamış, aksine şartı —ki ihtiyar olmaktadır— eksik olarak gerçekleştirmiş olduğudur. Bu durumda şart eksik olacağı için sebebler sahîh olmayacak, bundan da sebeblerden neşet edecek müsebbeblerin vuku bulmaması lâzım gelecektir.

b) Şâri´in maksadına ters düşen kasıd, bu kitapta ilgili yerinde de zikredilmiş olduğu üzere, ameli iptal edici bir Özellik arzetmektedir. Mesela mübâh kılıcı sebeblerin, mübâh kılmayıcı niyetiyle ortaya konulması, Şâri´in maksadına açık bir zıtlık göstermektedir. Çünkü Şâri´in kasdı, bu vesileler sebebiyle o neticelerin husule getirilmesidir. Şu halde bu şekilde sebeblerin işlenmesi bâtıl ve yasaklanmış olacaktır. Meselâ: namaz kılan ve kendisi için onun yeterli olmayacağına; [2ie] abdest alıp, onun namazı kendisine mübâh kılıcı olmamasına niyet eden kimse vb. gibi. Dolayısıyla bu esas ile daha önce geçen esas arasını bulmak (cem), birbirine ters düşen iki şeyi bir arada toplamak olur

ki, böyle bîr netice de bâtıl olmaktadır.

Cevap: Önce birinci itiraza cevap verelim: Bizim burada ortaya koyduğumuz konu, sebeblerin sebeb olabilmeleri için ihtiyar ile konulmuş olmaları, ancak müsebbeblere yönelik bir kasdın bulunması konusudur. Yoksa, ihtiyar bulunmadan sebeblerin ortaya konulması üzerinde durmuyoruz. Bunların arasını aklen bulmak (cem) mümkündür. Çünkü bunlardan birisi diğerinden Öncedir; dolayısıyla aralarında birbirlerini ortadan kaldırıcı bir durum yoktur. Mesela: Cinsî münâsebeti kasıd ve ihtiyarda bulunsa ve bundan çocuğun yaratılmasını kerih görse, istemese veya toprağa tohum saçsa ve bitmesini istemese veya bir insana doğrulttuğu okunu fırlatsa v...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın

Bu Sayfayi Paylas

« Son Düzenleme: 27 Eylül 2010, 00:58:02 Gönderen: Ayten »

Kayıtlı

İlim Dünyası Akademik Dergide Yayımlanmış Makaleler

27 Eylül 2010, 00:59:31

ღAşkullahღ

Muhabbetullah
Admin

Çevrimdışı

Cinsiyet: Bay

Mesaj Sayısı: 25.839

Ynt: Vaz´i Hükümler

« Yanıtla #2 : 27 Eylül 2010, 00:59:31 »

İZAHI; Meselâ iyiliği emretmek ve kötülükten yasaklamak konusunu ele alalım: Sâri´ Teâlâ bununla nefislerin ve malların telef edilmesini murâd etmemiştir. Kaçınılmaz bir netice olarak bunlar, sadece hakkın ikâmesi, bâtılın izâlesi için konulmuş sebebe tabi olan bir durum olmaktadır. Keza cihâddan maksad insanların telef edilmesi değildir; bilakis maksat Allah´ın dînini yüceltmektir. Ancak bu yolda canların itlafı da ona tabi olarak arkadan gelmektedir. Çünkü insanın bu sebebi ikâme için kendi nefsini iki grubun boğuşacağı, silahların çekileceği ve savaşılacağı bir yere atması gerekecektir. Kendisine ulaşa-cakmefsedet, sebebten değil, işte bu açıdan neş´etedecektir. Hadler ve benzerlerinde de maslahatın peşinden itlaf gibi bir mefsedet gelecektir. Ama bu konulan sebebden dolayı değil, bu maslahatların başka türlü ikâme imkânı bulunmaması açısından olmaktadır. Hâkimin hükmü zahire göre hareket edilerek hasımlar arasındaki anlaşmazlıkların ortadan kaldırılması ve dâvanın sona erdirilmesi içindir. Böylece maslahat açık olacaktır. Hâkimin hükmünde hatalı olması ise, yeterince dâva üzerinde durmamak veya işin gerçek yüzünü aydınlatacak yeterince delîl bulunmamak gibi başka sebeblere bağlıdır. Hâkimin tayin edilmesinde onun hata etmesi amaçlanmış değildir. Bu durumda hâkimin hükmü, eğer tutar bir tarafı varsa bir başka sebebten dolayı bozulmayacaktır. Hükmün bozulmamasını gerektiren bu sebeb de hükmün feshinin, hâkimin tayininden gözetilen hasımlar arasındaki dâvaların hükme bağlanarak neticelendirilmesİ ve böylece hasımlar arasındaki çekişmenin sona erdirilmesi maksadının zıddı bir duruma müncer olmasıdır.

Yasaklanmış olan kısma gelince, orada söz konusu olan hükümlerin sübûtu, o nikahın fâsid olmasının bir neticesi olarak değil bilakis— yerinde de belirtildiği üzere[133] vukûdan sonra o nikâhın tashihine hükmetmenin bir neticesi olarak ortaya çıkmaktadır. Fâsid alış veriş akidleri de bu kabildendir. Çünkü burada mebîi kabzeden kimse için şer´an tazmin sorumluluğu bulunmaktadır. Dolayısıyla |240] kabzı gerçekleştiren kimse, akid sebebiyle değil de, bu sorumluluk sebebiyle bir nevi mebîin mâliki gibi olmaktadır. O malın bizzat kendisi ortadan kalktığı zaman mislini ya da kıymetini [134] ödemesi gereği taayyün edecektir. Ama değişmeden kaldığı ya da aynen iade imkanını ortadan kaldırıcı bir durum olmadığı sürece de vâcib olan, nehyin gerektirdiği fesâd hali (yani akdin feshine gidilmesi) olacaktır. Mebîde bir değişiklik meydana geldiği zaman veya bizzat onun üzerinde

maddî varlığını (aynını) ortadan kaldırmayla bir tasarrufta bulunulduğu zaman ise müctehidler: "Acaba değişiklik sebebiyle, o şey tümden ortadan kalkmış hükmünde mi olur Yoksa olmaz mı Ve buna bağlı olarak da fesih talep hakkı bulunur mu " diye konu üzerinde durmuşlardır. Ancak fesih talebi durumunda, eğer mebi meselâ değişik bir şekilde iade edilecekse, satıcı aleyhine bir haksızlık vardır. Öbür taraftan parayı (semeni) ödemiş ve fakat mebîden umduğu faydayı elde edememiş olması açısından da müşteri aleyhine bir haksızlık bulunmaktadır. Bu durumda adaletli olacak davranış şekli her iki durumu da göz önünde bulundurmak olacak ve neticede mebîin pazara sürülmesi (havâletu´l-esvâk), mebî üzerinde icra edilen fakat onu ortadan kaldırmayan tasarruflar, mülkiyetin intikâli ve benzeri fıkıh kitaplarında zikredilen şekiller mebîin ortadan kalkması (fevti) gibi mütâlâa edilecektir. Hasılı, burada feshe gidilmeyip, müşterinin mebîden istifâde etmesine imkan verilmesinin sebebi, fâsid akdin bizzat kendisi değil, aksine daha sonra onun üzerine terettüp eden arızî durumlardır.

Gasb durumu da aynı şekildedir. Çünkü tecâvüzkar olan el (kişi) üzerine şer´an tazmîn sorumluluğu binmektedir. Sorumluluk ise o şeyin mislinin ya da kıymetinin zimmette sabit olmasını gerektirir. Bu durumda gasbeden şahısla (gâsıb) mâlik bir anlamda eşit durumda olmaktadırlar. Bu sebebten dolayı da gasbeden kimse için mülkiyet şüphesi doğmaktadır. Kısmen baki kalmakla birlikte gasbedilen şey üzerinde meydana gelen bazı değişikliklerin olması durumunda, hakkı gasbedilen kimsenin hukukuyla gasbeden kimsenin hukukuna bakarak, konunun üzerinde durulması gerekmektedir. Zira gasb, gasbeden kimse üzerine hak etmediği bir cezanın yüklenmesini gerektirdi] mez.[135] Öbür taraftan hakkı gasbedilen kimsenin hukuku zayi edilerek mağdur edilmesi de caiz değildir. Dolayısıyla bu iki durum arasında dengeyi bulmak (ictihâd) gerekmektedir. Gasbeden kimsenin gasbedilen şeye mâlikiyet kazanmasının sebebi bizzat gasb değil, öncelikle tazmin sorumluluğunun üzerine binmesi, ikinci olarak da gasbdan sonra gasb edilen şey üzerinde meydana gelen değişikliklerdir. Bu ve benzeri durumlar üzerinde düşünmek gerekmektedir.

Kısaca diyebiliriz ki, şer´an yapılması istenilen sebebler, mefsedetler için konulmuş sebebler değillerdir. Nitekim gayrı meşru (işlenmesi yasaklanmış) sebebler de maslahatlar için konulmuş sebebler değillerdir. Böyle bir netice asla sahîh değildir.

Fasıl:

Bu tertip göz önünde bulundurulduğu zaman İmam Mâlik´in mezhebinde ve diğer mezheplerde mevcut bulunan birçok meselenin hükmü daha iyi anlaşılacaktır. Mâliki mezhebinde, bir kimse "Şu zamana kadar falana olan borcumu ödeyeceğim." diye talak üzerine yemin etse, sonra da Ödeyememek sebebiyle yemininde hânis olacağından (yeminin gereğini yerine getirmemiş olacağından) korksa ve o zaman geçinceye kadar olmak üzere karısıyla hulu (muhâla´a) yapsa (hukuken ayrılsa) ve neticede yeminin gereği yerine getirilmediği için hânis olunsa, kadın o anda hulu yoluyla hukuken ayrı bulunduğu için artık talak vuku bulmayacaktır. Daha sonra da karısına rücû edecektir. Gerçi bukasdı ve yaptığı şey güzel karşılanmayacaktır. Çünkü bir hakkı iptal eden bir hîleye başvurmuştur. Dolayısıyla hulu´a baş vurmak yasak bir mâhiyet almıştır. Maamâfîh, talakın vuku bulmaması gibi bir netice de vermiştir. Ancak talakın vuku bulmaması (adem-i hms), muhâlaa sebebiyle olmamış; aksine hânis olduğunda talakın isabet edeceği bir mahal olarak zevcesi bulunmadığı için olmuştur.

el-Lahmî´-nin (Ali b. Muhammed el-Mâlikî Lö.478/1085]), sefere çıkarak Ramazan´da oruç tutmama ruhsatını elde etmeyi amaçlayan kimse hakkındaki şu sözü de bu şekildedir: Bu kasıd hoş bir şey olma-makla (mekruh) birlikte, böyle bir kimse Ramazan orucunu tutmayabilir. Çünkü orucunu tutmaması sefer üzerine terettüp eden meşakkat sebebiyle olmakta, bizzat mekruh olan sefer sebebiyle olmamaktadır. Gerçi oruç tutmama ruhsat hükmü seferle talîl edilmiştir. Ancak öyle de olsa bizzat yolculuk için değil, meşakkat içerdiği için böyle bir talîle gidilmiştir. Bunu şu husus da tavzîh eder: Bu adam için mekruh görülen şey kendi kesbinin bir neticesi olan seferdir. Meşakkat ise onun kesbi haricindedir. Dolayısıyla bizzat mekruh olan şey meşakkat değil, meşakkatin sebebidir. Oruç tutmama konusunda müsebbeb bizzat sebebtir.

Ama farzetsek ki, şer´an yasak olan sebeb bir maslahat için; yahut yapılması istenilen bir sebeb de mefsedet için sebeb olabilecek başka bir şeyi ortaya çıkarmasalar, bu takdirde şer´an yapılması istenilen sebebde Şâri´ce kasdedilen bir mefsedetin, menedilen bir sebebde de Şâri´ce maksûd olan bir maslahatın bulunması mümkün değildir. Meselâ be/u´1-îne yoluyla ortayakonulan hileler gibi. Bu gibi akidlerde (buyûu´1-îyne veya buyûu´1-âcâl) mal, bir dînârm iki dînâr karşılığında veresiye olarak satılmasına vasıta kılınmaktadır.

Netice itibariyle burada iki uç tarafla orta bir nokta bulunmaktadır. Uç taraflardan biri, zikredilen hilelerde olduğu gibi her halükârda

sabit bir sebeb içermemektedir. Öbür taraf ise kesin olarak ya da zan ölçüsünde bir sebeb içermektedir. Gasbedilen şeyin, gasbeden kişi elinde değiştirilmesi gibi ki, bu takdirde ilgili konularda verilen bilgilere göre gasbeden kişi gasbedilen şeye mâlik olmaktadır. Ortada yer alan durumda ise, sebebin ne yokluğu ne de mevcudiyeti kesin olarak sabit olmamaktadır. İşte müctehidler için üzerinde durulması gereken konu da bu son kısım olmaktadır.

Fasıl:

Bütün bunlar; bu fer´î meselelere sabit olan bu esas açısından baktığımız zaman söz konusudur. Eğer başka bir açıdan ele alınacak olurlarsa, hüküm başka olurdu ve konu üzerinde duranlar tereddüd ederlerdi. Çünkü o takdirde konu tereddüde mahal olacaktır. Şöyle ki: Daha önce mükellefin sebebleri işlemesinin müsebbebleri ortaya koyması mesabesinde olduğu ortaya konulmuştu. Durum böyle olduğuna göre, bu müsebbebin mükellefin ihtiyarıyla vâki olmuş hükmünde olmasını gerektirecektir ve neticede o şer´î bir sebeb olmayacaktır. Dolayısıyla da onun gereği vuku bulmayacaktır. Neticede bir günah işlemek için yolculuğa çıkan kimse sefer ruhsatlarından faydalanarak namazını ki saltam ayacak, orucunu tutmamazlık edemeyecektir. Çünkü meşakkat sanki kendi fiiliyle vâki olmuş gibidir. Zira mükellefin işlediği sebebden neş´et etmiştir. Karısının boş düşmemesi için hulû hilesine başvuran kimsenin bu çabası onu talakın vukuu neticesinden kurtaramayacaktır; bilakis karısına rücû ettiğinde talak vaki olacaktır. Hülle nikâhı ile zevcesine tekrar dönmek isteyen kimsenin durumu da aynı olacaktır. Dolayısıyla burada bu iki esasa birden başvurulduğunda meselelerin içtihada mahal bulunduğu görülecektir. Ve görüldüğü kadarıyla her müctehid de kendisince bu iki esastan hangisi daha ağır basıyorsa onun gereği doğrultusunda bulunmuştur. Allahu a´lem!

Fasıl: [136]

Bu esasda söz konusu edilen şey; müsebbeblere sebeblerinin meşru olup olmamaları açısından, yani onların şeriat nazarı dahilinde olup olmamaları cihetinden bakmak oluyordu. Yoksa onların şer´î olmayan müsebbeblerin şer´î olmayan (âdî) sebebleri olma açısından ele alınmamışlardır. Eğer bu açıdan bakılacak...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın

Bu Sayfayi Paylas

Kayıtlı

İlim Dünyası Akademik Dergide Yayımlanmış Makaleler

27 Eylül 2010, 01:00:53

ღAşkullahღ

Muhabbetullah
Admin

Çevrimdışı

Cinsiyet: Bay

Mesaj Sayısı: 25.839

Ynt: Vaz´i Hükümler

« Yanıtla #3 : 27 Eylül 2010, 01:00:53 »

On Dördüncü Mesele

Meşru, sebeblerin üzerlerine zımnen bazı hükümler terettüp ettiği gibi, gayrı meşru sebebler üzerine de zımnen bazı hükümler terettüp eder. Mesela Öldürme üzerine kısas, katilin ya da âkilenin malı üzerine binen diyet, —eğer öldürülen kimse köle ise-— kıymetin tazmini ve keffâret gibi hükümler terettüp etmektedir. Keza tecâvüz (teaddî) üzerine tazminat ve ceza hükümleri terettüp etmektedir. Hırsızlık üzerine tazminat ve el kesme hükmü terettüp eder. Bu ve benzeri teklîfî hükümler altına giren yasaklanmış se- [259] beblerin vaz´î hükümler kapsamında olmak üzere müsebbebleri bulunmaktadır.

Bu yasaklanmış sebebler, bazan başka bir cihetten bir maslahata sebebiyet verebilirler[161] ve fakat onun sebebi olmazlar. Mesela öldürme olayı üzerine vârise mirasçı olma, vasiyetlerin yürürlüğe konulması, müdebber kölelerin azad olması, ümmü veled ve çocukların hürriyetlerine kavuşması gibi maslahatlar ortaya çıkmaktadır. Keza tecâvüz yoluyla itlaf (ziyan verme) üzerine, kıymetin tazminine tâbi olarak telef edilen şeye inâlikiyet kazanılması; gasb üzerine, gasbedilen şeyin gasbeden kişi elinde değişikliğe uğraması durumunda bilinen tafsilât üzerine ve tazmin neticesine binâen gasbedilen şeye mâlikiyet kazanılması vb. de böyledir.

Birinci kısımdan olanlara, akıllı olan kimse tevessüle kalkışmaz; çünkü kendi aleyhine mahza bir mefsedettir ve bir maslahat da içermemektedir. Tevessül edilebilecek türden olanlar ancak ikinci kısımdan olabilirler. Şayet kişi bunlara yönelik kasıdda bulunursa bu kasdı iki çeşit olabilir:

1.

Sebebten başkası değil, bizzat yasaklanmasının nedenini oluşturan müsebbebin kasdedilmesi şekli. Mesela öldürme olayında Öc alma,[162]gasbedilen ve çalınan mallarda mutlak olarak faydalanma kasdı gibi. Böyle bir kasıd, tâbi durumda olan ve maslahat içeren hükümlerin terettübü konusunda mani değildir. Çünkü bunların [260] sebebleri eğer hâsıl olmuşlarsa müsebbebleri de hâsıl olmuştur. Ancak sedd-i zerîa kabilinden, bu gibi durumlarda da yasak olan se-beb üzerine doğan ve maslahat içeren tâbi hükümlerin terettübüne mâni olunduğu da olur. Mesela katilin, öldürürken Öc almaktan başka kasdı olmasa veya bazılarına göre hata yoluyla da öldürmüş olsa mirastan mahrum edilmesi gibi. Gasb hakkında şöyle demişlerdir: Gasbedilen şey, gasbeden kimse elinde değişikliğe uğrasa veya onu ziyan etse; değişikliğin hükümlerinden olmak üzere, eğer değişiklik çoksa mal sahibi onun hakkında muhayyer değildir; dolayısıyla gasbeden kişinin onun kıymetini tazmin hükmüne binâen —bazı âlimlere göre mekruh olarak, cliğer bazılarına göre de kerâ-hetsiz— onunla faydalanması caiz olmaktadır.[163]Bunun sebebi şudur: Burada esbaba tevessülde bulunan kimsenin kasdı, Şâri´in bu hükümlerin terettübü hakkındaki kasdına ters düşmemektedir. Çünkü bu hükümler kıymetin tazmini yahut gasbedilen şeyin değişikliğe uğraması ya da her ikisi üzerine terettüp etmektedir. Kişinin kasdınm, Şâri´in kasdına ters düşmüş olması, sadece yasak olan sebebin ortaya konulması sırasında olmaktadır. Mutlak bir garazın meydana gelmesi için bizzat sebebin kendisinin kasdedilmiş olması; tazmin, veya kıymetten ya da her ikisinden birden neşet eden müsebbebe yönelik kasıddan başkadır. Aralarında fark vardır. Şöyle ki: Gasbedilen şeyin değişikliğe uğraması durumunda, hemen akabinde tazmin sorumluluğu gelir ve dolayısıyla gasbdan dolayı meydana gelen bu değişiklik sebebiyle kıymetin ödenmesi vâcib olur. Kıymet vâcib olup belirlenince de, gasbedilen şey gasbeden açısından —malının boş yere gitmiş olmaması için— onun mülkü olur. Ona olan bu mülkiyeti, onun kıymetinin zimmeti üzerine vâcib olması dolayısıyladır; yoksa gasb sebebiyle değildir. Dolayısıyla her iki kasıd birbirinden ayrıdır. Katilin öc al-mak için öldürmesi kasdı, mirasın husulüne yönelik kasdmdan farklıdır. Gasbeden kimsenin faydalanma kasdı, kıymeti tazmin ve gasbedilen şeyi gasbedilen kimsenin mülkünden çıkarma kasdın-dan başkadır. Durum böyle olunca, katil ya da gasbeden kimsenin kasdetmemiş oldukları tabî hüküm aslî mecrasında câri olacaktır. Maksadının[164] zıddıyla mukabele, Şâri´in maksadına muhalefeti kasdettiği konudadır. Bu da cezalandırılması ve gasbedilen şeyin elinden alınması ya da kıymetin ödettirilme sidir. Bu açıktır. Ancak sedd-i zerîa kabilinden olmak üzere, kasdetmemiş olduğu bu tür tabî hükümlerin meni cihetine de gidilebilmektedir.

2.

İkincisi, sebebe tabî olan hususları kasdetmiş olması. Bunlar zımnen kendisine maslahat olarak dönecek olan şeylerdir. Mesela vârisin, mirasa konmak için murisini (miras bırakan) Öldürmesi; kendisine vasiyyet edilen kimsenin (mûsâ leh), vasiyyet edilen şeyin kendisine ulaşması için vasiyyet eden kimseyi öldürmesi; gasbeden kimsenin gasbedilen şeyi değişikliğe uğratmak, böylece onun kıymetini tazmin etmek ve onu kendi mülküne sokmak suretiyle ona sahip olmayı kasdetmesi vb. gibi. Böyle bir esbaba tevessül bâtıldır. Çünkü Sâri´ Teâlâ, teklîfi hükümlerden olmak üzere bunları, işlenmesi halinde vaz´î hükümlerde bir maslahat elde edilsin için yasaklamarnıştır. Şu halde böyle bir esbaba tevessül meşru-değildir. Ancak geriye bir şey kalıyor:

a) Acaba bu tür esbaba tevessülde kişinin maksadının bizzat gâri´in maksadına muhalif olması[165] nazar-ı itibara alınarak, esbaba tevessülde bulunan kimsenin kasdetmiş olduğu netice, sebeb üzerine terettüp eder mi İşte bu noktadan hareketle "maksadın zıddı ile muamele" kaidesi ortaya çıkmıştır. Bu farzedilen niyetin bulunması durumunda bu kaide ile hükmetmek gerekecektir. Katilin mirastan mahrum kılınması hükmünü getiren hadisin[166]gereği de bu olmaktadır. Keza zekattan kaçmak üzere farklı zekat mallarının toplanılmasından, toplu olanların da dağıtılmasından men eden hadis ten[167] çıkarılan fıkhı neticenin gereği de budur. Ölüm hastalığında, mirastan mahrum bırakmak için bâin talakla boşanmış kadının mirasçı kılınması; iddet içerisinde nikahta bulunan kimseye, o kadının ebedî olarak haram sayılması vb. gibi meseleler hep bununla ilgilidir.

b) Yoksa, Sâri´ Teâlâ´mn o şey üzerine terettüp eden maslahat için bir sebeb kılmasına itibarla, kişinin bu kasdının bir etkisi olmaz mı Bu durumda hüküm birinci kısmın hükmüyle aynı olacaktır. Bu konu müctehidler için bir icti-had alanı olmaktadır ve genişçe üzerinde durulan bir konudur. Bu ikisinden birisini kesin olarak söylemek imkanı yoktur.

Burada sebeb bahsinde sözlerimizi artık noktalamak istiyoruz. [168]

[1] Âmîdî gibi bazı müellifler vaz´î hükümleri beş ile sınırlandırmışlardır. Kemâl İbnu´l-Hümâm, Tahrîr adlı eserinde buna ilavelerde bulunmuştur. îbn Hâeib sıhhat ve butlanın aklî bir durum olduğunu, şer´îbir büküm olmadığını söylemiş ve onların vaz´î hükümlerden sayılmasını kabul etmemiştir. Bazıları da vaz´î hüküm diye bir hüküm bulunmadığını, bunların teklîfî hükümlere dönük bulunduğunu; çünkü vaz´î hitabın neticede iktizâ ya da tahyîr mânâsına varacak olduğunu ...demişlerdir. Zira bunlara göre, zinanın haddin vücûbuiçin sebeb kılınmasının mânâsı, zinanın meydana gelmesi halinde haddin vâcib olması demektir. Mebîiıı sıhhati için temizlik şartının koşu] m ası, bu şartın bulunması durumunda onunla faydalan manın caiz olması, bulunmaması durumunda da onun haramlığı demektir. İktizâ ve tahyîr sarih oldukları gibi böyle zımnî de olurlar. Doğrusunu söylemek gerekirse, bunlar pratik bir neticesi olmayan ihtilafl ar mâhiyetinde bir görünüm arzetmektedir

[2] Burada, bu tür şeylerin üzerine bir şer´î hükmün meşru kılmm ası ya da vaz´ı gibi bir neticeden sarf-ı nazarla ele alınmaktadır. Bu itibarla ele alındığında buradaki bahsimiz içerisine girmemektedir. Çünkü bizim buradaki bahsimiz, kendileri sebebiyle bir hükmün meşru kılınması ya da vaz edilmesi açısından fiiller olmaktadır. Mesela, alış veriş akitleri faydalanmanın helalliği için konulmuşlardır; yoksa bizzat faydalanmak için değil. Keza nikâh da, bizzat neslin çoğalması için konulmuş şer´î bir sebeb ya da şart değildir.

[3] Fiillerin birinci açıdan ele alınmasında, sebeb, şart... olmaları dikkate alınmamıştı. Burada ise, onların şart ... olmalarına itibarladır

[4] Şatibi, El-Muvafakat İslami İlimler Metodolojisi, İz Yayıncılık. 1/183-185

[5] Konuya şu şekilde özetlemek mümkündür: Sebeblere taalluk eden teklifi hükümler, onların müsebbeblerine de lâzımî olarak taalluk etmezler. Şöyle ki, bazı müsebbebler zaten kulun kudreti haricinde olan şeylerdir. Mesela ruhun alınması, bizzat yakma işi, rızkın yaratılması gibi. Bunlara, sebebleri-ne taalluk eden hükmün taalluk etmesi bir yana, herhangi bir şer´î hükmün taalluku bile söz konusu değildir. Bazen de müsebbeb mükellefin kudreti dahilinde olur; fakat o sebebinin hükmünden daha farklı bir hüküm alabilir. Mesela domuzu boğazlamak haram değildir; ama bunun müsebbebİ olarak onun yenilmesi haram olmaktadır-Bir hayvan satın almak mubahtır: fakat o hayvanın bakımı vâcib olmaktadır. Bazen de müsebbeb mükellefin gücü dâhilinde olduğu gibi, sebebinin hükmünü aldığı da olmaktadır. Ribevî akitler gibi- Bu haram olduğu gibi bunun müsebbebi olarak o akitlerden faydalanma yoluna gitmek de haramdır. Şer´î usûie uygun olarak boğazlama mubahtır; müsebbebi olmak üzere boğazlanan hayvanın yenilmesi de mubahtır- Kısaca söylemek gerekirse, bu örnekler de gösteriyor ki, sebeb iie müsebbeb arasında hüküm bakımından birtelâzum (zorunlu olarak birbirini gerektirme durumu) bulunmamaktadır. Müsebbeb sebebinin hükmünü alabilir de, almayabilir de.

[6] Bey´ (satış) akdi, mebî ile faydalanmanın helalliği konusunda sebeb olmaktadır. Bey´ akdi emri, faydalanmanın helalliği hususunda bir sebeb değildir. Çünkü bey´ akdinin müsebbebi olan helallik, Allah´ın bir hükmü olmaktan Öte başka bir şey değildir. Dolayısıyla sebebe taalluk eden şer´î hükmün, ona taalluk ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın

Bu Sayfayi Paylas

Kayıtlı

İlim Dünyası Akademik Dergide Yayımlanmış Makaleler

Sayfa: [1] Yukarı git

Yazdır

« önceki sonraki »