Sayfayı Yazdır - Selem akdi yapılamayacak haller

Selem Akdi Yapılamayacak Haller:

Mevsimi geçmiş ve piyasadan çekilmiş mallarda selem akdi yapmak sahih olmaz: Şu mânada ki, üzerine selem akdi yapılan malın akdi yapılırken mevcud olması ve teslim zamanına kadar bu mevcudiyetin sürmesi gerekir. Çünkü malı teslime muktedir olmak, ancak o müddet zarfında kazanabilme ile mümkün olur. O alın piyasada mevcud olmaması halinde buna muktedir olamaz. Belki de bu bazan vâde sonunda malı karşı tarafa teslim edememeye yol açar. Hz. Peygamber (sas) in şu hadîs-i şerîfı ile buna işaret edilmiştir;

“(Tüketime) elverişli olduğu zuhur etmedikçe, meyveler üzerinde selem akdi yapmayınız.” [61] Üzerinde selem akdi yapılan mal evlerde bulunsa bile, satılır olduğu pazarda mevcud olmazsa; üzerine selem yapmak caiz değildir. Akdin yapıldığı bölgede bulunmayıp başka bölgede mevcut olsa da, selem caiz olmaz. Meselâ Horasan'da bulunmayan ama, başka şehirde mevcud olan yaş hurma üzerine Horasan'da selem akdi yapmak caiz değildir.

Üzerine selem akdi yapılan mal vâdesi dolduğunda satıcı tarafından müşteriye teslim alması için verilir ama, müşteri onu teslim almayı geciktirir ve derken o mal piyasada bulunamaz olursa, Ebû Hanîfe'ye göre bu selem akdi bâtıl olur. Zayıf bir rivayette denildi ki; isterse o malın piyasaya yeniden gelmesini bekler, isterse verdiği sermayeyi geri alır. Satılan kölenin tesellümden evvel kaçması, üzüm şırasının tesellümden evvel şaraba dönüşmesi misalinde olduğu gibi.

Mücevheratta da selem akdi yapmak caiz değildir: Çünkü bunların taneleri arasında irilik bakımından aşın derecede farklılık vardır. Ama tartıyla satılan küçük inci taneleri gibi, taneleri arasında irilik farkı bulunmayan mücevheratta selem yapılabilir. Çünkü bunlar tartılık nesnelerdir.

Hayvanlarda, etlerinde (Ebû Yûsuf, İmam Muhammed), baş ve ayaklarında ve derilerinde selem akdi yapmak sahih olmaz: Hz. Peygamber (sas) hayvanda selem yapılmasını yasaklamıştır. Çünkü batıni mânası itibarıyla hayvan; taneleri arasında aşırı farklılık bulunan mallardandır. Bu farklılık maliyette de farklılığı gerektirir ve bu da taraflar arasında anlaşmazlığa yol açar. Et üzerinde selem yapmaya gelince; bu, merhum Ebû Hanîfe'nin görüşüdür. İmameyn dediler ki; etin belli bir yeri, bilinen bir sıfatla söylenirse, miktarı ve evsafı bilinen tartılık bir nesne olduğundan dolayı, bu şekilde et üzerinde selem yapmak caiz olur.

Ebû Hanîfe'nin görüşünün gerekçesi şöyledir; etteki kemiğin irilik ve ufaklığına göre etin sade miktarında büyük bir farklılık olabilir. Buna göre kemiksiz et üzerine selem akdi yapmak caiz olur. Bu Hasan'ın rivayetidir. Yağı ve dolgunluğu bakımından da etler birbirlerinden farklı olurlar. Buna göre et üzerine selem akdi yapmak asla caiz değildir. Bu İbn. Şücâ'ın rivayetidir. Ebû Hanîfe'nin El-Münteka adlı eserde anlatılan görüşüne göre; kişi eğer eti tüketmişse, kıymetini tazmin etmesi gerekir. El- Cami' adlı eserde anlatıldığına göre; mislini vermek gerekir.

Esahh olan kavle göre etin ödünç olarak alınması caizdir. Ebu Hanîfe'ye göre bunlar arasındaki fark şudur; karz ve tazminatın derhal ödenmeleri vâcibdir. Dolayısıyla bunların evsafı belli olur. Ama selem böyle değildir. Hayvanın başı, ayakları ve derisi üzerinde selem yapmak sahih olmaz. Çünkü bunlar sayılık nesneler olup, taneleri; taraflar arasında çekişmeye yol açacak derecede birbirlerinden farklıdırlar.

Hayvanın iç yağı ve butlarına gelince; bunlar miktar ve evsafı belli tartılık nesneler olduklarından, üzerlerine selem akdi yapmak caizdir.

Tuzlu balıkların tartarak selem suretiyle satışları caizdir: Çünkü bunlar piyasadan çekilmezler. Pazarlarda hep bulunurlar. Mevsiminde küçük taze balıklar üzerine de selem yapılabilir. Büyük balıkların selem suretiyle satışlarının caiz olup olmadığı hususunda Ebû Hanîfe'den gelen iki rivayet vardır. Muhtar kavle göre caizdir. Bu aynı zamanda İmameyn'in de kavlidir. Çünkü âdete göre etin yağlılığı ve dolgunluğu nazar-ı itibara alınmaz. Zayıf bir kavle göre ihtilaf, büyük balığın eti üzerindedir.

Miktarı bilinmeyen muayyen bir ölçekle selem akdi yapmak sahih olmaz: Çünkü malın teslimi gelmeden belki de o ölçek telef olur ve o malı ölçekle teslim etmekten âciz kalınır. Şu arşınla ölçerek veya şu taşla tartarak malı teslim etme şartı koşulursa, yine selem akdi sahih olmaz. Ölçeğin demir ve tahta gibi maddelerden yapılmış olması, daralıp genişleyen maddelerden yapılmış olmaması ve bilinen bir şey olması gerekir ki; taraflar arasında anlaşmazlığa yol açmasın. Dağarcık ve zenbil gibi artıp eksilen, daralıp genişleyen maddelerden yapılmış ölçeğe gelince; bu taraflar arasında anlaşmazlığa yol açar.

Muayyen bir köyün yemeğinde de selem akdi yapılamaz: Zira olabilir ki, orada meydana gelen semavî bir âfetin vuküu veya o köyde hiç bir nebatın bitmemesi sebebiyle, oranın yemeğini müşteriye teslim etmek mümkün olmaz. 'Şu ağacın hurmasını vermek üzere.'şeklinde yapılan selem akdi de sahih değildir. Zira Hz. Peygamber (sas) şöyle buyurmuştur:

“Allah (cc) (o ağaçtaki) ürünü giderirse, ne dersin? (O takdirde) sizden biri arkadaşının malını hangi sebeple kendine helâl edinecektir?”

Rivayet edildiğine göre; Hz. Peygamber (sas) Zeyd b. Su'fe ile hurma üzerine selem akdi yapmak istemiş; Zeyd ona; 'belli bir ağacın hurmasını selem olarak bana ver' deyince, Hz. Peygamber (sas) ona şu cevabı vermişti; “Belli bir ağacın hurmasını istersen, bu alış veriş olmaz.” [62]

[62] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 1/426-428.

๑۩۞۩๑ Kitap Dünyası - İlim Dünyası Kütüphanesi ๑۩۞۩๑ => el-İhtiyar => Konuyu başlatan: Sümeyye üzerinde 05 Nisan 2011, 14:20:59