Bidatın sahih taksimi

Bid'atın Sahih Taksimi

Bu taksimde üç yaklaşım sözkonusudur.
1- Yukarıdaki taksimden farz, mendup ve mubahı çıkardığımız/zaman geriye kalana bakmak kalıyor. Şu kadar ki (bid'atla ilgili) varid olan yasak tektir. Hz. Peygamberin hadisinde:
"Sonradan çıkarılan işlerden sakının. Çünkü her bid'at dalâlet (sapıklık)tır, her dalâlet de cehennemdedir." Buyurularak bid'at tek bir şeye, dalâlete nisbet edilmiştir. Bu, her bid'atte genel bir durumdur. Şimdi ortaya bir soru çıkıyor:
Sapıklığın hükmü bir tane midir yoksa böyle değil midir? Cevap olarak deriz ki:
Fıkıh Usûlünde sabit olduğuna göre dini hükümler beştir. Bunlardan üçünü çıkardığımızda geriye haram ve mekruh kalır. Böylece bid'ati iki kısma ayırmak gerekiyor: Haram olan bid'at, mekruh olan bid'at, Böyle taksim edilmesi bid'atin yasaklanmış cinsler içinde yer almasındandır. Bu itibarla bid'at haram veya mekruh olmaktan öteye geçmez.
2- Bid'atler, akıl ile kavranılanları düşünüldüğünde her birinin mertebesinin farklı olduğu görülecektir. Şöyle ki:
a- Bid'atlerden bazısı açık şekilde küfürdür. Kur'an'ın uyarıda bulunduğu dâhiliye dönemi bid'atleri gibi Cenab-ı Hak buyurur ki:
"Allah'ın yarattığı ekinlerle hayvanlardan Allah'a pay ayırıp zanlarınca bu Allah'a, bu da ortaklarımıza (putlarımıza) dediler." (En'am 136)
Bir başka âyette şöyle buyurulmuştur:
"Dediler ki: Şu hayvanların karınlarında olanlar yalnız erkeklerimize aittir. Kadınlarımıza haramdır. Şayet (yavru) ölü doğarsa, o zaman (kadın-erkek) hepsi onda ortaktır. (En'am, 139)
"Allah bahire, sâibe, vasile ve ham diye bir şey (meşru) kılmamıştır. (Maide, 103)
Münafıkların bid'ati da böyledir. Onlar can, mal ve benzeri değerlerini korumak için dini vasıta kılmışlardır ki bunun açık küfür olduğunda şüphe yoktur.
b- Bid'atin bir kısmı, küfür olmayan günahlardandır veya küfür olup olmadığı ihtilaflıdır. Kaderiyye, Mürcie ve benzeri sapık mezheplerin bid'ati gibi
c- Bid'atin bir kısmı, küfür olmadığında görüş birliği olup günah olanlardır. Dünyadan el etek çekip hep Allah'a yönelmek, kadın veya erkek ile hiç ilişki kurmamak, güneşte dikilerek oruç tutmak, cinsel ilişki arzusunu kırmak için kendisini hadım ettirmek bid'ati gibi.
d- Bid'atin bir kısmı da mekruhtur. İmam Mâlik'in de dediği gibi Ramazan bayramının peşinden Şevval ayından altı gün oruç tutmak, dairevi şekilde bir halka oluşturarak Kur'an okumak, Arefe günü akşamı dua etmek için toplanmak, Şâfıî ulemasından İbn Abdis-selam'ın dediğine göre cuma hutbesinde sultanların adını söylemek gibi.
Malumdur ki bu bid'atlerin hepsi aynı derecede değildir. Bu itibarla bunların hepsi için sadece haramdır veya sadece mekruhtur demek doğru değildir.
3- Günahların bazıları büyük, bazıları küçüktür. Günahın hangi kısımdan olduğu gerçekleştiği alan ile bilinir. Günah, zarûriyyât haciyyât ve tekmîliyyât[3] (veya tahsîniyyat) alanlarından birinde meydana gelmiş olabilir. Şayet günah, zaruriyyat ile ilgili alanda olmuş ise büyük günahların da en büyüğü olur. Eğer günah tahsiniyyat alanında olmuş ise şüphesiz en aşağı (hafif) derecededir. Ama haciyyât alanında olmuş ise diğer iki derece arasında bir mertebede olur.
Bu mertebelerden her birinin mükemmelleştiricisi vardır. Mükemmelleştiricinin mükemmel derecesinde olması mümkün değildir. Mükemmelleştirici ile mükemmel, amaç ile aracın bir birine nisbeti gibidir. Araç, amaç derecesine ulaşamaz. Böylece aykırı davranmaların ve günahların farklılığı ortaya çıkmış bulunmaktadır.[4]

[3] Bu kelimelerin sözlük ve dini anlamlan ilerde eseri tahkik eden zât tarafından dipnot halinde verilecektir. Ancak anlatılanların kavranmasına yardımcı olmak üzere gene Şâtıbi'nin önemli eserlerinden olan Muvâfakât'ından alıntılar yaparak bu kelimeleri açıklayalım.
Zaruriyyat: Onsuz olmayan, din ve dünya işlerinin kıvamı kendilerine bağlı bulunan hususlardır... Zaruriyyatın tamamı beş konuda toplanır: Dinin korunması, Nefsin korunması, Neslin korunması, Malın korunması, Aklın korunması. '
Hâciyyat: Onsuz olmakla birlikte bir genişlik ve kolaylık sağladığı için ihtiyaç duyulan, bulunmadığı zaman genelde sıkıntı ve güçlüklere sebep olan şeylerdir.
Tahsîniyyât: Üstün ahlak anlayışına uygun bir davranış göstermeyi, sağduyu sahiplerinin hoş karşılamayacağı nahoş hallerden uzaklaşmayı temine yönelik şeylerdir. Bakınız: Şatıbî, .Muvafakat, tercüme. Dr. Mehmed Erdoğan, İz yayıncılık. 1990, 2/7-9-10
Her üç terim için tek konuda bir örnek verelim: Zaruriyyattan olan can'ı korumak için ölmeyecek kadar yemek zaruriyyat; İhtiyacı karşılayacak şekilde ve türden yemek haciyyât; lüks derecede kaliteli yiyecekleri yemek tahsiniyyattır, (Çeviren)
[4] İmam Şatıbi, el-İ’tisam Kitap Dünyası Yayınları: 2/48-49.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın