Vasiyet edilmeleri caiz olan şeyler

VASİYYET EDİLMELERİ CAİZ OLAN ŞEYLER

Bir kimse kölesinin hizmetini, evinde oturtulmasını ve bu ikisinin gelirini daimî olarak ve belli bir müddette vasiyyet edebilir: Çünkü bir kimsenin menfaatleri, hayatta iken bedelli veya bedelsiz olarak başkasına mülk etmesi sahihtir. Tıpkı eşyalar gibi menfaatleri ölümünden sonra da başkasına mülk edebilir. Buna ihtiyaç vardır. Sonra kendisi için vasiyyette bulunulan kimse bunları vakıf bahsinde de dediğimiz gibi vasiyyet edenin mülkü üzerine mâlik olur. Ödünç verme ve kiraya vermede olduğu gibi, bunları daimî olarak ve belli bir müddetle vasiyyet etmek caiz olur. Çünkü bu mülketmektir. Bu ikisinin kıymeti terekenin üçte birinden çıkarsa, kendisi için vasiyyet edilen kimse köleyi çalıştırır, her hangi bir kimseyi evde oturtur ve bunların gelirlerini alır: Çünkü terekenin üçte biri vasiyyet edenin hakkıdır. Bu kısımda mirasçılar ona karışamazlar. Zira menfaati vasiyyet etmek, menfaate mâlik olma hakkında eşyanın aslını kendisi için vasiyyet edilene mülk etmektir. Zira o eşyadan yararlanması, kiralamada olduğu gibi o eşyanın kendisine mâlik olmada daha fazla hak sahibi olmasıyla mümkündür. Dolayısıyla bu mutlak olarak değil de, yararlanma bakımından o eşyanın kendisini lehdara vasiyyet etmek olur.

Lehdar bunları ücretle çalıştıramaz, kiraya veremez: Çünkü bu, menfaati bedelsiz olarak mülketmektir. Ödünç vermede olduğu gibi menfaati lehdara bedel karşılığında vasiyyet edenin mülk etme salahiyeti yoktur. Zira bedel karşılığında mülketmek, daha kuvvetli ve daha bağlayıcıdır. Daha zayıf olan, daha kuvvetli olanı kapsamına almaz.

Ölünün bu ikisinden başka malı yoksa, köle iki gün mirasçılara, bir gün de vasiyyet edilen şahsa çalışır: Çünkü köle hepsine bir defada hizmet etme imkânına sahip değildir. Kölenin hizmetinde hakkı bulunanların menfaat taksimi söylediğimiz gibi gün esasına göre olur. Ayn için edilen vasiyyette olduğu gibi, lehdar, kölenin üçte birinde, mirasçılar ise üçte ikisinde hak sahibidirler. Vasiyyet eden kölenin tamamını lehdara vasiyyet etmek hakkına sahip olmadığı gibi, kölenin tamamını mirasçılardan menetme hakkına da sahip değildir. Lehdara kölenin üçte birinin vasiyyet edilmesi kesinlik kazandığına göre, evvelce de açıkladığımız gibi hisseler nisbetinde kölenin hizmetini paylaşmak gerekir.

Dediler ki; vasiyyet edilen ev hususunda en adaletli çözüm yolu; evin üçe taksim edilip mirasçıların iki bölümde, kendisi için vasiyette bulunulanın da bir bölümde oturmalarıdır. Böyle yapmakla nesne ve zaman itibarıyla faydalanmada aralarında eşitlik temin edilmiş olur. Menfaati paylaşacak olduklarında zaman itibarıyla değil de, nesne itibarıyla aralarında eşitlik sağlanır. Kölede ise hüküm bunun hilâfınadır: Köleyi bölmek ve parçalara ayırmak mümkün olmadığından, tek çıkar yol; onun temin edeceği menfaati paylaşmaktır.

Vasiyyet edenin başka malı da varsa, ancak bu mal terekenin üçte birinden çıkmıyorsa; bu takdirde köle kendisi için vasiyyet edilen şahsa terekenin üçte biri kadar çalışır, kalanı da mirasçılar için olur. Meselâ; kölenin kıymeti terekenin yarısı ise; o, kendisi için vasiyyet edilen şahsa iki gün, mirasçılara da bir gün çalışır. Çünkü kölenin üçte ikisi terekenin üçte biridir. Bu takdirde vasiyyet edilen şey kölenin üçte ikisi olur. Üçte biri de mirasçıların olur ve anlattığımız gibi taksim edilir. Mevzu ile alâkalı diğer mes'elelerin hesabı da buna göre yapılır.

Kendisi için vasiyyet edilen ölünce de mirasçılara intikal eder: Zira kendisi için vasiyyette bulunulan kimse vasiyyet edilen menfaatleri evvelce de açıkladığımız gibi vasiyyet edenin mülkü üzerinde elde etmiştir. Köle veya ev vasiyyet edenin mirasçılarına intikal edince, bu mal sahibinin rızası olmadan yeni baştan bir hak iddiası olur ki, bu da caiz değildir. Vasiyyet edenin mülkü üzerinde olunca, diğer malları gibi bu köle de mirasçılara intikal eder.

Bir kimse kölesinin ve evinin gelirinin bir şahsa verilmesini vasiyyet eder de, lehdar o köleyi bizzat kendi hizmetinde kullanır ve o evde bizzat kendisi oturursa; bir görüşe göre denildi ki; menfaat ve gelir maksatta eşit olduklarından dolayı, bu caizdir. Başka bir görüşe göre ise, bunun caiz olmayacağı söylenmiştir. Esahh olan da budur. Çünkü gelir; dirhem ve dinarlardır, Bunları vasiyyet etmek hâsıl olmuştur, lehdar menfaati elde etmiştir. Mirasçılar hakkında bu ikisi arasında fark yoktur. Vasiyyet edenin borçlu olduğu ortaya çıkarsa, mirasçıların geliri kendisi için vasiyyet edilen şahıstan geri alıp borcu ödeme imkânına sahiptirler. Ama elde etmesinden sonra menfaati lehdarın geri alma imkânına sahip değildirler. Şu halde bu daha iyidir.

Mirasçıların, kölenin üçte ikisini satmaya hakları yoktur. Ebû Yûsuf’dan rivayet edilen bir görüşe göre; satmaları caizdir. Çünkü bu onların hâlis hakkıdır. Zahir görüşün izahı şöyledir: Kendisi vasiyyette bulunulan kimse evin tamamında oturma hakkına sahiptir. Vasiyyet edenin başka bir malının bulunduğu anlaşılırsa, ev terekenin üçte birinden çıkıyorsa; lehdarın elindeki üçte bir çıkacak olursa, üçte ikide mirasçılara hak iddiasında bulunabilir. Satış bunu iptal ettiği için mirasçılar lehdarı bundan menederler.

Bir kimse kölesinin hizmetini bir adama, mülkiyetini de başka bir adama vasiyyet ederse ve kölesinin kıymeti terekenin üçte birinden çıkıyorsa, vasiyyeti tamamdır. İkisini birbirine atfettiği için, her bir lehdara bir şeyin verilmesini vâcib kılmış ve her biri için ayrı ayrı vasiyyette bulunmuş gibi olur. Kölenin mülkiyeti kendisi için vasiyyet edilen kimse ile kölenin hizmeti kendisi için vasiyyet edilen kimsenin hükmü; mirasçı ile kölenin hizmeti kendisi için vasiyyet edilen kimsenin hükmü gibidir.

Bir kimse bahçesinin ürününü vasiyyet ederse; lehdar vasiyyet edenin ölümü esnasında mevcud ürünü alır. Eğer 'daimî' kaydı konulmuşsa, yaşadığı müddetçe bahçenin ürünü onun olur. Bahçenin geliri vasiyyet edilmişse, hazırdaki ve gelecekteki gelirler musâ lehindir: Çünkü ürün kelimesi örfen mevcud olanların adıdır. Başka bir delil olmadıkça mevcud olmayanlara bu ad verilmez. 'Daimî' kaydı vasiyyet edenin iradesini açıkça ortaya koyduğundan, sonra yetişecek meyveler de bu ürün kelimesinin kapsamına girerler. Kapsamına girmeyecek olsa, o zaman 'daimî' kaydını koymanın bir faydası olmaz. [27]

[27] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 4/644-347.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın