Kiralık arazi

Kiralık Arazi Ve Malla Kimin Ne Yapılacağının Beyanı:

Ziraat için kiralanan bir araziye ekilecek şeyin beyan edilmesi ya da istenilen şeyin ekilebileceğinin beyan edilmesi şarttır: Ziraatin sağladığı menfaatler muhtelifdir. Arazinin göreceği zarar ekilen bitkiye göre değişir. Onun içindir ki, akid yaparken araziye neyin ekileceği açıklanmazsa, ileride taraflar arasmda anlaşmazlık meydana gelir. Ama akid yaparken kiracı; 'ben bu tarlaya falan ekini ekeceğim1 veya 'dilediğim şeyi ekeceğim1 derse, ileride meydana gelmesi muhtemel olan anlaşmazlıkların önü alınmış olur. Binmek için hayvan, giymek için elbise kiralanırken; kimin

bineceği, kimin giyeceği de belirtilmelidir: Kullanıcının değişmesiyle da işecek olan durumlar da kira akdi esnasında belirtilmelidir. Binmek giymek insandan insana değişir. Bu da taraflar arasında anlaşmazlığa

vol açar. Falan adam binecek, falan adam giyecek veya istediğim adamı bindiririm istediğim adama giydiririm derse; ileride ortaya çıkması muhtemel anlaşmazlıkların önü alınmış olur.

Şu kadar var ki, biri elbiseyi giydiği veya hayvana bindiği zaman bu belli olmuş olur: Artık o kişiden başkası o bineğe binemez veya o elbiseyi giyemez. Bu kişi kira akdi yapılırken belirlenmiş gibi olur. Evlerin ve arazilerin kira akdine yol ve su içme hakkı da dahil olur. Çünkü kiralamakdan kasıt menfaattir. Bunlar olmadan da menfaat olamaz.

Bina yapmak yahut ağaç dikmek için bir yer kiralayan, müddetin hitamında o yeri aldığı gibi boş teslim etmekle mükelleftir:

Ki, sahibi ondan yararlanma imkânına sahip olsun... Bina yıkılır ve ağaç sökülür. Çünkü bunların sonu yoktur. Yonca da ağaç gibidir: Çünkü bu da ağaç gibi uzun müddet tarlada kalır. Ekine gelince, onun belli bir sonu vardır. Bu sebeple hasat mevsimine kadar -iki tarafın hukukuna riâyet etmek için- ecr-i misil karşılığında tarlada bıraklır.

Arazi, binayı yıkmak ve ağaçları sökmekle kıymet kaybına uğrayacak olursa, mal sahibi bunların yıkılmış ve sökülmüş durumdaki kıymetlerini kiracıya borçlanır ve onları mülkiyetine geçirir: Arazi tarafım tercih etmek için böyle yapmak gerekir. Çünkü aslolan arazidir. Bina ve ağaçlar araziye tabidirler. Mal sahibi malını kiracıdan teslim alırken kiracının me'curda yapmış olduğu binanın yıkılmış kıymetini, orada dikmiş olduğu ağaçlann da sökülmüş kıymetini kiracıya borçlu olur. Bunun için de arazinin binasız ve ağaçsız olarak değeri konulur. Arazi sahibi kiracıya binayı yıkmasını ve ağacı sökmesini emreder. Arazinin yalın değeri ile, binalı ve ağaçlı değeri arasındaki farkı tazminat olarak kiracıya verir.

Kaybet Arazi, bunların sökülmesiyle kıymetinden bir şey meyecekse, sahibi dilerse kiracıya kıymetlerini ödeyip mülkiyetine geçirir. Bu kiracının rızası ile mal sahibinin olur. Yahut kiracı ile arazi sahibinin karşılıklı rızaları ile; arazi birinin, bina da diğerinin olur: Çünkü hak ikisinindir.

Hayvan kiralayan ona yükleyeceği yükü meselâ, 'şu kadar ölçek buğday' diye belli ederse, onun gibisini veya arpa gibi daha hafifini yüklemeye hakkı vardır. Tuz gibi daha ağır şeyi yükleyemez. Kira akdinde belirtilen miktardan fazlasını yüklemekle hayvan ölürse; hayvanı, o fazlalığa isabet eden kıymeti ile tazmin eder. Miktarı belirtilen pamuğu yüklemek için kiralanan hayvana aynı ağırlıkta demir yüklenemez: Bunda asıl kaide şudur; kiracı akidde şart koşulan yükün misli olan veya ondan daha hafif bir yükü yüklerse, mes'ele yoktur. Çünkü iki zarardan daha fazlasına razı olan, onun misline veya ondan daha az bir zarara delalet yoluyla razı olur. Ama akidde şart koşulan yükten daha fazla zarar verecek bir yükü yükler de hayvan bu yüzden ölürse, yüklenen yük akidde şart koşulan yükün cinsinden değilse, hayvanın kıymetinin tamamını tazminat olarak öder. Çünkü kiracı yükün tamamında mütecaviz davranmıştır. Kira ödemez (ama tazninat öder). Yüklediği yük akidde şart koşulan yükün cinsindense, yüklediği fazlalık nisbetinde tazminatı ve ayrıca kirayı öder. Çünkü hayvan biri izinli diğeri izinsiz iki fiilden dolayı ölmüştür. Dolayısıyla tazminat izinsiz fiilin ve izinli fiilin miktarına göre taksim edilir. Ancak kiracı hayvanın asla taşıyamayacağı kadar bir yükü yüklemişse, o zaman hayvanın kıymetinin tamamını tazmin etmesi gerekir. Çünkü hayvana asla taşıyamayacağı yükü yüklemek mütad değildir ve buna izin verilmiş olmaz.

Demir yüklemek pamuk yüklemekden daha fazla zarar verir. Çünkü demir hayvanın sırtında belli bir noktaya bütün ağırlığını verir. Pamuk ise, ağırlığını etrafa yayar.

Binmek için hayvan kiralayan arkasına başka birini bindirip hayvanın ölümüne sebep olursa, hayvanın yarı kıymetini tazminat olarak öder: Bu tazminat illet ve tafsilat bakımından aynı cinsden olan yük fazlalığının karşılığıdır.

Hayvana vurarak ölümüne sebep olursa, onun kıymetinin mmı tazminat olarak öder (Ebû Yûsuf, İmam Muhammed): mi sertçe çekerek hayvanın ölümüne sebep olmak da böyledir.Ancak böyle yapmasına sahibi izin vermişse, tazminat ödemekle Mükellef olmaz. İmameyn dediler ki; mûtadın dışına çıkmadıkça, inat ödemekle mükellef olmaz. Çünkü seyir esnasında hayvana ûtad şekilde vurmak mecburiyeti vardır ve kiracı mûtad vuruş için izinli savılır. Çünkü mûtad; olan akid esnasında şart koşulan gibidir.

Ebû Hanîfe'nin bu mes'eledeki görüşünün gerekçesi şudur; binen süvari hareket ettirerek ve bağırarak da -gemi sertçe çekmeksizin de-hayvanı yürütebilir. Akid yaparken gemi sertçe çekme şartı koşmamışsa, bunu yapma hakkına sahip olamaz.

Eğerli bir merkep kiralar da sırtına semer vurarak ölümüne sebep olursa; Ebû Hanîfe'ye göre tazminatla mükellef olur. İmameyn dediler ki; şayet semer eğerden daha ağır değilse, hayvanın ölümü sebebiyle tazminat ödemez. Daha ağırsa ve hayvan da ölürse, fazla ağırlık nisbetinde tazminat öder. Ama onun gibi merkeplere semer vurulmuyorsa, semer vurma sebebiyle ölmüşse; tam kıymetini tazminat olarak öder. Şayet onun gibi merkeplere semer vuruluyorsa, o zaman semer ve eğer aynı olur. Kiracı o hayvanın sırtına semer vurmaya delaleten izinli sayılır.

Ebû Hanîfe'nin bu mes'eledeki görüşünün gerekçesi şudur; semer yük yüklemek için hayvanın sırtına vurulur. Eğer ise binmek için vurulur. Bu sebeple eğer ile semerin cinsleri muhtelif olmaktadır. Ayrıca semer eğere nisbetle hayvanın sırtında daha geniş bir alana yayılarak yer tutar ve eğerden daha fazla zarar verir. Kiracı akde muhalefet ettiğinden dolayı, tazminat ödemekle mükellef olur. [5]

[5] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 2/28-31.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın