Kendisiyle şâhidlik edilmesi caiz

Kendisiyle Şâhidlik Edilmesi Caiz Olan Ve Olmayan Şeyler

Bir kimse şâhid gösterilmese de, akidlere ve hukuka dair bütün duyduklarına ve gördüklerine şâhidlik etmesi caizdir: Çünkü şâhidlik; hakkı gerektiren sebebi öğrenip, kesin olarak bilmektir. Bu hususda Hz. Peygamber (sas) şöyle buyurmuştur: "Eğergüneş kadar açık

biliyorsan, şâhidlik et."[13] Şâhid; 'ben şuna şehâdet ederim ki...' der. Çünkü o mes'eleyi anlamış ve bilmiştir. Ama; 'beni şu mes'eleye şâhid tuttu' diyemez. Çünkü bu yalan olur.

Şâhidlik üzerine şâhidlik etmek ise, böyle değildir. Çünkü şâhid tutulmadan başkasının ettiği şâhidliğe şâhidlik etmek de caiz değildir (İmam Şafiî): Zira şâhidlik etmek hüküm meclisine intikal etmedikçe, -ki bu da ancak şâhidliği üstlenmekle olur- bir hakkın sübûtunu gerekli kılmaz. Başkasının kendi şâhidliği üzerine şâhidlik ettiğini duyarsa, artık kendisi şehâdette bulunma imkânına sahip olmaz. Çünkü bu durumda kendisi şehâdeti üstlenmiş değildir.

Muhtebinin (gizlenenin) şâhidliği caizdir. Bu şöyle olur; kişi başka birinin kendisinde hakkı bulunduğunu ikrar eder, o evde gizlenmiş olan şâhidler de, onun bu ikrarını işitirler ve onun yüzünü görüp, onu tanıyorlarsa, bu ikrara şâhidlik etmeleri helâl olur. Ama yüzünü görmezlerse, şâhidlik etmeleri helâl olmaz. Ancak evde ondan başka bir kimsenin bulunmadığını biliyorlarsa, helâl olur. Bir kadının sesini perde gerisinden duyarlarsa, yine aynı hükümler câri olur.

Tam bir açıklıkla görmeden bir şey hakkında şâhidlik etmek caiz değildir. Ancak neseb, ölüm, bir kimsenin ailesiyle cinsî münasebeti, nikâh, hâkimin velayeti ve vakfın aslı gibi dâvalarda caizdir: Kıyasa göre caiz değildir. Çünkü şâhidlik 'müşahede' kökünden türemiştir ki, bu gözle görmek demektir. Ve burada mevcut olmamıştır. Istihsana göre, yukarıda (bu paragrafın başındaki asıl metinde) sayılan şeyler ancak hususi bir cemaatin huzurunda cereyan eder ve bunlara sürekli bazı hükümler taallûk eder. Bu hükümler muattal olmasın diye, şöhret ve şuyû, gözle görüp müşahede etme yerine geçer. İnsanlar arasındaki teamül ilk zamanlardan günümüze kadar böyledir. Görmez misin ki, bizler Hz. Âişe (ra) nin Hz. Peygamber (sas) in eşi olduğuna, diğer hanımlarının da onun eşleri olduklarına, Hz. Fâtıma (ra) nın da Hz. Ali (ra) nin eşi olduğuna, Hz. Peygamber (sas) ve ashabının neseplerine, Şüreyh ile İbn. ebî Leylâ ve Ebû Yûsuf un kadılıklarına, hulefâ-yı râşidîn ve diğerlerinin vefat etmiş olduklarına şâhidlik ederiz.

Şöhret ancak tevatür yoluyla ya da güvenilir bir kimsenin haber vermesiyle olur. Öyle ki, kişiye güvendiği bir kimse haber verirse, bu şöhret hususunda caiz olur. Bazıları bunun için iki erkeğin ya da bir erkekle iki kadının heber vermesini şart koşmuşlardır. Ölüm hususunda bir kişinin şehâdetiyle yetinilir, diyenler de vardır. Çünkü ölen bir kimse ölürken yanında birden fazla kişinin hazır bulunmaması çok az rastlanan bir haldir.

Bir kimse bir adamın hüküm vermek için bir yerde oturup meclis kurduğunu, yanma hasımların girdiğini görürse, onun kaza salahiyetine şâhidlik etmesi helâl olur. Keza, bir erkekle bir kadının bir eve yerleşip, orada karı-koca hayatı yaşadıklarını görürse, -bir altında bir altın görmüş gibi- aralarında nikâh bağı bulunduğuna şâhidlik etmesi helâl olur.

Vakfa gelince; bu hususda sahih olan bizim anlattığırmzdnv Yani şartı üzerine değil de, aslı üzerine şâhidlik etmek caizdir. Çünkü iştihar eden husus, vakfm aslıdır. Aslı üzerine şâhidlik etmek caiz olmasaydı, bu; eski vakıfların yok olmasına yol açardı. Ebû Yûsuf a göre neseb hususunda olduğu gibi, velâ hususunda da tam bir açıklık görmeden şâhidlik etmek caizdir. Bir hadîs-i şerîfde Hz. Peygamber (sas) şöyle buyurmuştur: "Velâ (köle ile efendisi arasındaki bağ) nesep akrabalığı gibi bir akrabalıktır. Satılmaz, hibe edilmez. " [14] Ve ayrıca biz Sevban'ın

Hz. Peygamber (sas) in azadlısı olduğuna, Bilâl (ra) in de Hz. Ebûbekir (ra) in azadlısı olduğuna şehâdet ederiz.

Ebû Hanîfe ile İmam Muhammed'e göre velâ hususunda tam bir açıklıkla görmeden şâhidlik etmek caiz değildir. Çünkü buhususdaki haber iştihar etmez ve bu haber efendinin köleyi azad etmesi üzerine kurulur ve bu da çoğu defa meşhur olmayan kimsenin huzurunda yapılır. Dolayısıyla bu da azad etme ve boşama gibi olur. Yukarıda geçen hadîs-i şerîfden murad edilen mâna; velâ bağının satılıp hibe edilemeyeceğidir. Şahidin hâkim huzurunda şehâdeti mutlak olarak yerine getirmesi gerekir. Öyle ki, şehâdeti tefsir edip başkalarından duyduğu şeylere dayanarak şehâdette bulunduğunu söylerse, şehâdeti kabul edilmez. Keza, el yordamıyla tesbit ettiğine dâir şehâdette bulunurken de, bu şehâdeti tefsir etmez.

Sahibinin elinde görmesi halinde köle ve cariyeden başka şeylerde mutlak mülk dâvasına şâhidlik etmek de caizdir: Çünkü elde bulundurmak, mülkiyetin delilidir. Satış, hibe, vasiyyet, miras ve diğer mülk edinme sebeplerinde bu delile müracaat edilir. Ebû Yûsuf şu şartı ileri sürmüştür; malı elinde bulunduranın o mala mâlik olduğu inancının şahidin kalbine yerleşmesi gerekir. Ve bunun ilk şehâdetin bir tefsiri olması caizdir. Hassaf, o malı elde bulundurmakla beraber, o mal üzerinde tasarrufda bulunmuş olmayı da şart koşmuştur. Çünkü bir mal mülkiyet haricinde başka bir sebeple de elde bulundurulabilir.

Biz deriz ki; bir mal üzerinde tasarrufda bulunmak da, mülkiyet ve emanet gibi çeşitli sebeplere dayanabilir. Şâhid, malı ve sahibini gözleriyle görmüşse veya sadece malı gözleriyle görmüş olup, sahibini de nesebinin meşhur olması sebebiyle tanımışsa, malın o kişinin malı olduğuna şâhidlik edebilir. Ama sadece mal sahibini gözleriyle görmüşse, (görmediği bir nesnenin) onun malı olduğuna şâhidlik etmesi helâl olmaz. Ama köle ve cariyede hüküm böyle değildir. Çünkü hususi işçi ve benzerinde olduğu gibi, hür kişi de, köle gibi hizmette çalıştırılabilir. Şu halde bir mal üzerinde çalışıp o malı elinde bulunduran bir kimsenin köle olduğu bilinmedikçe, o malı elinde bulundurması mülkiyet delili olamaz. Bu durumda o malın onun olduğuna şâhidlik etmek caiz olur. Çünkü kölenin bir malı kendi adına elinde bulundurması söz konusu değildir.

Keza, köle olduklarını bilmese de bir malı ellerinde bulunduran ve meramlarını ifade edemeyen iki küçük çocuk için bir kimsenin onların o mala başkası adına sahip olduklarına şâhidlik etmesi caizdir. Çünkü yaşı büyüklerin hilâfına bu çocukların o malı kendi adlanna ellerinde bulundurmaları söz konusu değildir.

Bir hâdiseye şâhid olan, bu hususdaki kendi yazısını görse de; o hâdiseyi hatırlamadıkça, şâhidlik edemez: Kadı ve ravî de böyledir. Çünkü yazı yazıya benzer. Bununla bilgi elde edilemez. Bunun Ebû Hanîfe'ye göre böyle olduğunu söylemişlerdir. Bunun icmâ olduğunu söyleyenler de vardır. Ancak ihtilâf kadı'nın dâvayla alâkalı yazıyı kendi dâva kütüğünde mühürlediği bir sayfada görmüş olmasındadır. Keza, şahidin de şâhidlik rakamını o yazının yanında ve kendi mührü ile mühürlenmiş olarak görmesi de böyledir. Ravînin durumu da bu hükme tâbidir. Buradaki yazıda noksanlık ve fazlalık olmadığına inanılıp güven duyulduğunda, hâdiseyi hatırlamasa bile, şahidin şâhidlik etmesi İmameyn'e göre caizdir. Ama bu yazı dâvâlının elindeki vesikada yazılı olup, şahidin yanında bunun bir nüshası yoksa, -açıkladığımız sebepden dolayı- şâhidlik etmesi caiz değildir.

Ebû Hanîfe'ye göre şahidin hâdiseyi hatırlamaması halinde şâhidlik etmesi caiz değildir. Bununla alâkalı olarak Hz. Peygamber (sas) şöyle buyurmuştur: "Güneş kadar açık biliyorsan, şâhidlik et Yoksa bırak." [15] Unutmakla birlikte bilgi olmaz. Ebû Hanîfe'ye göre rivayet etmenin helâl olmasının şartı, râvinin hadîs-i şerîfı duymasından rivayet etmesine kadar hıfzında tutmasıdır. Ebû Hanıfe'nin hadîs rivayeti bu sebeple az olmuştur. Hâdisenin vukûbulduğu şahidin hatırlaması veya o meclisi güvendiği birinin kendisine hatırlatması halinde de şâhidlik etmesi helâl olur. Ama orayı hatırlamazsa, helâl olmaz. [16]

[13] Bu hadîsi İbn Adiyy ve Hâkim rivayet etmiştir

[14] Bu hadîsi El- Kebir'de Taberânî, Hâkim ve Beyhakî rivayet etmiştir

[15] Bu hadîsi Adiyy ve Hâkim rivayet etmiştir.

[16] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 2/232-236.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın