İçtihad edebilen kadı

İçtihad Edebilen Kadı:

Kadı'mn müctehid olması en uygunudur: Zira bir hâdise vukûbulduğunda onun hallini evvelâ Kitab'da, sonra sünnette, sonra da icmâda aramak gerekir. Halli bunlarda bulamazsa, o zaman kadı re'y ve ictihad mekanizmasını çalıştım. Bunu şu hadîs-i şerîf de teyid etmektedir; Hz. Peygamber (sas) Muazb. Cebel (ra) i Yemen'e hâkimlik vazifesi ile gönderirken ona şöyle buyurmuştur:

"- Hüküm vermen için bir mes'eîe sana arzedildiğinde ne yaparsın?" Bunun üzerine Muaz b. Cebel (ra); "Allah (cc) m Kitabı'ndaki hükümlerle hükmederim." dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sas); O mes'eîeyle alâkalı hükmü Allah (cc) m Kitab'mda bulamazsan, ne yaparsın?" Muaz b. Cebel (ra); "Rasûlullah (sas) in sünneti ile amel ederim." Yine Efendimiz; "Hallini orada da bulamazsan, ne yaparsın ?"buyurunca, Muazb. Cebel (ra); "Kendi re'yirnle içtihad ederim." dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sas) şöyle buyurdu;

"Rasûlullah (sas) m elçisini, Allah (cc) veRasûlünün razı olduğu şeyi bulmakda muvaffak kılan Allah (cc) a hamdolsun." [4]

Burada Hz. Peygamber (sas) icmâdan bahsetmemiştir. Çünkü Hz. Peygamber (sas) hayatta iken, icmâa ihtiyaç yoktu. Zira o, kendisinin irtihalinden sonraki devirde nassla beraber kıyas mertebesindedir.

Böylesi bulunmazsa, şâhid olma şartlarını kendinde toplayan, dininde, emanete riâyetinde, akıl ve anlayışında kendisine güvenilen, fıkıh ve sünneti bilen kimselerin tayin edilmesi gerekir. Müftü olacak kimseler de böyle olmalıdırlar: Şâhidlik ehliyetini taşıması gerekir: Çünkü bu velayet ve salahiyet bakımından daha kuvvetli ve daha umumî bir vazifedir. Şehâdet ehliyetine sahip olan her kes, kaza ehliyetine de sahiptir. Şehâdet ehliyetine sahip olmayan, kaza ehliyetine de sahip değildir. Çocuğun, delinin ve kölenin velayeti caiz olmaz. Çünkü bunlarda velayet salahiyeti yoktur. Âmâ kimse de böyledir; çünkü onun şâhidlik ehliyeti yoktur. Zira o sesleri ve diğer şeyleri birbirine karıştırır. Ama sağırın kadılık yapması caizdir. Çünkü o davacıyla davalıyı birbirinden ayırdedebilir, hasımları birbirinden seçebilir. Bir görüşe göre denilmiş ki; sağırın kadılığı caiz değildir: Çünkü o, karşısındaki adamın ikrarını duyamaz. Belki de ikrarını tekrarlamasını istediğinde karşısındaki inkâr eder ve bu sebeple insanların hukuku zayi olur.

Fâsıkın kadılık yapması caizdir: Nitekim onun şâhidlik yapması da caizdir. Ancak ona velayet verip salahiyetli bir makama tayin etmek pek de münasip olmaz. Nitekim onun şâhidliği ile amel etmek de pek münasip değildir. Nevadir'de arkadaşlanmızdan nakledildiğine göre; fasıkın kadılık yapması caiz değildir. Tayin edildikten sonra fasıklaşırsa, vazifesinden azledilir. Bu sebeple vazifesinden düşmez ama, azledilmesi gerekir. Bir görüşe göre doğrudan doğruya vazifeden düşer. Çünkü onu tayin eden, onu âdil görerek tasvip etmiştir. Yoksa tayin etmezdi.

Kadı'nın dindar ve güvenilir olması şarttır: Çünkü o insanların malları ve canları üzerinde tasarrufta bulunmaktadır. Güvenilir olmayan bir kimseye bu hususda itimat edilmez.

Akıl sahibi olması da gerekir: Çünkü akıl, dinî mes'elelerde asıldır. Zekâ ve kavrayış sahibi olmalıdır ki, Kitab ve hadîs-i şerifin mânalarını, bunlara bağlı dâva ve mes'eleleri, kadıların mektuplarım ve diğer şeyleri anlayabilsin.

Fıkıh ve sünneti bilmesi gerekir: Bilmezse hüküm vermeye muktedir olamaz ve nasıl hüküm vereceğini bilemez. Ebû Yûsuf un şöyle dediği rivâyet olunur; 'kadı'nın takva sahibi olması, müctehid olmasından daha fazla hoşuma gider. Farzları bilirse, bu; kadılık yapması için kâfidir.'

Başka bir görüşe göre denildi ki; câhili kadı olarak tayin etmek caizdir. Çünkü o, müftüden aldığı fetva ile hüküm verir. Ama âlim olması daha iyidir. Bir hadîs-i şerîfde Hz. Peygamber (sas) şöyle buyurmuştur: "Kendi reayası içinde daha lâyık biri bulunduğu halde (liyakat derecesi daha düşük olan) birini bir vazifeye tâyin eden; Allah (cc) a, Rasûlüne ve müslümanlann cemaatine hıyanet etmiş olur. "

Müftü de bu vasıflara sahip olmalıdır: Çünkü insanlar karşılaştıkları mes'elelerde onun fetvasına baş vurur, ona uyar, onun sözlerine itimad ederler. Dolayısıyla kadıda aranan vasıflara müftü de sahip olmalıdır.

Fâsıkın müftü olması uygun değildir: Zira dinî mes'eleleri anlatmada onun sözü muteber değildir. Zayıf bir görüşe göre denildi ki; fasıkın da müftü olması caizdir. Çünkü o hataya ve günaha nisbet edilmemek için sakınır. [5]

[4] Bu hadîsi Ebû Dâvud ve Tirmizî rivayet etmiştir

[5] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 2/98-100.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın