Malı satmakla ve borcu ödemekle alakalı

Malı Satmakla Ve Borcu Ödemekle Alakalı Yeminler:

Malını satmamaya yemin eden sonra malını satar ve müşteri de kabul etmezse; yemini bozulmuş olmaz. Kiraya verme, sarf, selem, rehin, nikâh ve hul* hakkında edilen yeminler de böyledirler. Fakat bağışlasa, sadaka verse veya ödünç verse de, bunlar kabul olunmazsa, yemini bozulmuş olur: Çünkü malî mübadele iki tarafdan her birinin malı bir diğerine mülk etmesidir. Bunda kabul rükün olur ki, karşılıklı mübadele tahakkuk etmiş olsun... Karşılıklı mübadeleden başkasında ise, yalnızca mülk eden karşı tarafa mülk etmektedir.

Züfer dedi ki; 'malım satmamaya yemin eden bir kimse malını hibe eder veya sadaka olarak verse, yine yemini bozulmuş olmaz. Çünkü bu akdin tamamlanması kabul ile olur ve bu satış gibi olmuş olur.1 Biz deriz ki; bu akid mülk etmekle tamamlanır. Mülkiyetin sübûtu için hibenin mevcudiyetinden ayrı olarak kabul şarttır ve bu vasiyyet gibi olur. İkrar, satış akdinin hilâfinadır. Zira açıkladığımız gibi, bu mülk etme ve mülk edinmedir.

Malını satmamaya yemin eden kimsenin malını karz -olarak vermesi durumunda yemininin bozulup bozulmayacağı hususunda EbûJIanîfe'den iki rivayet vardır: Bu yemin sahibi malını fasid bir satışla satar veya fasid bir akidle hibe ederse, yemini bozulmuş olur. Ebû Yûsufdan rivayet edilen bir görüşe göre; yemini bozulmuş olmaz. Züfer-dedi ki; 'karşı taraf malı kabzetmeden yemini bozulmuş olmaz. Çünkü maksat, karşı tarafın o malı mülk edinmesidir ki, bu da o malı kabzetmekle olur.'

Biz deriz ki; icab ve kabul mevcud olduğu için bu hakikaten bir satıştır. Muhayyerlik şartı ile yapılan satış da bu hükme tâbidir.

Mutlaka yakın zamanda borcun ödeneceğine yemin edilirse; bu 'bir aydan az bir müddetle1 demektir. Uzak zaman ise bir aydan çoktur: Çünkü bir aydan eksik olan müddet az bir müddettir. Bir aydan fazla olan ise, uzun müddettir. Bu hususda mûtad olana itibar edilir.

Borcunu bugün mutlaka ödeyeceğine yemin edip o gün borcunu öder, fakat ödenen paranın bir kısmı devlet hazinesinin kabul etmeyip tüccarın kabul ettiği cinsden âdî bir para veya tüccarın da kabul etmediği düşük bir para olur yahut onun başka bir sahibi çıkarsa; yemini bozulmuş olmaz: Çünkü bunlar dirhemlerdir ve kabzedilmeleri sahihtir. Geri verilmeleri ile de yeminle hakedilen ilk kabz bozulmaz. Fakat kalay veya iki tarafı gümüş olup, ortasına bakır konulmuş para cinsinden olursa, yemini bozulmuş olur: Çünkü bu ikisi dirhem değildirler. Hatta bu iki para ile caiz dense de caiz olmaz. Bu paranın bakır kısmının fazla olması halinde câri olan bir hükümdür. Ama büyük kısmı gümüş olursa, yemini bozulur.

Falandan mutlaka hakkını alacağına yemin eden bir kimse hakkını onun vekilinden ya da onun emri ile kefilinden yahut borcun kendisine havale edildiği kimseden borçlunun emri ile alırsa; yemininin gereğini yerine getirmiş olur. Ama kefalet ve havale borçlunun emri ile olmuş değilse, yemini bozulur. Çünkü bu durumda hak üzerine yemin edilen kişiden alınmış değildir. Bilindiği gibi ödemeyi yapan bu ödediğini üzerine yemin ettiği şahıstan geri almamaktadır. Birinci fasılda borçlunun vekilinden tahsil etmek, borçlunun kendisinden tahsil etmek gibidir. Zira -evvelce de açıkladığımız gibi- kazâî haklar; emredilene râci olmazlar. Keza, borçlunun emri ile kefili olan kimse, onun vekili gibidir. Bu sebeple kefil ödediğini gidip borçlunun kendisinden alır.

Aynı şekilde bir kimse falana hakkını vereceğine yemin eder de, ödemeyi yapması için başkasına emir verir veya ödenecek parayı ona havale eder ve alacaklı da o parayı teslim alırsa; yeminin gereği yerine getirilmiş olur. Alacaklısına bir malı satar da, o bu malı kabzederse; yeminin gereği yerine getirilmiş olur. Çünkü malı satmakla, bedeli onun zimmetinde borç olur. Böylece ikisi ödeşirler. Bu da bir çeşit borç ödeme şeklidir. Alacaklı onu bu borçdan ibra eder veya borcu kendisine bağışlarsa; yemini bozulmuş olur. Çünkü bu; alacaklının borcu düşürmesidir, yemin sahibinin ödemesi değildir. Ama -evvelce de açıkladığımız gibi- satışta hüküm bunun hilâfınadır. Hakkını almadan borçlusunun yanından ayrılmayacağına yemin eden bir kimse borçlusundan kaçarsa; yemini bozulmuş olmaz.

Alacağını parça parça almayacağına yemin edip bir kısmını kabzederse, kalanım almadıkça yemini bozulmuş olmaz: Çünkü yeminin bozulmasının şartı; tamamını parça parça almasıdır. Burada ise bu şart meydana gelmiş değildir. Bilindiği gibi borçlusunu borcun kalan kısmından ibra eder veya bu kısmı ona hibe ederse, borcun tamamını kabzetmiş olmaz. Birbirini müteakib iki ölçekle alırsa, yine yemini bozulmuş olmaz: Çünkü tamamını bir ölçekle bir defada alması mümkün değildir. Bu sebeple bu miktar yeminden müstesnadır ve yemin bununla bozulmaz. Ama iki ölçek arasında başka bir işle meşgul olursa, yemini bozulmuş olur. Çünkü bu durumda yemin sahibinin bulunduğu yer değişmiş ve ödeme de muhtelif olmuştur.

Bir işi yapmayacağına yemin eden; yeminini bozmamış olmak için o işi hiç bir zaman yapamaz: Çünkü bu yeminle o bu işi mutlak olarak yapmamayı kastetmiştir ve onun bu yemini bütün zamanlan içine alır. Onu mutlaka yapacağına yemin eden, bir kere yapmakla kurtulur: Bu yemin olumlu bir cümle düzeniyle yapıldığından dolayı, yaptığı her hangi bir işle yemininin gereğini yapmış olur. Bu işi yapmadan ölür veya iş mahallinin yok olması sebebiyle o işi yapmaktan ümidini keserse, yemini bozulmuş olur. [60]

İdarî Maslahatlarda Yemin:

Vali bir adamı mutlaka bütün fesatçıları bildireceğine yemin etmeğe çağırırsa, bu sadece valiliğinin müddetine bağlı olacaktır:

Çünkü bundan maksat; fesadı ortadan kaldırmak, yasaklayıp caydırarak kötülüğe mâni olmaktır. Bu da onun salahiyetli olduğu zamana bağlı olur. Vali Ölür veya vazifeden azledilirse, bu yeminin hükmü sona erer.

Bir malını mutlaka hibe edeceğine yemin eder de, hibesini kabul etmezlerse; keffaretten kurtulur. Sadaka, karz ve âriyede de hal böyledir: Bunun izahı daha evvel geçmişti. [61]

[61] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 3/407-408.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın