İşçi çeşitleri ve hükümleri

İşçi Çeşitleri Ve Hükümleri

Ecir yani işçi müşterek olur; boyacı ve çamaşır temizleyici Ecir üzerine akid yapılan şey ya işin kendisi ya da işin eseridir. yanı işçinin sağlayacağı menfaatlerin tamamı üzerinde müste'cirin (iş verenin) hakkı yoktur. Şu halde bu işçi başkası için de çalışabilir ve müşterek işçi olabilir.

Bu nevi işçi, işi yapmadan ücreti haketmez: Çünkü -inşâallah ileride açıklayacağımız gibi- ücret, iş akdi ile hakedilmez. İşçinin üzerinde çalışması gereken mal da onun elinde bir emanettir: Mal sahibinin izni ile teslim aldığından dolayı, telef olması halinde o mal için tazminat ödemez. Ancak kendi ameli yüzünden bu mal telef olursa, kıymetini ödemekle mükellef olur. Çamaşırı döverken yırtmak, hamalın ayağının kayması, bağlarken ipin kopması v.b. gibi: Çünkü bu durumda meydana gelen telefat işçinin fiilinden kaynaklanmaktadır. O sadece yararlı olan işi yapmakla emrolunmuştur. Malı bozduğunda akde muhalefet ettiğinden dolayı, tazminat ödemesi gerekir.

Ancak gemiyi sevkederken gemideki adamın boğulması yahut hayvanı önünde veya yedeğinde götürürken üzerindeki adamın düşüp ölmesi durumunda bu adamlar için tazminat ödemekle mükellef olmaz: Çünkü akid sebebiyle meydana gelen insan telefatı durumunda tazminat ödemek gerekmez. Ancak cinayet sebebiyle meydana gelen insan telefatı halinde tazminat (diyet) ödemek gerekir. Dalga, rüzgâr, dağa çarpma sebebiyle gemideki adamların telef olması sebebiyle kaptanın, veya hamahfr^yük altında ölmesi sebebiyle de yük sahibinin tazminat ödemesi gerekmez. Çünkü bu netice onların fiilleri sebebiyle meydana gelmiş değildir.

Meselâ çamaşır yıkayıcının fiili neticesinde çamaşır yırtılırsa; tazminatı, kasıtsız olarak çamaşırı telef eden çırağın değil, ustanın ödemesi gerekir. Çünkü çırağın fiili ustasına izafe edilir. Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed dediler ki; elindeki mal ister kendi fiiliyle, ister başkasının fiiliyle telef olsun; müşterek işçi o mal için tazminat öder. Ancak ölüm, yangın, büyük çapta su baskını ve inatçı düşmanın saldırması gibi sakınılması mümkün olmayan sebeblerden dolayı telef olursa, müşterek işçinin tazminat ödemesi gerekmez. Çünkü o yanındaki malı, sakınılması mümkün olan tehlikelere karşı korumakla mükellefdir. Koruma tedbirlerini almaksızın malı kendi haline bırakır da, mal telef olursa; o mal kendi fiili neticesinde telef olmuş gibi tazminat ödemsi gerekir. Bu hüküm Hz. Ömer (ra) ile Hz. Ali (ra) den rivayet edilmiştir.

Sonra işçi dilerse o malı üzerinde gerekli işlem yapılmış gibi farzedilerek, kıymetini tazminat olarak öder ve işçilik ücretini de alır;

dilerse, malın kendisine verildiği haldeki kıymetini tazminat olarak öder, ama işçilik ücretini alamaz.

İmam Züfer dedi ki; işçi her iki durumda da tazminat ödemez. Çünkü o mal sahibinin emri ile bir iş yapmış hususî işçi gibi olur. Bunun cevabı yukarıda Ebû Hanîfe'nin görüşleri arasında verilmişti.

Mûtad olan yerin dışına çıkmadıkça; baytar ve kan alıcısının da tazminat ödemesi gerekmez: Çünkü o mûtad olan işi yaptığında ameliyatın, başka organlara sirayet .etmesine mâni olunamayabilir. Zira bedendeki mizacın kuvvet ve zaafına göre değişik durumlar meydana gelebilir ve bu önceden bilinemez. Bunun için önceden iyi vaya kötü netice ile karşılaşacağına dâir bir kayıt konulamaz. Ama döverek elbiseyi yırtmak buna benzemez: Çünkü elbisenin incelik ve kalınlığı bu işin ustalannca bilinir. Bu sebeple elbisenin yapılacak iş sonunda sağlam çıkacağı kaydı konulabilir.

Bir kimse terziye; 'eğer bu kumaşdan bana bir gömlek çıkacaksa,biç' der, terzi de kumaşı biçer ama kumaşdan bir gömlek çıkmazsa, terzi tazminat öder. Çünkü kumaş sahibi bir gömleğe yetmesi şartıyla kumaşı biçmesine izin vermiştir. Ama terziye; 'bu kumaş bana bir gömlek yapmam için yeterli olur mu?' diye sorar, terzi de, 'evet' der; bunun üzerine kumaş sahibi 'biç bakalım' der ve fakat kumaş yeterli çıkmazsa, terzi ona tazminat ödemez. Çünkü o her hangi bir şart koşmaksizm 'biç bakalım' demiştir.

Ecir, yani işçi özel olur; bir hizmeti görmek ve koyun otlatmak için bir aylığına ücretle çalıştırılan kimseler gibi; iş akdinin geçerli olduğu müddet boyunca onun sağlayacağı menfaatler üzerinde iş veren hak sahibidir. Bu müddet zarfında işçi başkasına çalışıp menfaat sağlayamaz. Bu sebeple kendisine 'özel işçi' veya 'bir şahsa mahsus işçi' denilir.

İşciiş yapmasa bile, kendisini teslim etmekle ücreti eder: Çünkü ücret, işçinin sağlayacağı menfaatler karşılığında verilir.

İş akdi yapılırken iş yapmakdan bahsedilir ki, iş verenin hakedeceği menfaat işçi tarafından kendisine doğru yöneltilsin. İşçi kendisini ona teslim etmekle, işverene menfaatleri de takdiren teslim etmiş olur ve dolayısıyla ücreti hakeder.

Özel işçi elinde telef olan malı tazmin etmediği gibi, kasıt olmadan kendi ameli ile telef olan malı da tazmin etmez: Zira üzerine akid yapılan şey menfaattir. Menfaat kusursuzdur. Kusurlu olan; menfaatin teslimi demek olan ameldir ki, iş akdi onun üzrerine yapılmış değildir ve o da tazminat kapsamına alınmış değildir. Menfaatler müste'cirin (iş verenin) mülkü olduğunda, iş veren işçiye çalışmayı emrederse; işçinin yaptığı iş, işverene intikal eder. Çünkü bu durumda işçi işverenin naibi makamındadır ve sanki iş veren kendisi çalışmış gibi olmaktadır. Özel işçinin yaptığı iş neticesinde telef olan mal için mal sahibine, o işçinin ustasının tazminat ödemesi gerekir. Çünkü o özel işçidir.

Ücretle köle çalıştıran akid yaparken şart koşmamışsa onunla yolculuğa çıkamaz: Çünkü yolculukda iş verene hizmet etmek, ikâmet haline nisbetle çok zordur. Akid esnasında yolculukda da hizmet edeceği şart koşulmazsa, bu akdin kapsamına girmez. Bir kimse kendisine hizmet etsin diye başkasına ait bir köleyi ücretle tutarsa; kölenin, hizmetle alâkalı örfe uyarak seher vaktinden başlayarak, yatsıdan sonra insanlar uyuyuncaya kadar ona hizmet etmesi gerekir. Ev hizmetlerini, misafir hizmetlerini ifâ etmesi gerekir. Ama ekmek ve yemek pişirme, hayvanları yemleme ve benzeri hizmetleri yapmak zorunda değildir.

Bir kimse kendi kölesini başkasına çalışmak üzere bir yıllığına kiraya verirse ve yıl içinde bu kölesini azad ederse, bu azad ediş geçerli olur. Köle de isterse iş verenin yanında çalışır, isterse iş akdini fesheder. Azad edildiği ana kadar yaptığı işin ücreti kendisini azad eden efendisine verilir. Ondan sonra yapacağı işin ücreti ise, kendisinin olur. Çünkü azad edildikten sonra sağlayacağı menfaat kendisinin olur. İş akdini azad edildikten sonra müddet sonuna kadar geçerli olmak üzere tasdik ederse, artık feshedemez. Köle, efendisinin izni olmadan iş ücretini alamaz. [6]

[6] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 2/31-34.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın