Kiranın fâsid olması

Kiranın Fâsid Olması

Şunu bilmeliyiz ki, alış veriş akdinde olduğu gibi, kira akdi de bazı şartlarla fasid olur. Alış veriş akdini ifsad eden her belirsizlik, kira akdini de ifsad eder. Meselâ üzerine akid yapılan şeyin veya kira ücretinin veya kira müddetinin belirsizliği, -belirsizliğin taraflar arasında anlaşmazlığa yol açacağı bilindiğinden dolayı- kira akdini ifsad eder. Bunun dayanağı şu hadîs-i şerîfdir; "Bir kimse bir işçi tutarsa, ona ücretini bildirsin [9]

Alış veriş akdinde bedelin belli olması şart koşulduğu gibi, kira akdinde de ücretin belli olması şart koşulmuştur. Bir kimse evi tamir etme veya sıvama veya tavanına direk koyma karşılığında kiralarsa, kira bedeli belirsiz olduğu için bu kira akdi fasiddir. Çünkü bu sayılan Şey erin bazısı belirsizdir. Ev sahibi de evinin ne gibi bir onanma ihtiyacı olduğunu bilemez.

Düşünen kimseler bu mes'elelere kıyasla, kira akdini ifsad eden diğer şartların neler olduğunu öğrenebilirler.

Kira akdi fâsid olduğu zaman ecr-i misil ödemek gerekir: Zira ecr-i tnüsemmanm (akidde belirtilen ücretin) verilmesi, ancak sahih akidle vâcib olur. Fâsid akidlere gelince; alış verişde de olduğu gibi, bunlarda ancak üzerine akid yapılan ücretin değerinin verilmesi vâcib olur. Hz. Peygamber (sas) mehir belirtilmeksizin yapılan nikâh akdi ile alâkalı olarak- şöyle buyurmuştur: "Erkek onunla cinsî münasebette bulunursa, ona mehr-i misil verilir; zulüm ve eksiltme yok.[10]"Bu da gösteriyor ki, fasid akidlerde ücretin kıymetini yani ecr-i misil vermek gerekiyor. Ancak bu ücret ecr-i müsemmadan fazla olamaz: insanların ihtiyaçları sebebiyle ancak akid veya akid benzeri sebeplerle zaruri olarak menfaatlerin kıymetleri verilmektedir. Akdi yapanlar ecr-i müsemmayı belirlemekle onun kıymetini de belirlemiş olmaktadırlar ki, bu ecr-i müsemmadan fazlasını düşürmektedir. Ama alış veriş akidlerinde hüküm bundan farklıdır. Çünkü aynlar kendi kendileri ile değerlenirler. Ecr-i müsemma (fasid akid sebebiyle) bâtıl olunca, sanki akid olmaksızın kendilerine yönelinmiş olmakta ve kıymetlerinin ödenmesi gerekmektedir.

Kaç aylık olduğu söylenmeden; 'her aylığı şu kadar dirheme1 olmak üzere bir ev kiraya verilse, bu bir ay için sahih olur. Çünkü bu bellidir. Diğer aylar için ise, fâsid olur: Çünkü akidde geçen 'her' kelimesi umumiyet İfade eder. Umumiyette belirsizlik vardır. Ancak belirli ayları söylerse caiz olur: Aylar belirli olduğu için kira akdi bu ayların tamamında sahih olur. Bu takdirde birinci mes'elede bir ay tamamlanınca, taraflardan her biri kiraya son verme hakkına sahip olur: Çünkü kira müddeti son bulmuştur. Fakat kiracı ikinci aydan bir müddet evde oturursa, o ay için de kira geçerli olur. Böylece her ayın ilk gününde oturmak, akdi o ay için sahih kılar: Çünkü tarafların o evde bannmaya rıza göstermeleri sebebiyle kira akdi tamamlanmıştır.

Bir görüşde ifade edildiğine göre; tarafların sıkıntıya düşmelerine mâni olmak için, ayın ilk gün ve gecesinde tarafların ikisi için de muhayyerlik hakkı vardır. Aksi halde kendileri yüklenmeden bir mükellefiyet altına girmiş olurlar.

Bir kimsenin sırtına mahfe yükleyip Mekke'ye götürmesi için deve kiralaması caizdir. Bu kimse bu hususda âdete göre hareket eder: Kıyasa göre bu akdin sahih olmaması gerekir. Çünkü bunda belirsizlik vardır. Ancak hakkında nass bulunmayan şeyde kaide gereği örfen bilinen teamüle göre hareket edilir. Kira akdinden maksat, o deveye binecek olan kişidir. Mahfe ise bu maksada tâbi bir nesnedir. Belirsizlik mûtada baş vurmakla ortadan kalkar ve taraflar arasında anlaşmazlığa da yol açılmış olmaz. Kira akdi yapılırken deve sahibi mahfeyi görürse, ileride aralarında meydana gelecek anlaşmazlığa mâni olmak için daha iyi olur. Bu durumda akde rıza gösterdiği anlaşılır.

Devesini gıda maddesi yüklenmesi için kiraya veren kimse bu yiyeceklerden yerse, yediklerinin bedelini öder: Çünkü deve sahibi yol boyunca belli miktardaki yükü devesi üzerinde taşımayı taahhüd etmiştir. Devenin taşımakta olduğu gıda maddesinin bir kısmını sahibinin yemesi durumunda sahibinin yediği miktarının bedelini ödemesi gerekir. Taşıttıkları mallarda bir noksanlık meydana gelmesi durumunda insanların baş vurdukları mûtad tatbikat budur. Yenen şey azıkdan başka bir şey olsa da, açıkladığımız sebepden dolayı, mislinin geri verilmesi gerekir.

Bir kimse yükleme için iki deve kiralasa: Birine; içinde iki adam, bu iki adamın üzerinde oturdukları ve devecinin görmediği yaygı ve sırtlarına giyindikleri kaftanın bulunduğu bir mahfeyi yüklemek; diğerine de içinde bir miktar azık, ihtiyaç duyulan sirke, zeytin yağı ve yeter Miktarda su -bunun miktarını açıklamasa bile- kırba olmaya elverişli bir şey kırba ipi, matara, ibrik -bunların da ağırlıklarını açıklamasa bile veya insanların yüklenip Mekke'den getirdikleri hediyeleri deveye yüklemeyi şart koşarsa; bu istihsanen caizdir. Çünkü bu örfen bilinen bir gelenektir. Orfen bilinen şey ise, şart koşulan şey gibidir. İki su kırbası ve en yugunden olmak üzere iki matara yükler. Örfe uygunluğu için at iak da böyledir. Bir kimse başka bir adamla nöbetleşe binmek için bir binek kiralarsa -her birinin ne kadar bineceği açıklanmasa bile teamüle uygun olduğu için caiz olur. [11]

[9] Bu Hadisi Beyhakî ve Abdürrezzak rivayet etmiştir

[10] Bu hadîsi Ebû Dâvud, Tirmizî, Neseî ve İbn. Mâce rivayet etmiştir

[11] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 2/39-42.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın