Yalancı şâhidlerin teşhiri

Yalancı Şâhidlerin Teşhiri:

Yalancı şâhidler teşhir edilirler, ama tâzir edilmezler (Ebû Yûsuf, İmam Muhammed, İmam Şâfıî): İmameyn dediler ki; hâkim yalancı şahidi incitecek derecede dövüp hapse atar. Zira rivayet edildiğine göre Hz. Ömer (ra) yalancı şahide kırk kırbaç vurmuş, sonra da yüzünü siyaha boyamıştır. Yalancı şâhidlikle insanlara zarar verilmiş olunduğundan ve bu suç karşılığında bir hadd cezası da bulunmadığından, tâzir gerekir.

Ebû Hanîfe'nin bu mes'eledeki görüşünün gerekçesi şudur; kişiyi yalancı şâhidlikden caydırmak, onu teşhir etmekle sağlanabilir. Her ne kadar dayak caydırıcı ise de, o suça geri dönmeye mâni olur. Hz. Ömer (ra) in dayak atması siyaseten idi. Bu sebeple attığı kırbaç sayısı kırkı bulmuştu. Sonra da yüzünü siyaha boyamıştı.

Teşhir şöyle yapılır: Hâkim yalancı şahidi ailesine veya herkesi toplayan çarşısına gönderip onlara selâmını ilettikden sonra; 'biz bunu yalancı şâhid olarak bulduk. Bundan sakının ve başka insanları da sakındırın' der. Bu Kadı Şüreyh'den nakledilmiştir. İmameyn'e göre hâkim yalancı şahide hem bunu yapar, hem de onu döver.

Şâhidliğin dâvaya uygun olması şarttır: Çünkü şâhidlik ancak dâva açılıp iddiada bulunulduktan sonra kabul edilir. Eğer edilen şâhidlik dâvaya muvafık olmazsa, yok sayılır. Her iki şahidin sözde ve mânada bir olmalarına itibar edilir. Meselâ şâhidlerden biri; borcun bin dirhem, diğeri de iki bin dirhem olduğuna şâhidlik ederse, bu şâhidlik kabul edilmez (Ebü Yûsuf, İmam Muhammed): İmameyn dediler ki; burada edilen şâhidlik bin dirhem üzerine kabul edilir. Çünkü şâhidlerin ikisi de bin dirhemlik borç üzerinde ittifak etmişlerdir. Ancak birisi bu bin dirhemlik borca ilâvaten bin dirhemlik bir borcun daha olduğunu söylemiştir. Bu sebeple ikisinin ittifak ettikleri bin dirhemlik borcun varlığı sabit olmuştur.

Şâhidlerden biri borcun bin, diğeri bin beşyüz dirhem olduğunu söylerse; borcun bin dirhem olduğuna karar verilir. Keza, şâhidlerden biri boşamanın bir talâkla vâki olduğuna, diğeri de iki talâkla vâki olduğuna şehâdet ederse; boşamanın bir talâkla olduğuna karar verilir.

Ebû Hanîfe'nin bu mes'eledeki görüşünün gerekçesi şudur; bu mes'ele hakkında şâhidler arasında sözde bir ihtilâf vardır. Bu da mânadaki ihtilâfların delilidir. Çünkü binin mânası ile iki binin mânası arasında fark vardır. Bunlar iki ayrı ve zıt cümle olup, her birini bir şâhid söylemiştir. Bu, cinsin muhtelif oluşu gibi kabul edilmez. Ama Imameyn'in söyledikleri bunun hilâfmadır. Çünkü biri bin, diğeri bin beşyüz dirhemlik borç bulunduğuna şehâdet etmekle, bin dirhemlik bir borcun mevcudiyeti hususunda söz ve mâna bakımından ittifak etmişlerdir. Bin beşyüz diyen, binin üzerine beş yüzü atfedip eklemektedir. Atfedilen, üzerine atıf yapılanı (bini) ikrar etmektedir. Şâhidlerden biri boşamanın bir talâkla, diğeri bir buçuk talâkla yapılmış derse, boşamanın bir talâkla yapıldığına hükmolunur. Ama on-onbeş demek böyle değildir. Çünkü bu atıf değildir ve bu bin, iki bin ve yirminin benzeridir. Yirmi beş de, bin ve bin beşyüzün benzeridir.

Davacı daha az bir miktar söylerse; yukarıda geçen mes'elelerin tamamında şâhidlik kabul edilmez. Çünkü bu durumda o şâhidlerden birini yalanlamaktadır. Ama; 'benim alacağım bin beşyüz dirhemdi. Beş yüzünü tahsil ettim1 derse, kendisinin ifadesiyle şâhidlerin ifadesi birbirine uyduğu için, edilen şâhidlik kabul edilir.

Şâhidler aslında borcun bin dirhem olduğuna şehâdet ederler de onlardan biri borçlunun beş yüz dirhem Ödediğini söylerse, borcun bin dirhem olduğuna karar verilir. Çünkü şâhidlerin ikisi de borcun bin dirhem olduğu hususunda ittifak etmişlerdir. Beş yüz dirhem olduğuna dâir hüküm sabit olmaz. Çünkü borcun bakiyyesinin beş yüz dirhem olduğuna şâhidlerden sadece biri şehâdet etmiştir. Ama diğerleri de buna şehâdet etse idi, hüküm bu veçhile sabit olurdu. Bunu bilmesi halinde şahidin borcun bin dirhem olduğuna şehâdet etmemesi gerekir ki, davacı (alacaklı) beş yüz dirhemi tahsil ettiğini itiraf etsin ve böylece hak ortaya çıksın, zulme de destek verilmiş olmasın.

Her iki şâhid de bir kimsenin bir inek çalmış olduğuna şâhidlik etseler, fakat renginde ihtilâf etseler; hırsızlık sabit olup, el kesme cezası verilir (Ebû Yûsuf, İmam Muhammed). Fakat erkeklik ve dişiliğinde anlaşamazlarsa, suç sabit olmayıp el kesilmez: İmameyn dediler ki; her iki durumda da el kesilmez. Çünkü hakkında şehâdet edilen şey değişiktir. Bu değişik şeylerden her biri üzerinde iki kişi şâhidlik etmiş değildir. Böylece ikincisi, ikinci bir mes'ele gibi olmaktadır.

Ebû Hanîfe'nin bu mes'eledeki görüşünün gerekçesi şudur; bir ineğin iki renkli olması mümkündür. O zaman şâhidlerden her biri kendi tarafındaki rengi görmüştür. Bu görüneni bir başka şeyle karıştırma durumunda söz konusu olur. Çünkü hırsızlık geceleyin yapılır. Mümkün olduğu kadar beyyine ile amel etmek vâcibdir. Beyyine bu durumda kabul edilir. Ama şâhidlerden biri çahnan hayvanın inek, diğeri öküz olduğunu söylese; sözleri birbirine zıt olduğundan dolayı şâhidlikleri kabul edilmez. Çünkü bir hayvan hem erkek hem de dişi olamaz.

Şâhidlerden ikisi Zeyd'in kurban bayramında Mekke'de öldürüldüğüne, diğer ikisi de Kûfe'de Öldürüldüğüne şâhidlik etseler; hepsinin şâhidlikleri reddedilir: Çünkü hangileri olduğu bilinmemekle beraber, bu dört şâhidden ikisi kesin olarak yalan söylemektedir. Red ve kabul hususunda bazısını bazısına tercih etmek mümkün olmadığı için, hepsi reddedilir.

Şâhidlerden ikisi diğer ikisinden daha evvel gelip şâhidlik etseler ve hüküm buna göre verilse; sonraki şâhidlik hükümsüz kalır: Çünkü evvelki -şehâdetine dayanılarak hüküm verildiği için-diğerine üstün olur ve kendisinden aşağıda bulunandan dolayı bozulmaz. [17]

[17] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 2/236-239.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın