Katilin divan ehlinden olması

Katilin Divan Ehlinden Olması:

Katil divan ehlinden ise, divandakiler onun âkilesidirler: Divan ehli; geçimlerini devlet hazinesinden temin eden kimselerdir. Zamanımızda bunlar asker aileleridirler. Her sancağa bağlı müstakil bir divan vardır. Çünkü câhiliye devrinde Araplar; akrabalık, velâ, antlaşma gibi sebeplerle birbirleri ile yardımlaşırlardı. Bu âdetleri Rasûlullah (sas) ın zamanına kadar devam etti. Hz. Ömer (ra) hilâfete geçip divanları tedvin edince, insanlar bu kez divanlar vasıtasıyla birbirleri ile yardımlaşır oldular. Muhtelif kabilelerden olsalar bile, aynı divana bağlı kimseler birbirlerine yardım ederler.

Sahih rivayette anlatıldığına göre, Hz. Ömer (ra) diyeti, katilin mensup olduğu divandaki kimselerin ödemelerine hükmetmiştir. Daha önceleri diyet, katilin aşiretinin mallarından alınırdı. Çünkü divanları ilk kuran Hz. Ömer (ra) dir ve o diyeti, katilin divanındaki kimselerin ödemelerine hükmetmiştir. Bu hükmü ashabın huzurunda verdiği için, icmâ haline gelmiştir. Bu hüküm Rasûlullah (sas) ın hükmüne de mâna bakımından uymaktadır. Zira ashab Rasûlullah (sas) ın yardımını nazar-ı itibara alarak diyeti katilin aşiretinin ödemesine hükmettiğini biliyorlardı. Sonra iyilik ve yardım yoluyla aşiretinin bu yükü kaldırması gerekir. Kendilerine ulaşan bir şeyde bunun vâcib olması, onların bir iyiliği ve bağışıdır. Her divan ehli başkalarına gelen böyle bir durum karşısında tek bir vücut gibidirler.

Diyet üç sene içinde onların maaşlarından alınır: Hz. Ömer (ra) in daha evvel geçen hadîs-i şerifinde bunun gerekçesi anlatılmıştı. Rasûlullah (sas) ın da bu şekilde hükmettiği rivayet edilmiştir. Bu üç senelik müddet diyete hükmedildiği günden itibaren başlar. Çünkü diyet, hükmün verildiği günde vâcib olur. Maaşları daha az bir müddet içinde de çıksa, daha fazla bir müddet içinde de çıksa; hüküm aynıdır. Çünkü bu üç senelik müddet ödemede hafifleştirmeyi temin etmek için vâcib olmuştur. Hangi vakitte elde edilmiş olursa olsun, maksada ulaşılır ve o zaman alınır. Divan ehlinin maaş ödemeleri gecikirse, kendilerinden diyet talebinde bulunulmaz. Üç seneden evvel maaşları ödenirse, açıkladığımız sebepden dolayı diyetin tamamı maaşlardan kesilir. Diyetin tamamının üç senede ödenmesi vâcib olduğuna göre, her bir senede üçte birinin ödenmesi gerekir. Diyetin üçte birinin veya daha azının ödenmesine hükmolunması halinde bunun bir senede ödenmesi gerekir. Üçte birinden üçte ikisine kadarının ödenmesine hükmolunması halinde, bunun iki senede ödenmesi gerekir. Bundan daha fazlasından diyetin tamamı kadarına hükmolunması halinde bunun iki senede ödenmesi gerekir.

Katilin âkilesi maaşlı kimselerden iseler, diyet onların maaşlarından kesilir. Maaşları senede bir veriliyorsa, her sene verilen maaşlarından diyetin üçte biri kesilir. Her altı ayda bir veriliyorsa, aylık payları hesaplanarak bundan diyetin altıda biri kesilir. Hesaplama da hep buna göre yapılır.

Hülâsa; erzakları nasıl çıkarsa çıksın, her sene onlardan diyetin üçte biri alınır. Çünkü onlara verilen erzak, maaşlılara verilen maaş gibidir. Her ay onlara erzak ve her sene de maaş veriliyorsa, daha kolay olduğu için diyet onların maaşlarından kesilir. Çünkü erzak, ihtiyaçları miktarınca aylık veya günlük olarak verilir. Diyeti erzaklarından almak zordur. Maaşa gelince; bu kişinin savaşlardaki tecrübesi ve çektiği zahmeti nisbetinde verilir. Diyeti maaşdan kesmek bu sebeple kolay olur.

Katil divan ehlinden değilse, âkilesi; bağlı bulunduğu kabiledir: Bunlar nesep itibarıyla onun asabesidirler. Zira rivayet edildiğine göre Rasûlullah (sas) diyeti katilin asabesinin ödemesini vâcib kılmıştır. Onlar akrabalıkları sebebiyle birbirleri ile yardımlaşırlar. Bir kişiden senede üç veya dört dirhemden fazla alınmaz. Bu miktarlardan daha azı alınabilir: Her sene ondan bir dirhemin üçte biri veya bir dirhem alınır. Zira bunda aslolan hafifleştirmedir. Akrabalığın icabı olarak bu ödenir. Bunu bir sene için bir dirhem olarak belirlemişlerdir. Çünkü bu takdir edilen miktarın en azıdır. Bir dirheme üçte bir dirhem daha eklenir ki, bu azdan daha fazla olsun. Muhtar olan görüş budur. Yarım dirheme ulaşmayan miktar da bu hükme tâbidir. [49]

[49] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 4/317-319.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın