Mükellefin Şeriatla Yükümlü Tutulması

(3)

Fetret[438] dönemlerinde Allah´a kulluk şekilleri (taabbudî konular) akıllı insanlarca âdetlerle ilgili konularda olduğu gibi bulunamamıştır, Genelde onların sapıklık içerisinde bulundukları ve doğru bir yol üzere olmadıkları görülmektedir. Bundan dolayı da, daha önceki şeriatlardan kalan hükümlerde değiştirmeler olmuştur. Bu husus, açıkça göstermektedir ki, akıl yalnız başına taabbudî konuları kavramak ya da onları belirlemek ve koymak kudretine asla sahip değildir. Bunları koyacak ve belirleyecek mutlaka bir şerîata ihtiyaç vardır.. Durum böyle olduğu için de Yüce Allah, fetret devri insanlarını taabbudî konularda doğruyu bulamadıklarından dolayı mazur görmüştür: "Biz bir kavme peygamber göndermedikçe onlara azap etmeyiz[439] "Peygamberlerden sonra, insanların Allah´a karşı bir hüccetleri olmaması için, gönderilen müjdeci ve uyarıcı peygamberlerden bir kısmını daha önce sana anlatmıştık.[440]Bu son âyette bahsedilen hüccet, şeriatın takat üstü yükümlülüğün kaldırıldığı konusunda ortaya koyduğu hüccet olmaktadır. Alîahu a´lem! Durum böyle olunca bu gibi konularda, mutlak surette Şâri´in belirlediği hususlara başvurmak mecburiyeti kendisini gösterecektir. Taabbudîliğin anlamı da işte budur. Bu yüzdendir ki, bu gibi konularda sadece emre uyma durumunda olan kimseler, doğruya isabet konusunda daha avantajlı olacaklar, selef-i salihin yolu üzere yürümeye daha layık bulunacaklardır. Bu İmam MâHVin görüşü olmaktadır. Zira o, hadesİn kaldırılması konusunda sadece temizliğin gerçekleşmesi noktasına bakmamış, temizlik başka bir vasıta ile gerçekleşse de mutlak suyun kullanılması gereğini ve niyyeti şart koşmuştur. Namazda tekbir yerine başka bir lafzın kullanılmasını caiz görmemiştir. Keza selâm için de aynı görüştedir. Zekât bahsinde, kıymet ödenmesini engellemiş, keffâretler bahsinde sadece belirlenen adedlerle yetinmiştir. İbâdetler konusunda buna benzer aşırı bir tavır göstermiş ve ve sadece nass ile belirlenen ya da onlara tam bir benzerlik arzeden konularla yetinmiş ve onları Öte aşmamıştır. Sonuç olarak, bu kısımdan olan hükümlerde, taşıdıkları mânâlar dikkate alınmaksızın taabbudîlik bir esas olarak alınacak; başvurulacak bir rükün şeklinde kabul edilecektir.

Fasıl:

Âdetler konusunda asıl olan, taşıdıkları mânâlardır, şeklindeki ikinci tezin isbatma gelince; bu hususta da aşağıdaki deliller kullanılacaktır:

(1)

İstikra. Biz, Şâri´in koymuş olduğu hükümlerde kulların maslahatlarını gözetmiş olduğunu, âdetlerle ilgili bütün hükümlerin maslahat etrafında dönüp dolaştıklarını görmekteyiz. Meselâ aynı şey, maslahat bulunmayan bir ortamda yasak olurken, maslahat bulunduğu zaman caiz olmaktadır. Örneğin, karşılıklı mübadelelerde dirhemi dirhem karşılığında veresiye olarak vermek haram kılınmış[441] iken, aynı şey karzda (ödünç akdi) caiz olmaktadır. Yaş hurmanın kuru hurma karşılığında satılması bir maslahat bulunmadığı zaman tam anlamıyla garar içerdiği ve riba anlamına geldiği için haram olurken, ağır basan bir maslahattan dolayı caiz olmaktadır.[442]Biz akılla kavrayabildiğimiz bu durumu ibadetler bahsinde anlaşılır bulamıyoruz. Yüce Allah şöyle buyurur: "Ey akıl sahipleri! Kısasta sizin için hayat vardır[443]"Aranızda mallarını haksız yollarla yemeyin.[444] Hadislerde de şöyle buyruîur: "Kadı öfkeli iken hükümde bulunamaz[445] "Zarar ve zararla mukabele yoktur[446] "Katil, vâris olamaz"[447]Hz. Peygamber garar satışını yasakladı[448] "Sarhoş edici herşey haramdır.[449] Kur´ân´da ise: "Şeytan şüphesiz içki ve kumar yüzünden aranıza düşmanlık ve kin sokmak ve sizi Allah´ı anmaktan, namazdan alıkoymak ister"[450] buyruîur. Bunlar gibi sayılamayacak kadar çok nass bulunmaktadır ve hepsi de kulların maslahatlarının dikkate alındığına, illeti belirleme yollarının gösterdiği üzere maslahatın bulunduğu her yerde şer´î iznin de bulunduğuna işaret etmekte, hatta açıkça belirtmektedir. Bütün bunlar, âdetlerin Sâri´ Teâlâ´mn taşıdıkları mânâyı dikkate alarak teşrîde bulunduğu türden hükümler olduğunu gö stermektedir.

(2)

Daha önce misalleri de geçtiği gibi, Şâri´Teâlâ âdetlerle ilgili teşrî kısmında illetlerin ve hikmetlerin açıklanmasına büyük önem vermiştir. Âdetler hakkında illet olarak gösterilenlerin büyük çoğunluğu akılla kavranılabilecek türde hükme münasib[451] olan şeylerdir. Bundan da, Sâri´ Teâlâ´mn âdetlerle ilgili konularda onların taşıdıkları mânâlaratabi olunmasını amaçladığını; ibâdetlerde olduğu gibi nass-ların getirdiği sınırlarda durulması olmadığım anlamaktayız. Bu kısımda İmam Mâlik çok geniş davranmış ve"mesâlih-imürse-le"[452] prensibini bir esas olarak kabul etmiştir. Keza o, "istihsan"[453] prensibini de benimsemiş ve kendisinden "İstihsan, ilmin onda dokuzudur" sözü nakledilmiştir. Bu bahisler inşaallah ileride gelecektir.

(3)

Fetret devrelerinde âdetlerle ilgili konularda onların taşıdıkları mânâlara olan iltifat biliniyor ve sağduyu sahibi kimseler bunları dikkate alıyorlardı. Bunun neticesinde de maslahatları gerçekleşebiliyor ve genel anlamda da olsa küllî maslahatlar düzenli olarak icra ediliyordu. Bu konuda hikmet sahibi feylesoflarla diğer insanlar arasında da fark bulunmuyordu. Gerçi tafsilat kısmında kusur gösterdikleri oluyordu; ama neticede âdetler tabiî seyri içerisinde yürüyordu. Şeriatlar da ahlâkın güzelliklerini tamamlamak üzere gelmiş oluyordu. Bu da gösteriyor ki, âdetler bahsinde şeriatın getirmiş olduğu hususlar, insanlar arasında bilinen şekliyle cereyan etmekte olan esasların detaylarını tamamlamak amacına yönelik olmaktadır. Bu noktadan hareketledir ki, İslâm şeriatı cahiliye döneminde mevcut bulunan birçok hükmü benimsemiştir: Diyet, kasâme, Arûbe yani Cuma günü vâ´z ve irşad için toplanma,[454] kırâz (mudârabe), Kabe´nin örtü ile Örtülmesi vb. gibi cahiliye devrinde övgü ile karşılanan, güzel ahlâk ve iyi âdetlerden olup aklıselimin kabul edeceği ve İslâm tarafından da benimsenen hükümler bunlardandır. Bu türden olan âdetler çoktur. Taabbudî konulardan olup da cahiliye devri Araplarınca bilinen ve kendilerine ataları İbrahim´in dininden intikal eden nadir de olsa bazı doğru kalıntılar da bulunmaktaydı.

Fasıl:

Bu husus açıklık kazandığına ve âdetler konusunda mânâların dikkate alınması asıl olduğuna göre bakılır: Eğer âdetlerle ilgili bir konuda taabbudî bir husus bulunursa, mutlak surette ona teslim olmak ve nassla belirlenmiş olan sınırlarda durmak gerekecektir. Nikahta mehir, eti yenen hayvanların helal olması için belli yerden kesilmesi, miras konusunda belirlenmiş bulunan nisbetler, talâk ve vefattan dolayı beklenmesi gereken iddet sayıları vb. gibi aklen kendilerinden beklenen cüz´î maslahatları kavrayabilme imkânı bulunmayan örneklerde olduğu gibi; Akıl ile izahı mümkün olmayan bu gibi konularda, bir başka meselenin bunlara kıyas edilmesi mümkün değildir. Gerçi biz, nikahta istenilen velî, mehir vb. gibi şartların nikahın zinadan ayrılması için arandığını, mirasta belirlenen payların, vârislerin ölüye olan yakınlığına göre olduğunu, iddet ve istibrâdan gözetilen amacın, neseblerin birbirine karışmasını önlemek olduğunu kavrayabiliyoruz;ancak bunlar genel boyutlu mânâlardır. Nitekim bu mânâda ibadetlerden gözetilen maksadın da Allah´a tazimde bulunmak, O´na karşı huşu ve saygı göstermek olduğunu kavrayabiliyoruz. Ancak bu kadarı, (genel hatlarıyla kavranılabilen bu hikmetleri) üzerine başkalarını kıyas edebileceğimiz bir asıl kılabilecek güçte değildir. Dolayısıyla, eğer nikahın zinadan ayrılması, nikahta aranan şartların dışında başka yollarla da gerçekleşiyorsa, o zaman illâ da ileri sürülen şartların gerçekleşmesi aranmaz; rahmin temiz olduğu herhangi bir yolla sabit olursa[455] kar´[456] ya da ay hesabı ile iddet beklemesinin bir anlamı kalmaz şeklinde yorumlara gitmek doğru olmayacaktır.

Soru: Taabbudî konularda, Şâri´in maksadını özel bir tarzda bilebileceğimiz illetler var mıdır Yok mudur

Cevap: Taabbudî konularda istenilen şey, sadece emre uymak ve ne eksik ne de fazla, olduğu gibi o şeyi yerine getirmektir. Bunun içindir ki Hz. Âişe´ye birisi: "Hayızlı kadın, niçin orucunu kaza ediyor da namazını kaza etmiyor " diye sorduğunda, ona "Sen Harûra meşrepli misin " demiş ve bu tip soruların sorulmasına karşı tepkisini belirtmiştir. Zira taabbudî konular, özel illeti anlaşılsın diye konulmuş şeyler değildir. Sonra Hz. Âişe: "Biz orucu kaza etmekle emrolunurduk; namazı kaza etmekle emrolunmazdık"[457] demiştir. Onun bu sözü, konunun taabbudî oluşunun meşakkatle tatili yönüne gidilmesinden daha isabetli olacağını göstermektedir. Şâri´in, parmakların diyetini eşit kılması konusu ile ilgili olmak üzere İbnu´l-Müseyyeb´in; "Yeğenimi Sünnet bu şekilde" diye karşılık vermesi de bu kabildendir.[458] Örnekleri çoğaltmak mümkündür. Bundan da anlaşılıyor ki, taabbudî konularda illet bulunmamaktadır.

Âdetlerle ilgili kısma gelince, bunların bir çoğunda anlaşılabilecek mânâlar (illet) bulunmaktadır. Böylece maslahatların belirlenmesi ve sınırlarının tayin edilmesi mümkün olacaktır. Zira eğer insanlar bu konuda kendi başlarına bırakılacak olsalardı, o takdirde bir kaos olur, düzen ve intizam tutturulamaz, şer´î bir esasa başvurma imkânı bulunmazdı. Bir şeyin munzabıt (belirli) olması, imkan bulunduğunda o şeyin kabul edilmesi ve teslimiyet gösterilmesi için daha elverişli olacaktır. Bu yüzden Sâri´ Teâlâ sınırları belirleme yoluna gitmiş, aşılması mümkün olmayan belirli miktarlar, bilinen sebebler koymuştur. Meselâ kazf (iftira) için seksen değnek, bekar bir kimsenin zina etmesi durumunda yüz değnek ve bir yıl sürgün ceza olarak belirlenmiş ; çalman malın belirli bir nisaba ulaşılması durumunda elin bilekten kesilmesi kaydı getirilmiş, haşefenin[459] girmesi birçok hükme sebep kılınmıştır. İddet bahsinde ay ve kar1 sayılar...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın

[30] Nûr 24/19.

[31] Şatıbi el-Muvafakat İslami ilimler metodolojisi İz Yayıncılık 2/177-181

[32] Müellif, talep konusu diye kayıtlamıştır; çün kü kamu velayetlerinde olduğu gibi kifâî farzlarda da peşin bir haz bulunmaktadır. Meselâ, başkanlığın verdiği ayrıcalık, memurların âmirlerine gösterdikleri saygı... gibi. Ancak bu hazlar, şer´an talep ediimiş (maksut) şeyler değillerdir; aksine bu gibi nazlara yönelik bir arzunun bulunması şiddetle yasaklanmıştır. Talep konusu hazdan ne kastedildiği ileride gelecektir.

[33] Bakara 2/275.

[34] Cum´a 62/10. Yasaktan sonra gelen emir kipleri ibaha hükmü ifade ederler. Ya da bazılarına göre. yasak hükmünü eski haline döndürürler. Burada yasak hükmü, cuma saatinde ahş-veriş yapılmaması hakkındadır. (Ç)

[35] Bakara 2/198.

[36] A´râf7/32.

[37] Tâ-hâ 20/81.

[38] Burada: "Eğer kifâî vacip olursa, o zaman böyle olabilir; aksi takdirde beş teklifi hüküm birbirine girer" denilebilir. Ancak buna şöyle cevap verilebilir: Burada sözü edilen şeyler cüzî olarak rnendupturhır, ancak külli olarak ele alındıklarında kifâî vacipolurlar. Nitekim bu konu, Hükümler bahsinde geçmişti. Dolayısıyla, cüzî olarak ele alındıklarında mendup olan zarurî esasların bütün olarak terke dilmeleri halinde günahkâr olunması doğru olacaktır.

[39] Bunların nafakalarını temin için çalışmak vacip olmaktadır.

[40] Sâd 38/26.

[41] Buharı, Ahkâm, 5, 6; Müslim, İmâre, 13; Ehıı Davud, İmâre, 92.

[42] Meseiâ bir hadisle: "Eğer bir kul halk üzerine başkan, kılınır ve o, halkına karşı nasihat ve ihlasla davranmazsa, asla cennetin kokusunu alamaz" huy-ruîmuştur (bkz. LJuhârî, Ahkâm, 8; Müslim, İman, 227, 228, İmâre, 21).

[43] Zümer39/3.

[44] Ta-ha 20/132.

[45] Talâk 65/2

[46] el-Câmiu´s-Sağîr´cit´ Hatîb´den rivayet edilmiştir, isnadı zayıftır. Muteber kitaplar içerisinde; Concordance ve fihristler aracılığı ilt. bulunamamıştır.

[47] Yani, onun sebebiyle, mükellef için haz içermeyen ve yapılması istenilen amel meydana gelir. Meselâ, yeme, içme, giyme, barınma vt; benzeri sebeplerle hayatın korunması gibi. Mükellef için haz içeren kısım neticesinde, içerisinde mükellefe yönelik haz içermeyen kısım meydana gelir.

[48] Yaklaşık olarak bkz. Buharı, Rikâk, 38.

[49] Bu gibi muamelelerde aynî zarurî esaslar bulunduğu gibi kifâî zarurî esaslar da bulunur.

[50] Nisa 4/6.

[51] Mirasçılar arasında mirası ve burada vakıf gelirlerin taksimatını yapan ve küçüklerin hakkını koruyan şorîat memuru. (Ç)

[52] Şatıbi el-Muvafakat İslami ilimler metodolojisi İz Yayıncılık 2/181-187

[53] Buruda şöyîe bir mütâlâa ileri sürülebilir: MüeÜif, bu meselej´i erteleyerek, hu bölümün ikinci kısmına yani bizzat mükellefe ait maksatlar bahsine ekoseydi ve burada Şâri´in teklifle gözettiği maksatlar bahrinde işlemcsseydi daha uygun olurdu. Çünkü bu konu öne ,, mubahın mükellefin kasdı (niyeti) ile ibadet, haline dönüşnıesiyle ilgilidir. Sonra da, durum böyle olunca acaba, o fiil ibadet hükmünü alır ve sahibi kamu velayeti üstlenen bir kimse gibi oîur mu Yoksüokişimn hükmü, haz sahibi bulunan ve kendisine tevdi edikm bîr konuda istediği gibi tasarrufta bulunan kimsen İn hükmünde olmaya devanı mı eder

Biz bu mütâlaaya şöyle a-vap verebiliriz: Bu meseleden ası! maksat hu sonu ucu problemdir ve konuyln ilgili iki bakış açısı bulunmaktadır. Bu iki bakış açısı, şu anda işlemekte bulunduğumuz dördüncü nev´i ile daha sıkı trl-i-hailı haldedir. Mesele başında getirilen açıklama ise, sadece bir giriş mahiyetindedir. Dolayısıyla itiraz yerinde değildir.

[54] Müellifin sözünün zahirinden anlaşılan odur ki, burada sözü edilen her iki yaklaşım da, fiilin şahsî harlardan armdınimasını kabul sonrası ile ilgilidir ve işin hu noktasında gorüif ayrılığı yoktur. Üzerinde durulan konu, sadece, bu durumda olan bir kimsenin fiili, acaba birinci kısımdan o lan yani rnükelie-fe ait bir baz içermeyen fiillerin hükmüne katılabilir mi ve dolayısıyla o fiil karşılığında bir bedel alamaz ve aynî ve kifâî olmak üzere her iki nev´i ile birinci kışının hükmü gibi olur mu Müellifin sözünden anlaşılan işte budur ve soruyu, sadece hükümde birinci kısma kati labilir mi noktasına hasretmektedir. Sanki bu soru öncesine kadar olan her konuda görüşbirliği varmış gibi davranmaktadır. Halbuki ikinci vechin izahı sırasında, "hepsi, hazların bulunup bulunmaması konusu üzerine kuruludur" ve yine "Hu sabit olursa, bu kısmın hazların tümden bulunmaması konusunda birinci kısma eşit olmadığı ortaya çıkar" demektedir. Halbuki, hu konu meselenin başında kabul edilmiş ve bu nokta ile ilgili bir şüphe ya da soruya yer bırakılmamıştı. Oysaki, birazdan gelecek olan izahlarından da anlaşılacağı üzere bu noktanın da tartışmaya açı im ası uygun olacaktı.

[55] Yani içerisinde mükellefe yönelik haz içeren bir fiilin, tafsilat üzere değil de genelde hiç haz içermeyen fiil mis gibi muamele görmesine. Çünkü bulunacak hazzı pek çok ve sıkı şartlara bağlamıştır; öyle ki, bütün bu şartlardan sonra kalacak olan haz neredeyse yok olmuş ve arada kaybolup gitmiş gibidir.

[56] islâm hukukunda buna´gabin´ denilmektedir. Bir eşya nm gerçi; k değerinin her zaman için tesbiti gerçeklen çok zordur. O yüzden şeriat herkesin aldan a-bileceği bir (ıranı (gabn-i yesîr) muamelelerde hoşgörü ile karşılamış, ama herkesin a k!a nam ayacağı miktara ulaşan bir gabni (gahn-i fahiş) akdin feshine bir sebep saymıştır. Gabn-i fahişin oranı: Ticaret mallarında yirmide bir; hayvanlarda onda bir, akarda beşte bir, dirhemde kırkta bir ve daha fazla olan miktarlardır, (bkz. Bilmen, Kamus,6/11). (Ç)

[57] Yani aynî ve kifâî olanlarda. (Ç)

[58] Yani hazdan soyutlanmış olması, ancak hiç haz içermeyen fiillerin hükmünü almadıkça tamamlanmış olmaz.

[59] Yani amelin Allah için halis kılınmış olması isteği, ancak o fiilin daha başlangıçta hiçbir haz içermeyen fiilin hükmünü alması ile mümkün olabilecektir ki, o tür hükümler de, ibadetleri ve kamu velayetlerini içerisine alan kısımdır. Çünkü, kişi mâlî ve diğer tasarruflarında serbest kalınca, nazlarından tümden arınimş olmaz. Geriye "Onun şer´î bir taleple istenilmiş olup olmaması arasında fark yoktur" sözü üzerinde durmak kalıyor. Çünkü eğer ortada iyi huy, güzel ablak çağrısı şeklinde de olsa şer´î bir taiep olmazsa, o zaman bahsin özerinde temelden durmanın bir anlamı kalmaz. Çünkü bahisten gözetilen amaç, mükellefin zatî hazlar içeren amelleri işlemesi sırasında niyetini Alİah için halis kılarak, onu kendisine yönelik hazlardan tamamen arındırması ve o fiili sırf Allah´ın emrine uy muş ol m ak için ya da onu Allah´ın kendisine bir hediyesi telakki ederek işlemesi durumunda, acaba o kimseden yaptığı işleri, mükellefe yönelik baz içermeyen ikinci kısımdan amellerin talep edildiği gibi mi işlemesi isten ilecek ve dolayısıyla mesela kendi malından ancak ihtiyacı kadarını mı alabilecek; yoksa bununla beraber malında ve diğer konularda serbest olacak ve istediği gibi biriktirip uygun gördüğü şekilde harcayabilecek mi Eğer bahis, şer´î bir talep üzerinde olmazsa, o zaman konu tümden ortadan kalkacak ve amaçsızoiacaktır. Müellif, meselenin sonunda bu tür davranışların mükelleflerin kendi kendilerini icbar etmeleri neticesinde olduğunu yoksa daha başlangıçta vacip olan şer´î bir icbanıı bulunmadığını ifade edecektir. Dolayısıyla öyle de olsa bu, şer´î bir durumdur ve Şâri´inyüklenıesiyle olmasa bile şer´.an makbul ve isUmilen bir durum olmaktadır.

[60] Buhârî, îman, 42; Müslim, îman, 95.

[61] Bu istidlal, birinci yaklaşımdaki "içerisinde haz bulunan şeyin istenilmesi, içerisinde haz içermeyen şer´î kayıtlarla kayıtlıdır" sözü ileri sürülerek reddedilir ve bu durumda onda bir haz bulunması mümkün olmaz. Burada ona şöyle karşılık verilir: Bu siniri ar sadece hazzma ulaşmak için birer vasıtadırlar ve maksadın vasıtanın hükmünü a İması zorunlu değildir. Dik kat edilecek olursa görülecektir ki, uslî kasıtla mükellef için haz içeren meslekler, ticaret ve bedelli akitler gibi şeylerde kişi kendi nazlarına ancak başkaları nın çıkarlar: yoluyla ulaşabilir. Bununla birlikte, bunlarda gözetilen maksat, bunlar esnassnda ortaya çıkan başkalarının maslahatına ait hükmü almaz ve. bunların içerdiği kişiye yönelik hazlar asıl, başkalarına yönelik hazlar da arızî sayılır.

[62] Başkalarına ait faydalar da içermesine rağmen, bu faydalar arızî ofarak ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla maksat, bu vesilenin hükmüne girmemektedir.

[63] Çünkü kişinin başkalarının çıkarlarını ihlal etmesi, netice olarak kendisine yansır ve verilecek cezalar, zecrî tedbirler, telef edilen malların ödetilmesi, isyanlar ve günahlar sebebiyle inen musibet ve âfetler yibi yollarla kendi çıkarları ihlal edilmiş olur. Yüce Allah, kendisine tecavüz edilen (mağdur) kimseye, tecavüz edene karsı, yapılan tecavüz ölçüsünde (kısas) karşılık verebilmesine dair izin vermiştir. Dolayısıyla, bir başkasının m aslahatını ihîat demek, sonuç itibarıyla kişinin kendi çıkarlarını ihlal etmesi demektir.

[64] Fussılet 41/46.

[65] Fetih 48/10.

[66] Müslim, Birr, 55.

[67] Şûrâ42´30.

[68] Bakara 2/194.

[69] Yani, tevessül ettiği esbab neticesinde ortaya çıkan şeylerden hiçbir şey almazlar, aksine onları başkalarına verirler. Esbaba tevessül neticesinde ortaya çıkan herzeyi halk için î.urürler. Bununla birlikte esbaba tevessül eden, meslek icra eden onlardır. Bunlar kendilerine ulaşan şeyleri tamamen Allah´ın bir lutfu olarak görürler ve kendilerini onlar üzerinde dağıtımı yapmak için görevli birer vekil gibi telakki ederler ve kendileri içi n hiçbir şey olmadığı düşüncesini taşırlar. Bunlar, en yüce mertebeyi teşkil ederler. Bu...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın