Rehin

9- REHİN

Rehin; Arap Dilinde mutlak mânada hapis demektir. Mesele bir âyet-i kerîmede Allah (cc) şöyle buyurmuştur:

"Her nefis kazandığı şey karşılığında bir rehindir."(Müddessir: 36). Şer'î ıstılahda ise rehin; belli bir malı bellir bir vasıfla hapsetmektir. Rehin; borcu almayı garantilemek için meşru kılınmıştır ki; rehin veren malının hapsedilmesi yüzünden rahatsız olur. Bunu kaldırmak için borcunu ödemede acele eder. Malının faydasına kavuşur ve rehin alan da kendi hakkına ulaşır.

Rehnin meşruluğu Kitab, sünnet ve icmâ ile sabittir. Kitab'daki delili şudur;

"(Eğer yoîculukda iseniz; ve bir kâtip de bulamamışsanız) o zaman borçludan alınmış rehinler (de yeter)." (Bakara: 283). Tefsire ilerden naklolunduğuna göre; bu âyet-i kerîmenin mânası ihbarî sığayla verilen bir emirdir. Yani eğer yolculuk halinde iseniz ve alış verişinizle alâkalı anlaşmayı yazdıracak bir yazıcı da bulamamışsanız; balınızı garantiye almak için rehin alıkoyunuz.

Sünnetteki delili ise, şudur; rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber (sas) zırhını Medine'de yahudi Ebû Şahtn'm yanma rehin bırakmıştır.[1] Ayrıca Hz. Peygamber (sas) rısalet vazifesi verilip Peygamber olarak gönderildiğinde, insanlar rehin alıp veriyorlardı. Hz. Peygamber (sas) onların bu muamelelerine ses çıkarmayıp razı oldu. Rehin alıp vermenin meşruiyeti hususunda müslümanlar icmâ etmişlerdir.

Diğer akidlerde olduğu gibi; rehinde de icab ve kabulün bulunması gerekir. Rehin; bir borcu misliyle ödenmesi gereken ve kendisiyle alınması mümkün olan bir mal ile teminat altına alma akdidir: Bununla alâkalı açıklamayı -inşâallar- mevzu içinde vereceğiz.

Rehin akdi ancak merhûnu, yani rehin verilecek malı ele geçirmekle tamamlanır. Bu hususda Allah (cc) şöyle buyurmuştur:

"(Eğer yolcuîukda iseniz; ve bir kâtip de bulamamışsanız) o zaman borçludan alınmış rehinler (de yeter)." (Bakara: 283). Bu âyet-i kerîmede rehin, 'teslim alınmış1 sıfatıyla sıfatlanmıştır. Şu halde bu vasfı taşımayan rehine rehin demlemez.

Ayrıca bu bir teberru akdidir. Bilindiği gibi kişi malım rehin vermeye zorlanamaz. Öyle ise, hibede olduğu gibi rehin akdi; rehine verilen malı teslim almakla tamamlanır. Yahut rehin akdi (tahliye ile tamamlanır). Çünkü tahliye de satış ve hibede olduğu gibi, tesellüm yerine geçer.

Kabz ve tahliyeden evvel râhin dilerse malını teslim eder, isterse rehin vermekden vazgeçebilir: Bunun bir teberru akdi olduğunu açıklamıştık. Sonra rehin mutlaka ya bir borç karşılığında yapılır ki, borç mislidir. Veya bir ayn karşılığında yapılır ki, ayn misli değildir. Borç karşığı yapılırsa, her ne veçhile sabit olursa olsun; bu borç para da olsa, başka bir şey de olsa caiz olur.

Eğer rehin bir ayn karşılığında yapılırsa, aynlar; tazmin edilen ve tazmin edilmeyen aynlar olmak üzere ikiye ayrılır. Tazmin edilenler de; kendileriyle tazmin edilenler ve başka şeylerle tazmin edilenler olmak üzere iki kısma ayrılır. Kendileriyle tazmin edilenler telef olduklarında misillerinin veya kıymetlerinin verilmesi vâcib olan aynlardır. Meselâ gasbedilen mal, hulû bedeli, kasden adam öldürmede sulhun bedeli gibi. Bunları rehin vermek caiz olur. Çünkü bunlar sahih bir şekilde tazmin edilirler. Borcun bunlardan alınması mümkündür.

Satıcının elinde bulunan satılmış mal gibi kendisinden başka bir şeyle tazmin edilen aynlara gelince; bunları rehin vermek caiz değildir. Çünkü bunlar telef olduklarında tazminat ödemek gerekmez ki, bunların tazminatını rehinden almak gereksin. Zira satılan ama henüz satıcının elinde bulunan mal telef olursa, alış veriş bâtıl olur. Ödenmesi gereken bedel de düştüğü için ödenmez ve tazmin edilmeyen şey gibi olur.

Tazmin edilmeyen aynlar; vedia, âriye, mudârabe ve şirket sermayesi, kiralık nesne vb. şeylerdir. Bunların rehin olarak verilmeleri caiz değildir. Çünkü -inşâallah ileride de açıklayacağımız gibi- rehnin icabı tazmindir. Tazmin edilmeyen mallarda ise, rehin mânası yoktur. Metin kısmında geçen; Ve kendisiyle alınması mümkün olan' sözüyle buna karşı bir çekince kaydı konulmuş olmaktadır. Şufa, garanti ve ileride vâcib olacak bir borç, rehin edilemez. Şayet edilirse, mevcud olmayan bir şey teminat olarak verilmiş olur ki, bu caiz değildir.

Kısasen öldürülme ve bundan aşağı derecedeki bir cezanın rehine ilmesi caiz değildir. Çünkü bu durumda hakkın bu şeylerden temin alınması mümkün olmaz. Bedenen kefalet de rehin olmaz. Çünkü bundan temin edilip alınması hemen hemen imkânsızdır. Hataen en cinayetin rehni caizdir ve bu yaralamaya karşı rehin olur. Çünkü Urunda hakkın alınması mümkün olmaktadır. Ağıtçı ve şarkıcı Ucreti rehin olarak verilemez. Çünkü bunlar tazmin edilmezler.

Rehin veren için muhayyerliğin şart koşulması caizdir. Çünkü o rehin hakkını feshetme salahiyeti yoktur. Bu sebeple böyle bir şart onun için fayda vericidir. Rehin alan kimse için muhayyerlik şartının koşulması caiz değildir. Çünkü o, şart olmaksızın rehin akdini feshetme hakkına sahip değildir. Öyle ise muhayyerlik şartı onun için fayda verici olmaz.

Hür, müdebber köle ve kan gibi satılması caiz olmayan şeylerin rehin olarak verilmeleri caiz değildir. Çünkü hakkın bunlarla temin edilip alınmaları mümkün değildir. Dolayısıyla bu rehin alacaklı için bir garanti teşkil etmez. Evin tavanındaki direğin ve elbiseden bir arşınlık kumaşın rehin verilmesi de, anlattığımız sebeplerden dolayı, caiz değildir.

Müslümana domuz ve şarabın rehin olarak verilmesi caiz değildir. Ama zımmîye verilmesi caizdir. Çünkü rehin vermek; borcu ödemek için, rehin almak da alacağı tahsil etmek içindir. Müslümanın borcunu bu gibi şeylerle ödemesi veya alacağını tahsil etmesi caiz değildir. Ama zımmî için bu caizdir.

Rehnin Çeşitleri:

Sunu da belirtelim ki, rehin üc çeşittir;

1- Caiz rehin,

2- Bâtıl rehin ki; bunları anlatmıştık,

3- Fâsid rehin; bu, satılan şeyin, şayi hisseli malın, üzerinde başkasının hakkının bulunduğu bir malın rehnedilmesidir. Veya bir kimse bir köİe ya da sirke satın alır da, satıcıya ödeyeceği bedel karşılığında onları rehin olarak verir de, sonra kölenin hür, sirkenin de şarap olduğu ortaya çıkarsa, yahut bir köleyi öldürür de onun kıymetini efendisine rehin olarak verirse ve sonra da onun hür olduğu ortaya çıkarsa; yapılan rehin fasid olur.

Kudurî bunu açıklarken şöyle demiştir; bu durumda rehin bırakılan şey telef olursa, tazmin gerekmez. Çünkü satılan (ama henüz müşteriye teslim edilmemiş olan) mal, kendi kendisi ile tazmin edilmez.

Şayi hisseli mal ve içinde başkasının hakkının bulunduğu malda tesellüm işi tamamlanmamıştır. Bu sanki yeni başdan rehin olarak veriliyormuş gibi", hür kimsede ve şarapda sahih olmaz.

Mebsut ve Cami1 adlı eserde bu hususda İmam Muhammed kesin bir ifade ile şöyle demiştir; fasid bir rehin hükmüyle teslim alınan şey telef olduğu takdirde; kıymetinden ve karşılığından rehin olarak bırakıldığı borçdan hangisi daha az ise, tazininat o miktarda ödenir. Çünkü rehin hakikatte malın mal karşılığında verilmesiyle rehin bırakılan şeyin bir kısmında tahakkuk etmiştir. Ama rehin verenle rehin alanın zanlarına göre; o şeyin diğer kısmında da tahakkuk etmiş, ancak ondaki bir noksanlık sebebiyle akid fasid olmuştur. Çünkü bu durumda alacaklının hakkının rehin alman şayden temin edilip alınması mümkün değildir. Bu sebepledir ki, rehin alınan şey telef olduğu takdirde kıymetinden ve karşılığında rehin olarak bırakıldığı borçdan hangisi daha az ise, tazminatı o miktarda Ödenir. Bir satışda bedel olarak verileceği belirlenen para cinsinin kesada uğraması halinde satılan nesnenin kıymeti tazmin edilir. Ancak bu mes'elede kıymetinden ve karşılığında rehin olarak bırakıldığı borçdan hangisi daha az ise tazminat o miktarda ödenir. Kıymeti borçdan daha az ise, kıymetinin tazmin edilmesinin gereği açıktır. Borç daha az ise, borç karşılığında tazmin edilsin diye o nesneyi rehin alarak teslim almıştır. Tercihe şayan olan İmam Muhammed'in kavlidir.[2]

[1] Bunu Buharî, Müslim ve Neseî rivayet etmiştir

[2] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 2/51-55.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın