Şerî Hükümler Ve Nesh

Şerî Hükümler Ve Nesh

İkinci Fasıl Şerî Hükümler Ve Nesh

Konu dört mesele altında incelenecektir:

Birinci Mesele:

Şu bilinmelidir ki, küllî kaideler ilk konulan esaslar olmaktadır. Bunlar daha çok Hz. Peygamber´e Mekke´de iken inmiş bulunan esaslardır. Daha sonra Medine´de inen bazı şeyler bunları takip etmiştir ve bunlarla temeli Mekke´de atılan kaide ve esaslar tamamlanmış olmaktadır. Bu genel kaide ve esasların ilk başta geleni Allah´a, peygamberine ve âhiret gününe iman esasları idi. Sonra bunları genel esaslar takip etti: Namaz, infak vb. gibi. Her türlü küfür çeşitleri ya da küfre tâbi bulunan şeyler yasaklandı. Allah´tan başkası adına ya da Allah´a koşulan düzmece ortaklar adına hayvan boğazlama, bir temeli olmaksızın kendi kendilerine bazı şeyleri haram kılma ya da vacip kılma gibi her türlü Allah´a karşı yapılan asılsız iftiralar bunlardandı. Çünkü bunlar Allah´tan baş- [103] kasma tapınma düşüncesini destekleyen şeylerdi. Öbür taraftan bütün güzel huylar emredildi: Adalet, ihsan, ahde vefa, affetme, cehaletten ve cahillerden yüz çevirme, kötülükleri en güzel şekilde savma, sadece Allah´tan korkma, sabır, şükür ve benzeri güzel huylar gibi. Keza her türlü kötü huylar da yasaklandı: Fuhuş, her türlü kötülükler, taşkınlık ve zulüm, bilgisizce hükümde bulunma, ölçü ve tartılarda hile yapma, yeryüzünde fitne ve fesat çıkarma, zina, haksız yere adam öldürme, kız çocuklarını diri diri toprağa gömme, ve benzeri cahiliyet döneminde geçerli bulunan her türlü kötü huy ve davranışlar gibi. Mekke döneminde teşri kılman şeyler arasında cüz´î-fer´î hususlar çok nadirdi. Buna karşı küllî kaide ve esaslar inen ve teşrî kılman hükümler arasında büyük çoğunluğu teşkil ediyordu.

Sonra Hz. Peygamber Medine´ye hicret etti. Burada İslâm bir devlet haline gelince ve giderek güçlenen ve genişleyen bir yapı halini alınca, geri kalan küllî esaslar da bu dönemde tedricî olarak tamamlanmış[1] oldu. Ara bulmak, akitlere karşı vefa göstermek, sarhoş edici içkilerin haram kılınması[2], zarurî ve onların tamamlayıcısı durumunda olan hâcî ve tahsînî esasları koruma amacıyla hadlerin konulması, çeşitli hafifletme yolları[3] ve ruhsatlar vasıtasıyla kolaylıkların getirilmesi ve güçlüğün kaldırılması ve benzeri teşrî kılınan bütün bu hususlar daha önce konulmuş bulunan küllî kaide ve esasların tamamlayıcısı mahiyetinde olmaktadır.

Nesh, şer"î hükümlerin yerleştirilmesini temin amacıyla ilâhî hikmet gereği olmak üzere çoğunlukla Medine döneminde gerçekleştirilmiş şer´î bir tasarruftur. Nesh üzerinde düşündüğümüzde, nesh uygulamasının büyük çoğunluğunun özellikle de İslâm´a yeni girmiş kimseler için bir ön hazırlık mahiyetinde aslî hükme ısındırma ve kalpleri alıştırma için gerçekleştirildiğini göreceğiz. Meselâ namaz önceleri günde iki vakit idi, sonra beş vakit oldu. İlk önceleri infak tamamen kişinin kısmen kendi tercihine bırakılmış[4] birşey-di, daha sonra cins ve miktarı belirli şeylerden mecburî hale getirildi. Medine´de önceleri kıble Beytu´l-Makdis´e doğru idi, sonra Kabe oldu. Önceleri mut´a nikahı helâldi, sonra haram oldu[5]. Önceleri talâk —bir grubun görüşüne göre— belli bir sayı İle sınırlı değildi, sonra üç sayısıyla sınırlandı. Zıhâr önceleri talâk sayılıyordu, sonra talâktan ayrı bir hükme konu oldu. İslâm´dan önceki haliyle belli bir süre mevcut kalıp da sonra hükmü kaldırılan veya İslâm döneminde meşru kılınıp aslında hafif olan, sonra aslî hüküm konularak muhkem hale getirilen diğer meseleler de bunlar gibidir. [6]

İkinci Mesele:

Mekke döneminde inen şer! hükümler genelde küllî hükümler ve dinin aslı ile ilgili genel esaslar olduğuna göre, bu durum Mekke döneminde inen hükümler içerisinde neshin çok az meydana gelmiş olmasını gerektirecektir. Çünkü nesh, küllî esaslar hakkında her ne kadar aklen mümkün olsa da fiilî olarak vuku bulmaz.Bunun böyle olduğuna[7] tam olarak yapılan istikra delil olmaktadır. Öbür taraftan şeriat zarurî, hâcî ve tahsînî olan esasların korunması ilkesi üzerine kurulmuştur. Bunlardan hiçbir şey neshedilmiş değildir; aksine Medine döneminde Mekke döneminde temeli atılan bu esaslar takviye edilmiş, sağlamlaştırılmış ve koruma altına alınmıştır. Durum böyle olunca, hiçbir küllî esasın neshe-dildiği sabit olmamaktadır. Nâsih ve mensûh konularında yazılmış kitapları inceleyenler, bizim bu tezimizin doğruluğunu göreceklerdir. Mekke döneminde inen hükümler arasında nesh ancak cüz´î konularda olabilir. Mekke döneminde inen cüz´î hükümlerin ise son derece az olduğu bilinmektedir.

Buna ek olarak şuna da işaret edelim: Yapılan istikra göstermektedir ki, kendisinde nâsih ve mensûhun vuku bulduğu cüz´î fer´î meseleler, muhkem olarak kalanlara nisbetle çok azdır. Bu nokta, mensûhu müteşâbih, nâsihi de muhkem olarak kabul eden kimselerin görüşü ile de güçlenmektedir. Bu görüşte olanlar "Onda kitabın anası olan muhkem âyetler vardır. Diğerleri de müteşâbih âyetlerdir"[8]âyetini hareket noktası kabul etmişlerdir.[9] Bu durumda Mekke döneminde inen furû içerisinde nesh az olacaktır. Zaten bu dönemde inen furû azdır; haliyle neshin de az olması tabiîdir. Sonuç olarak, Mekke döneminde inen hükümlere nisbetle nesh nadir olmaktadır.

Bir nokta daha var: Hükümler mükellef üzerinde sabit olduktan sonra, onlar hakkında nesh iddiasında bulunmak, ancak kesin bir delil ile mümkün olacaktır. Çünkü onların mükellef üzerinde daha önceden sabit olduğu kesin idi. Sabitlikleri bilinip dururken onların kaldırılmış olduğuna hükmetmek ancak kesin bir bilgi yoluyla olacaktır. Bunun içindir ki tahkik erbabı âlimler, haberi vahidin, ne Kur´ân´ı ne de mütevâtir sünneti neshedemeyeceği konusunda icmâ etmişlerdir.[10]Çünkü bu zan ifade eden birşey ile kesin olanı ortadan kaldırmak demektir. Buradan şu sonuca ulaşıyoruz: Mekke döneminde inen hükümler hakkında nesh iddiasında bulunan kimse, iddiasını kesin olarak ortaya koyacak delil getirmedikçe kendisinden bu nesh iddiası kabul edilmeyecektir. Hem de bu, iddia ettiği nâsih ve mensûh delillerinin aralarını telif etme imkanı ya da her ikisinin de muhkem olduğu iddiası olmayacak şekilde olacaktır.

de olacaktır

Fasıl:

Mekkî[11] olsun Medenî olsun diğer hükümler hakkındaki nesh iddiaları karşısında da aynı şekilde davranılacaktır.

Buna yukarıda anlattığımız son iki nokta delalet etmektedir. Bir üçüncü nokta daha vardır: Hakkında nesh iddia edilen delillerin çoğu üzerinde düşünüldüğü zaman, onların aslında tartışmalı ya da muhtemel bulundukları, iki delilin arasının bulunması yoluyla tevile yakın oldukları görülecektir.[12]Çünkü bunlar yani nâsih olduğu iddia edilen ikinci delil genelde ya Önceki bir mücmelin beyanı, ya bir âmmın tahsisi, ya bir mutlakın takyidi vb. durumundadır ve bu şekilde iki delil (nâsih ile mensûh olduğu iddia edilen deliller) arasım bulmak ve böylece her iki delilin de muhkem olarak kalmasını sağlamak mümkündür. İbnu´l-Arabî, bu yolla neshedil-diği iddia edilen pek çok delilin mensûh olmadığını ortaya koymuştur. Taberî de şöyle demiştir: İlim adamları, fıtır sadakasının önce farz kılındığı üzerinde icmâ etmişler, sonra onun neshi konusunda da ihtilaf etmişlerdir: İbnu´n-Nahhâs: "Fıtır sadakası icmâ ve Hz. Peygamber´dengelen sahih hadislerle sabit olduğuna göre, onun bu sübutiyeti, ancak icmâ ya da onu ortadan kaldıracak ve neshe di ldiğini açıklayacak dengi bir hadisle ortadan kalkacaktır. Böyle bir şey de gelmemiştir." demiştir. İlgili kısım sona erdi.

Neshin azlığına ve ender bulunduğuna delalet eden bir dördüncü husus da şudur: Usûlcülere göre aslî ibaha hükmü ile mubah olan bir şeyin daha sonra haram kılınması nesh sayılmamaktadır. Meselâ içki ve ribâ gibi. Çünkü bunların haram kılınmaları, aslî ibaha hükmü üzerine gelmiş olmaları itibarıyla aslî ibaha hükmünü neshetmiş sayılmamaktadır.[13] Bu yüzden neshin tarifini yaparken şöyle demişlerdir: Nesh: Şer´î hükmün[14], daha sonra gelen başka bir şer´î hükümle kaldırılmasıdır. Bir delil ile berâet-i zimmetin kaldırılması da bunun benzeri olmaktadır. Daha önceleri müslümanlar namazda iken birbirleri ile konuşurlardı.[15]Bu durum: "Gönülden boyun eğerek Allah´a namaz kılın"[16] âyeti gelinceye kadar böyle sürdü. "Onlar namazda huşu içindedirler"[17] âyeti ininceye kadar da namazda iken sağa sola bakarlardı[18] Bu durumu ifade için şöyle demişlerdir: "Bu, (şer´î bir hükmü değil) sadece daha Önce üzerinde oldukları bir durumu neshetmiştir.[19] Kur´ân´m çoğu[20] da bu şekildedir." Bu sözün mânâsı, onlar bunu aslî ibaha hükmü ile yapıyorlardı, demektir. Bu ise nesh sayılmamaktadır. Şeriatın cahiliye dönemine ait olup da iptal ettiği herşe-yin durumu da aynı şekildedir. Bunları yani nesh iddiasında bulunulan hükümleri bir araya getirir ve bunlarla ilgili kitap ve sünnet delillerine bakarsak, onlar içerisinde mensûh olarak gerçekten çok az bir kısım elimizde kalacaktır. Kaldı ki burada üzerine dikkat [îos] çekmemiz gereken bir önemli nokta daha vardır. Böylece selef ulemâsının nesh teriminden ne kastettiklerinin daha iyi anlaşılması temin edilmiş olacaktır. O da şudur: [21]

Üçüncü Mesele:

Mütekaddimîn (ilk dönem) ulemâsının sözlerine baktığımızda, onların nesh kelimesini usûlcülerin kullanmış olduğu mânâdan daha genel bir anlamda kullandıklarını görüyoruz: Onlar bazen mut-lakın takyid edilmesine nesh ifadesini kullanıyorlar. Bazen bitişik ya da ayrı bir delil ile yapılan âmmın tahsisine de nesh tabir ediyorlar. Keza mübhem ve mücmelin beyanı için de aynı tabiri kullanıyorlar. Öbü...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın