Umumî yola pencere şeyler açmak

UMUMÎ YOLA PENCERE VB. ŞEYLER AÇMAK

Bir kimse umuma âit yola aydınlatma yeri, oluk, hela veya dükkân çıkartırsa, halktan her hangi bir kimsenin onun hakkında davacı olmaya hakkı vardır: Çünkü umuma âit yoldan yaya olarak veya binek üzerinde geçmek herkesin ortak hakkıdır. Yola yapılan bu yapıları herkesin yıkma hakkı vardır. Müşterek mülkte ortaklardan biri diğerinin veya diğerlerinin rızası olmadan bir yapı yaparsa, ortaklardan her biri o yapıyı yıkabileceği gibi, umuma âit yola yapılan yapıları da herkesin yıkmaya hakkı vardır.

Umumî yola yapılan ve çıkartılanlar bir kimsenin üzerine düşer de öldürürse; yapanın âkilesi üzerine diyet lâzımgelir: Çünkü o insanın telef olmasına sebep olmuştur. Hakkı olmadığı halde müslümanların yolunu ve havasını işgal ettiği için, o mütecavizdir. Bunu sultanın emri ile yapmışsa, mes'ûl olmaz. Böyle yapması mutlak surette mübah olur. Çünkü sultan, müslüman cemiyetinin naibidir. Bundan sonra o evi satarsa, mes'ûliyetten kurtulmuş olmaz. Çünkü cinayet ondan neş'et etmiştir ve o da hâlâ durmaktadır.

Oluğun duvar üstündeki kısmı isabet edip öldürmüşse, tazminat vermek gerekmez: Çünkü o, ölümün sebebinde mütecaviz değildir. Zira oluğun dâhildeki kısmı kendi mülküne konulmuştur. Fakat yola uzanan tarafı değerse, tazmini gerekir: Çünkü o, ölüm sebebinde mütecavizdir.

Her iki tarafı da isabet eder veya hangi tarafın isabet ettiği bilinmezse, yarım diyet ödenir: Ölümü iki tarafdan birine izafe etmede bir tercih sebebi bulunmadığı için, ölüm her iki tarafa da izafe edilir.

Yola yapılanlardan hiç kimse zarar görmüyorsa, sahibi ondan faydalanır: Çünkü onun oradan geçme hakkı vardır. Bundan kimseye zarar yoksa caizdir. Fakat bir kişi bundan zarar görüyorsa, kullanmak mekrüh olur: Çünkü insanlara zarar vermek aklen ve dinen haramdır.

Çıkmaz sokak ahalisinden bir kimsenin ortakların izni olmadan yola doğru bir şey yapmaya hakkı yoktur: Çünkü yol onların müşterek malıdır ve bu yol onların müşterek evi gibidir. Evde barınma âdetine uygun olarak çıkmaz sokağa eşya koymak gibi bir fiili işlemişse, mes'ûl olmaz. Çünkü âdete göre o mütecaviz değildir.

Yolda ateş yakan kimse, o ateşin o yerde yakmış olduğunu tazmin eder: Ateşi hareket ettirip başka bir yere aktarırsa ve rüzgârlı bir gün değilse, ateşin o ikinci yerde yaktığını tazmin etmez. Yola su serpmek, hayvan bağlamak, tahta koymak, toprak dökmek, çamur almak ve eşya koymak da böyledir.

Dinlenmek için veya yorulduğu yahut hastalandığı için yürümekten âciz kalıp yolda oturan bir kimseye gelip geçenlerden birinin ayağı takılıp düşer ve ölürse; diyet ödenmesi gerekir. Zira yolda oturan kişi geçmekte olanın ölümüne sebebiyet vermiştir. Evvelki kısımlarda geçen, başkasının mülkünde kuyu kazma misalinde olduğu gibi, mes'ûldür.

Birinin umumî yola bıraktığı eşyaya ayağı takılan bir kimse bir başka adamın üzerine düşer de o başkası ölürse; tazminatı ayağı takılanın değil, eşyayı yola bırakanın ödemesi gerekir. Zira ölüme sebebiyet veren ayağı takılıp düşen değil, eşyayı yola bırakandır.

Ahmed'in yola bıraktığı eşyayı Mehmed alıp başka bir tarafa koyar da, Ali gelip ayağı o eşyaya takılıp düşer ve ölürse; Mehmed'in tazminat ödemesi gerekir. Çünkü Mehmed o eşyayı evvelki yerinden uzaklaştırmakla ikinci bir yeri işgal etmiş ve Ahmed'in fiilinin eserini yok etmiştir. Bu mes'elede suçlu Mehmed olduğu için, tazminatı da o öder.

Bir kimse yolu sular veya yolda abdest alırsa, bu yüzden birinin ayağı kayıp düşerse; failin tazminat ödemesi gerekir. Dediler ki; yoldan geçen âmâ birinin ya da vakit gece olup, yolun sulandığını bilmeyenin kayıp düşmesi halinde failin tazminat ödemesi gerekir. Eğer yoldan geçen kimse yolun sulanmış olduğunu biliyorsa, failin tazminat ödemesi gerekmez. Çünkü sulandığını bildiği halde bile bile oradan geçmekle kendi canını tehlikeye atmış ve telefin doğrudan mes'ûlü olmuştur. Yolu sulayanın da tazminat ödemesi gerekmez.

Yola konulan taş veya tahtanın üzerinden bilerek geçen kimse ayağı kayıp düşerse, o taşı veya tahtayı oraya koyan kimse mes'ûl olmaz. Bir görüşe göre denildi ki; bu hüküm yolun bir kısmının sulanması halinde söz konusudur. Ama tamamının sulanması halinde sulayanın tazminat ödemesi gerekir. Çünkü insan, başka geçit bulamadığı için oradan geçmek zorundadır. Bu eşyaları yola koyan keffaretle mükellef değildir. Ölenin mirasçısı ise mirasından mahrum kalmaz. Çünkü o başkasının mülkünde kuyu kazan kimse gibi ölüme sebebiyet vermiştir. Bu misal daha evvel geçmişti.

Bir kimsenin duvarı umumî yola doğru meyleder ve müslüman olsun, zımmî olsun; bir kimse ondan duvarını yıkmasını ister de, yıkılması mümkün olan bir zaman içerisinde yıkmaz ve devrilip zarara yol açarsa; bu zarar tazmin edilir: Kıyasa göre duvar sahibinin tazminat ödemesi gerekmez. Çünkü duvarın meyledip havayı işgal etmesi duvar sahibinin fiili değildir. O maktülü direkt olarak öldürmediği gibi, ölümüne sebebiyet de vermiş değildir. Dolayısıyla tazminat ödemesi gerekmez. Ama tazminat ödemesini gerekli gören istihsan kaidesine göre, hava onun duvarı ile işgal edilmiştir. Evvelce de açıkladığımız gibi insanlar o havada müşterek hak sahibidirler. Kendisinden işgal ettiği havayı boşaltması istenmişse, boşaltması gerekir.

İmkân bulduğu halde boşaltmazsa, mütecaviz olur. Ama boşaltması istenmeden evvel yıkmamış ise, mütecaviz olmaz. Çünkü duvar onun elinde (mülkiyetinde) iken, ama kendisinin tesir ve dahli olmaksızın meyletmiştir.

Bu şuna benzer; rüzgâr bir adamın kucağına bir elbiseyi atar, sahibi de elbiseyi geri vermesini ondan ister, ancak imkânı olduğu halde elbiseyi geri vermez ve bu arada elbise de telef olursa; tazminat ödemesi gerekir. Ama sahibi elbiseyi geri vermesini ondan istemezse, tazminat ödemesi gerekmez.

Yıkılması istenildikten sonra sahibi yıkımla meşgulken o duvar bir kimsenin üzerine yıkılır da, o adam ölürse; duvar sahibinin tazminat ödemesi gerekmez. Çünkü yıkılmasının istenmesinden sonra sahibinden her hangi bir haksızlık sâdır olmuş değildir. Duvarı yıktıktan sonra yoldan gelip geçenlerden biri ayağı enkaza takılarak düşer ve ölürse; duvar sahibinin tazminat ödemesi gerekir. Bu görüş İmam Muhammed'e aittir. Enkazı kaldırması kendisinden istenmiş olmasa bile, tazminat ödemesi gerekir. Çünkü yol, onun toprağı ve molozları ile işgal edilmiştir. Dolayısıyla orayı boşaltması gerekir.

Ebû Yûsuf’dan rivayet edilen bir görüşe göre; enkazı kaldırması istenmemişse, elbise mes'elesinde olduğu gibi tazminat ödemesi gerekmez. Evi satarsa, eğik duvarın mesüliyetinden kurtulur. Duvarın yıkılması evin yeni sahibinden istenir. Çünkü evvelkinin duvarı yıkma salahiyeti kalmamıştır. Duvarın yıkılmasını ancak bu salahiyeti üzerinde taşıyandan istemek sahih olur. Söz gelimi; rehinde veya kirada yahut emanette bulunan bir evin meyilli duvarını yıkmasını rehinciden veya kiracıdan veyahut emanetçiden istemek sahih olmaz. Ama yıkmayı, o evi rehin verenden istemek sahih olur. Çünkü rehni çözerken o evin eğik duvarını yıkma salahiyetine sahip olabilir.

Çocuğa ait meyilli duvarı yıkma hususunda baba, vasî ve ana da böyledirler. Çünkü bunların mal sahibi olan çocuk üzerinde velayetleri vardır. Yıkma sebebiyle başkalarına zarar vermeleri halinde tazminat çocuğun malından ödenir. Çünkü bunların yıkması, çocuğun yıkması gibidir.

Eğer duvar başlangıçta meyilli olarak yapılmışsa; devrilip telef ettiği şey önceden dâva edilmemiş olsa bile, yine tazmin edilir: Evvelce de açıkladığımız gibi o, insanların ortak oldukları bir havada bina yaptığından dolayı, mütecavizdir. [24]

[24] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 4/289-293.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın