Şâhidlikden dönmek

Şâhidlikden Dönmek

Bunun dayanağı; Hz. Ömer (ra) in bir kadıya gönderdiği mektubundaki şu sözleridir: "Bir mes'ele hakkında hüküm verir de sonra o hüküm hususunda nefsine müracaat edip danıştığında hakikati bulursan; hüküm vermiş olman o hususda hakka dönmene mâni olmasın. Çünkü hak kadimdir, bâtıl olmaz. Hakka dönmek, bâtılda devam etmekden daha hayırlıdır."

Şâhid de böyledir. Çünkü Hz. Ömer (ra) in sözleri hem hâkimi hem şahidi alâkadar etmektedir. Zira bâtıl bir şehâdetten dönmek, bâtıldan hakka dönmektir. Dönmek de; Jben yalan şehâdette bulundum' demekle veya benzeri bir sözle olur.

Şâhidiikden dönmenin ikinci dayanağı da şudur; şâhid, şâhidlik etmesi sebebiyle aleyhinde şâhidlik ettiği kimsenin malının telef edilmesine sebebiyet verir. Mal, aleyhinde şâhidlik edilen kimsenin elinden ve tasarrufundan çıkanlır. Bu mal bedelsiz olarak o kimsenin elinden alınmışsa, şâhid tamamım tazmin eder. Bedel karşılığında elinden alınmışsa, şâhid tamamını tazmin eder. Bedel karşılığında elinden alınmışsa ve bu bedel o malın misli ise; şahidin tazminat ödemesi gerekmez. Ama bedel maldan az ise, eksik kalan kısmı tazmin eder. Hâkim şâhidlerin şehâdetine dayanarak hüküm vermek zorunda kaldığı için; malın telef edilmesinin mes'ûliyeti ona yüklenemez.

Şâhidiikden dönmek ancak mahkemede olursa, sahih olur:

Çünkü şehâdetten dönme gerekince, bundan dolayı hâkimin hüküm vermesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ve şâhidlik nasıl ki mahkemede yapılıyorsa, şâhidiikden dönmenin de aynı şekilde orada yapılması gerekmektedir. Zira yalancı şâhidiikden dönmek tevbe, yalan şâhidlik ise suçtur. Gizlilik ve açıklıkda bu ikisinin birbirine eşit olması gerekir. Aleyhinde şâhidlikde bulunulan kişi şâhidlerin şehâdetlerinden döndüklerine dâir beyyine getirirse, beyyinesi kabul edilmez ve şâhidlere de bu hususda yemin ettirilmez. Şâhid mahkemede hâkimin huzurunda; 'ben başka bir hâkimin huzurunda şâhidliğimden döndüğümü ifade ettim' derse, bu yeniden bir dönüş sayılır.

Hüküm verilmeden evvel şâhidler şâhidliklerinden dönerlerse, şâhidlik etmemiş sayılırlar: Çünkü hak ancak mahkeme kararıyla sabit olur. Mahkeme karan da şâhidliğe dayanır. Yalancı şâhidliğe dayalı bir mahkeme kararıyla hak sabit olmayacağına göre, burada bir çelişki meydana gelmektedir.

Hüküm verildikten sonra dönerlerse, verilen hüküm artık bozulmaz: Çünkü şâhidlik etmek ve şâhidlikden dönmek yalana ve doğruya muhtemel olma bakımından eşit durumdadır. Ancak şâhidliğin yapılmış olması kendisine dayalı bir mahkeme kararı verildiğinden dolayı, şâhidlikden dönmeye nisbetle ağırlık kazanır ve şâhidlikden dönme sebebiyle mahkeme karan bozulmaz. Ama şâhidlikleri sebebiyle telef ettiklerini tazmin ederler: Çünkü açıkladığımız gibi onlar tazminat sebebini ikrar etmiş olmaktadırlar. Şâhidler dâvâlının borcunu ödediğine veya alacaklının onu borçdan ibra ettiğine şâhidlik ederler de, hâkim onlann bu şâhidliklerine dayanarak hüküm verir, sonra da onlar şâhidliklerinden dönerlerse; -önceden açıkladığımız sebepden dolayı-malı tazmin ederler.

İki şâhid bir mal için şâhidlik ederler ve hâkim de bu mal hakkında hüküm verip, davacı bu malı aldıktan sonra şâhidler şâhidliklerinden dönerlerse; aleyhinde şâhidlik ettikleri o kimseye malı Öderler: Çünkü tecavüz şeklinde o malın telef olmasına sebebiyet vermişlerdir ki, bu da kuyu kazan kimse gibi tazminat ödemeyi gerektirir. Davacının tazminat ödemesine lüzum yoktur. Çünkü hüküm verilmiş ve infaz da edilmiştir. Açıkladığımız sebepden dolayı, hâkim de tazminat ödemez. Ona tazminat ödetme durumunda insanlar hâkimlik vazifesini -tazminat ödeme korkusundan dolayı- üstlenmeye yanaşmazlar. Şâhidler bir aynın falan adama âit olduğuna şâhidlik ederler de, sonra bu şâhidliklerinden dönerlerse, lehinde şâhidlikde bulunulan kişi o aynı kabzetmiş olsa da, olmasa da; onu tazmin ederler. Çünkü o kişi sadece mahkeme kararıyla o ayna mâlik olur. Ama borç böyle olmayıp, ancak kabzetme durumunda ona mâlik olunur.

Eğer şâhidlerden biri dönerse, yarısını tazmin eder. Şâhidlikden dönmede dönene değil de, dönmeyen şahide itibar edilir:

Hakkı ortaya koyacak şâhidler mevcud oldukça, şehâdetinden geri dönenlerin dönmelerine itibar edilmediği görülmüyor mu? Burada şehâdeti ile hakkın yansını ortaya koyacak şâhid mevcuttur. Şâhidlikden dönen diğeri hakkın yansını tazmin eder. Çünkü hakkın yansını o telef etmiştir.

Şâhidler üç kişi olurlar da, bunlardan sadece biri dönerse, dönenin bir şey Ödemesi gerekmez: Çünkü geride şâhidliğiyle hakkın tamamının korunacağı şâhidler vardır. Şâhidlerden biri daha dönerse; dönen bu iki şâhid malın yarısını öderler: Bunun sebebini daha evvel açıklamıştık.

Bir erkek ile iki kadın şâhidlik ederler de, kadınlardan biri dönerse; onun, malın dörtte birini ödemesi gerekir. Kadınların ikisi de dönerlerse; bu iki kadın malın yarısını öderler. Bir erkekle on kadın şâhidlik ederler de, sonra hepsi şâhidliklerinden dönerlerse; erkek mahn altıda birini, kadınlar da geriye kalan beşini öderler (Ebû Yûsuf, İmam Muhammed): İmameyn dediler ki; bu durumda erkek malın yansım, kadınlar da diğer yansını öderler. Çünkü burada kadınlar her ne kadar çok iseler de, onlann tamamı bir erkek mesabesindedir. Zira onlann şâhidlik etmeleriyle hakkın ancak yansı sâibit olmaktadır.

Ebû Hanîfe'nin bu mes'eledeki görüşünün gerekçesi şudur; her iki kadın bir erkeğin yerine kâim olur. Bir hadîs-i şerîfde Hz. Peygamber (sas) şöyle buyurmuştur: "Her iki kadının şehâdeti, bir erkeğin şehâdeti yerine geçer. "Böyle olunca, bu mes'elede sanki yekun altı erkek şâhidlik etmiş olmaktadır. Kadınların hepsi şâhidlikden dönerlerse, malın yansım tazmin etmeleri -açıkladığımız sebepden dolayı- gerekir. On kadının sekizi şâhidliklerinden dönerlerse, bir şey ödemeleri gerekmez. Bir kadın daha dönerse, dönenlerin o malın dörtte birini tazmin etmeleri gerekir. Erkekle birlikte sekiz kadın şâhidliklerinden dönerlerse, o malın yansını erkeğin tazmin etmesi gerkir. Kadınlann bir şey ödemeleri gerekmez. Çünkü geride şâhidlikleriyle hakkın yansını koruyacak iki kadın kalmıştır.

Bir mal için iki erkek ve bir kadın şâhidlik ederler ve sonra hepsi dönerlerse, sacece erkekler tazminat öderler. Kadın bir şey Ödemez: Çünkü hak, kadından ayrı olarak iki erkeğin şâhidlik etmeleriyle sabit olur.

Bir nikâhın emsal mehirden daha az bir mehirle kıyıldığına şâhidlik edenler sonra bundan dönerlerse, bir şey ödemeleri gerekmez: Çünkü menfaatler akidle mülk edilmedikçe, değer ifade etmezler ve kendileri için bir değer konulamaz. Tazminat ödemek de karşılıklı misliyyeti gerektirir. Mahallin ehemmiyetini ortaya çıkarmak için, menfaatler mülk etmekle değer kazanırlar.

Fakat emsal mehirden daha fazla bir mehirle kıyıldığına şâhidlik edip dönerlerse, fazla olan miktarı kocaya Öderler: Çünkü bu iki şâhid o malı bedelsiz olarak telef etmişlerdir.

Bir kimsenin gerdeğe girmeden karısını boşadığına şâhidlik edip, sonra bu şâhidlikden dönenler, mehrin yarısını (İmam Şâfıî) öderler: Çünkü bu iki şâhid sakıt olmak üzere olan bir şeyi tekid edip kuvvetlendirmişlerdir. Fakat gerdekten sonraki boşamaya şâhidlik edip dönerlerse, bir şey ödemezler (İmam Şâfıî): Çünkü gerdeğe girmekle mehir kesinleşir. Bu durumda şâhidler bir şey telef etmiş olmamaktadırlar.

İki kişi bir adamın karısını boşadığına; bir başka iki kişi de, o adamın karısıyla gerdeğe girdiğine şâhidlik ederler de sonra bu şâhidliklerinden dönerlerse; gerdeğe girdiğine şâhidlik edenler kadının mehrinin dörtte üçünü, boşadığına şâhidlik edenler ise mehrin dörtte birini tazmin ederler. Her iki tarafda mehrin yansı üzerinde ittifak etmiş oldukları için, mehrin dörtte birini tazmin ederler. Gerdeğe girdiğine şâhidlik edenler aynca yansını sâbitleştirdikleri için, dörtte bire ek olarak mehrin yarısını da tazmin ederler.

Bir adamın kölesini azad ettiğine şâhidlik eden iki şâhid bu şâhidliklerinden dönerlerse; kölenin kıymetini tazmin ederler. Çünkü onlar kölenin maliyetini bedelsiz olarak telef etmişlerdir. Kölenin kıymetini ödeseler de, velâ hakkı yine kölede kalır. Azad etme fiili onlardan sâdır olmamıştır ki, velâ hakkı onlara geçsin.

Bir kimsenin bir malı başkasına sattığına şâhidlik eden iki şâhid bu şâhidliklerinden dönerlerse; malın bedelini değil de, kıymetini tazmin ederler. Çünkü onlar bedeli değil de, satılan malı telef etmişlerdir.

İki kişi bir kölenin satıldığına şâhidlik ederler de, hüküm verildikten sonra bu şâhidliklerinden dönerlerse ve bu kölenin kıymeti de satış bedelinden fazlaysa; kıymet fazlalığını tazminat olarak öderler.

Bir kölenin müdebber kılındığına dâir şâhidlik ederler de, bu şâhidlikten dönerlerse; müdebberlik anlaşmasının onun kıymetinde meydana getirdiği eksilmeyi tazmin ederler. [23]

[23] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 2/253-257.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın