Değer eksilmesi hibeden dönüşe mâni değilidir

Değer Eksilmesi Hibeden Dönüşe Mâni Değilidir:

Hibede eksilme olması; meselâ değerinin eksilmesi, bina is< yıkılması, cariye ise doğurması hibeden dönmeye mâni teşkil etmez Ancak hibe edilen cariye doğurmuşsa, çocuğu kendisine muhtaç kalmayacak duruma gelmeden geri alınması caiz olmaz.

Bir kimse çocuk yaşda bir köleyi hibe eder de, bu köle büyüyüp gençlik çağına geldiğinde kıymeti artar, sonra da yaşlanıp ihtiyarladığında kıymeti düşerse, onu geri alamaz. Çünkü gençlikde bedeninde fazlalık meydana gelmiş; boyu uzamış ve bu fazlalık uzun müddet devam etmiş, sonra da başka bir cihetten onda eksilme meydana gelmiştir ki, o da ihtiyarlıktır. Bu sebeple hibeden dönemez.

Mahrem olan akrabaya, kocaya veya karıya edilen hibeden geri dönülemez: Çünkü hibeden maksat; akrabalık bağlarını sağlamlaştırmak ve kan-koca arasındaki ülfeti ziyadeleştirmektir. Hibeden dönmekle bu bağlar kopardır ve kan-koca arasında bir soğukluk meydana gelir. Çünkü hibeden dönmek; hibe edenle kendisine hibe edilen arasında nefret ve ünsiyetsizliği peyda eder ki, bu sebeple de akrabalık bağlarım kopmaktan korumak, aile hayatını sevgi ve ülfet üzerine devam ettirebilmek için mahrem olan akrabalara, kocaya veya karıya edilen hibeden dönmek caiz olmaz.

Bir hadîs-i şerîfde şöyle Duyurulmuştur: "Hibe mahrem olan bir akrabaya yapılmışsa, ondan geri dönülmez. "Kendisine hibe edilen karı veya koca müslüman da olsa, kâfir de olsa; eşi, kendisine ettiği hibeden geri dönemez. Çünkü kâfir de olsa, müslüman da olsa, o; 'eş1 kelimesinin kapsamındadır.

Bir kimse karısına bir şey hibe eder de, sonra onu bâin talâkla boşarsa, hibeden dönemez.

Bir kimse yabancı bir kadına bir şey hibe eder de, sonra onunla evlenirse, hibeden dönebilir. Çünkü bunda esas olan; hibe akdi yaparken onun bulunduğu statüdür.

Bir kimse köle olan kardeşine bir şey hibe ederse, hibesini geri alabilir. Aynı şekilde kardeşinin kölesine de hibe ettiği şeyi Ebû Hanîfe'ye göre geri alabilir. İmameyn'e göre ise, geri alamaz. Çünkü kardeşinin kölesine bibe ettiği şey, o kölenin efendisine, yani kendi kardeşine mülk olarak geçmiştir ve dolaylı olarak o şey kardeşine hibe edilmiş sayılır. Fakat Ebû Hanîfe'nin görüşüne göre bu hibe mülk olarak köleye geçmiştir. Hatta bu malın hibe olup olmamasında onun kabulü ve reddi esas alınır. Hibe bir mülk olarak onun olur. Ama ona ihtiyacı olmadığında o hibe efendisinin mülkiyetine geçmez. Çünkü bu bakımdan efendi ile köle arasında bir bağ yoktur.

Hibeyi alan kimse hibe edene bir şey vererek; 'şunu hibene bedel veya karşılık veya mukabil olarak al' derse, o da bunları alsa; hibeden dönme hakkı düşer: Çünkü bu kelimeler karşılıklı bedelleşma mânasmdadır.

Keza, 'şunu ettiğin hibenin yerine al', 'şunu hibenin sevabı olarak al', 'hibene karşılık seni sununla mükâfatlandırdım1, 'hibene karşılık sana sununla mücazatta bulundum', 'hibene karşılık sununla seni sevaplandırdım1, 'şunu hibene karşılık olarak sana bağışladım', 'şunu hibene karşılık sana sadaka olarak verdim' demesi de böyledir. Çünkü bütün bu sözler bedel mânasındadırlar. Bunun hükmü hibenin hükmüdür. Bu hibenin sahih olduğu şeyle sahih ve hibenin bâtıl olduğu şeyle bâtıl olur. Bunda mülkiyetin tahakkuku için kabz lâzımdır ve bu aslında muavaza (bedelleşme) mânasına gelmez.

Bedel hibeye izafe edilmişse; meselâ bir kimse kendisine hibede bulunan şahsa bir şey verir de verirken; 'bu senin hibenin karşılığıdır1 demezse, bu şey bedel olmaz ve bunlardan her biri verdiğini geri alabilir. Ama verdiği şeyi hibenin tamamına bedel olarak verse, -bu bedel az da olsa, çok da olsa- hibenin bir parçası dahi artık geri alınamaz. Ama o şeyi hibenin yansına bedel Icılsa; hibe eden hibenin kalan yarısını geri alabilir.

Çünkü hibeden geri dönmeye mâni olan, bedeldir. Bu da bedelin miktarına göre takdir edilir.

Hibe edilen malın yarısı başkası tarafından hak kazanılarak alınsa, kendisine hibe edilen şahıs ona karşılık vermiş olduğu bedelin yarısını geri ister: Çünkü o bu bedeli hibenin tamamı kendisine teslim edilsin diye vermiştir. Ancak hibenin yansı kendisine teslim edildiğine göre, verdiği bedelin de yarısını geri ister. Fakat hibe karşılığında verilen bedelin bir kısmı hak kazanılarak bir başkası tarafından alınınca, hibe eden onun için bir şey isteyemez (İmam Züfer): İmam Züfer dedi ki; başkası tarafından alman bedel oranında hibenin bir kısmını geri alabilir. Bunda diğer bedel muteberdir. Bizim görüşümüze göre; alman bedelin bir kısmı başkası tarafından hak kazanılarak alınınca anlaşılır ki, bedelin kalan kısmı hibe için bedel olarak verilmiştir ki, kalan kısım da, hibenin tamamına bedel olmaya elverişlidir. Öyle ise hibe eden aldığı bedelin geri kalan kısmını da sahibine iade etmeden hibeyi geri alamaz. Çünkü o, bedelin tamamı kendisine teslim edilsin diye hibeden dönme hakkından vazgeçmişti. Bedel tamamıyla kendisine teslim edilmediğine göre, hibeden dönme hakkına sahiptir. Bedeli geri verince, bedel ödeme işi bâtıl olur ve hibeden dönme hakkı da geri gelir.

Ancak hibe ettiği mala karşılık almış olduğu bedelin tamamına bir başkası sahip çıkınca, hibenin tamamım geri alır: Bunun sebebini açıklamıştık.

Bedel şartı koşularak edilen hibede; kabzdan evvel hibe hükmü

câri olur ve bu şayi hisseli malda sahih olmaz. Kabzdan sonra ise, alış veriş hükmü yürürlüğe girer: Bu lâfza ve mânaya riâyetin gereğidir. Bunun sureti şöyledir; bir kimse bir başkasına bedel olarak kendisine bir elbise vermesi şartıyla bir köle hibe ederse, bu taraflardan her biri alacağını kabzetmedikçe, -hibede olduğu gibi- geri dönebilirler. Her biri alacağını kabzederse, bu artık alış veriş akdi mertebesinde olur. Malı ancak kusuru sebebiyle geri verebilirler ve bu malda şuf a hükmü geçerli olur. Hibe veya bedeli başkası tarafından hakedilerek alınırsa, bu defa diğerindeki şey duruyorsa; o, yoksa kıymeti geri alınır.

Hibeden dönmek ancak tarafların karşılıklı rızâları yahut hâkimin hükmüyle sahih olur: Çünkü bu içtihad mahalli olup, âlimler tarafından üzerinde ihtilaf edilen bir hususdur. Bu sebeple kendisine hibe edilen kişi hibeyi geri vermek istemeyebilir. Ancak hâkimin onu zorlamaya salahiyeti vardır. Fakat taraflar karşılıklı rızâ gösterirlerse, kendisine hibe edilen kişi hibeyi geri vermeme hakkını iptal etmiş olur ve hibeyi geri vermesi de caiz olur.

Hâkimin, hibenin geri verilmesine hükmettikti en sonra hibe, kendisine hibe edilenin elinde iken telef olursa, kıymetini Ödemesi

gerekmez: Çünkü hibe artık onun elinde emanet olarak bulunmaktadır. Onu, tazmin etmek üzere teslim almış değildir ki, kıymetini ödesin. [13]

[13] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 2/419-422.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın