|
Konu Başlığı: Müstansır Billah El-Abbasî´nîn Halifeliği Gönderen: Esila üzerinde 15 Kasım 2010, 21:12:09 Müstansır Billah El-Abbasî´nîn Halifeliği
Hicretin Altıyüzonbeşînci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler Kadı Şerefüddîn. Bağdat Kadilkudatı İmadüddin Ebü´l-Kasım.. Ebü´l-Yümn Necah B. Abdullah El-Habeşî Ebü´l-Muzaffer Muhammed B. Ulvan. Ebü´t-Tîb Rızkullah B. Yahya. Ebü´l-Abbas Ahmed. Hicretin Altıyüzonaltıncı Senesi Cengiz Han´ın Ortaya Çıkışı Ve Tatarların Ceyhun Nehri´ni Geçmesi Hicretin Altıyüzonaltıncı Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler. Sittüşşâm.. El-Îrab Ve´l-Lübâb Adlı Eserin Sahibi Ebü´l-Beka. Hafız İmadüddin Ebü´l-Kasım.. Şair İbn Ed-Davî Ebu Zekeriya Yahya B. Kasım.. Cevahir Adlı Eserin Sahibi Şeyh İmam Cemaleddin Ebu Muhammed Abdullah. Hicretin Altıyüzonyedîncî Senesi Hicretin Altıyüzonyedinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler. Melik Faiz. Şeyhü´ş-Şüyuh Sadreddin. Hama Sahibi Amîd (Diyarbakır) Sahibi Şeyh Abdullah El-Yoninî Ebu Abdillah Hüseyin B. Muhammed B. Ebibekr. Hicretin Altıyüzonsekizinci Senesi Hicretin Altıyüzonsektzînct Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler. Musullu Kâtip Yakut Celaleddîn Hasan. Şeyh Salih. Hatip Muvaffaküddîn. Muhaddîs Takiyyüddin Ebu Tahir. Ebü´l-Gays Şuayb B. Ebi Tahîr B. Küleyb. Ebü´l-Îzz Şeref B. Ali Ebu Süleyman Davud B. İbrahim.. Ebü´l-Muzaffer Abdülvedut B. Mahmud B. Mübarek. Hicretin Altıyüzondokuzuncu Senesi Hicretin Altıyüzondokuzuncu Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler. Abdülkadir B. Davud. Ebu Talip Yahya B. Ali Kutbeddîn Âdil Şeyh Nasr B. Ebi´l-Ferec. Şihab Abdülkerîm.. Hicretin Altıyüzyirmîncî Senesi Hicretin Altıyü2yirmînci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler. Şeyh Muvaffaküddîn Abdullah B. Ahmed. Abdurrahman B. Hasan B. Hibetüllah B. Asakir. Seyfeddin Muhammed B. Urve El-Musılî Şeyh Ebü´l-Hasan Er-Rüzbeharî Şeyh Abdurrahman El-Yemenî Reis Îzzeddin Muzaffer B. Es´ad. Halîfenin Hacîplerînden Emir El-Kebîr. Ebu Alî Hasan B. Ebî´l-Mehasin. Ebu Ali Yahya B. Mübarek. Hicretin Altıyüzyirmibirînci Senesi Hicretin Altıyüzyirmibirinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler. Ahmed B. Muhammed. Ebü´l-Kerem Muzaffer B. Mübarek. Muhammed B. Ebi´l-Ferec B. Bereke. Ebu Bekir B. Halbe El-Mevazinî El-Bağdadî Ahmed B. Cafer B, Ahmed. Hicretin Altıyüzyîrmiikincî Senesi Halîfe Nasır Lidinîllahtn Vefatı Ve Oğlu Zahirin Hilafete Geçişi Zahir B. Nâsır´ın Halifeliği Hicretin Altıyüzyirmiikincî Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler. Ebü´l-Hasan Meltkü´l-Efdal Emîr Seyfeddin Ali Şeyh Ali El-Kürdî Fahrıbn Teymiye. Vezir İbn Şükr. Ebu Îshak İbrahim B. Muzaffer. Ebü´l-Hasan Alî B. Hasan. Baha Es-Sincarî Osman B. Îsâ. Ebu Muhammed Abdullah B. Ahmed B. Er-Resevî Ebü´l-Fadl Abdurrahîm B. Nasrullah. Ebu Ali Hasan B. Ali Ebu Bekir Muhammed B. Yusuf B. Tabbah. Et-Tenbîh Adlı Eserin Şârihi İbn Yunus. Hicretin Altıyüzyirmîüçüncü Senesi Halîfe Zâhîr´în Vefatı Ve Oğlu Müstansır´ın ´ Hilafete Geçişi Müstansır Billah El-Abbasî´nîn Halifeliği Hicretin Altıyüzonbeşînci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler Kadı Şerefüddîn Ebu Talib Abdullah b. Zeynü´l-Kudat Abdurrahman b. Sultan b. Yahya el-Lahmî. Amâ idi. Bağdatlıydı. Felsefe ve kelâmla uğraştığı söylenir. Ancak kendisi bu ilimlerle ilgisi olmadığım söyleyerek Zahirî mezhebinden olduğunu ifade ederdi. İbn Saî onun hakkında şöyle demiştir: «Kadı Şerefüddin, fıkıh bakımından Davudi mezhebine, edebiyat ve iti-kad bakımından da Mearrî´nin çığırına tabi idi. Şiirlerinden biri şudur: «Karşılaştığım zorlukları Rahman´a şikâyet ediyorum. Onlar, develerin sırtına binerek bana hücum ettiler. Bineklerin yularım tutan kimseyi sizden sordum: Size ayrılıktan daha acı bir şey uğradı mı dedim. Gurbetten ve uzaklıktan daha şiddetli bir zillet var mıdır Vuslattan daha lezzetli bir hayat var mıdır » [1] Bağdat Kadilkudatı İmadüddin Ebü´l-Kasım Abdullah b. Hüseyin b. Damiğanî. Hanefî mezhebine mensuptu. Hadis dinledi. Hanefî fıkhını öğrendi. İki kez Bağdat kadılığına atandı. Toplam olarak ondört yıl kadılık yaptı. Yaşantısı güzel, idaresi hoş bir kimse olup hesap, feraiz ve miras taksimatını iyi bilirdi. [2] Ebü´l-Yümn Necah B. Abdullah El-Habeşî Sudanlıdır. Asıl adı Necmeddin´dir. Halife Nasır´ın azatlısıdır. Kendisine hilafet sarayının Selman´ı denilirdi. Halife´nin yanından ayrılmazdı. Vefat ettiğinde halife onun için çok üzüldü. Cenazesinin defnedildiği gün, görülmeğe değer muazzam bir gündü. Naaşımn önünde 100 sığır, 1.000 koyun, yüklerce hurma, ekmek ve gül suyu vardı. Halife, tacın altında cenaze namazını bizzat kıldırdı. Onun için hazır bulunanlara 10.000 dinar sadaka dağıttı. Bir o kadarını da Mekke ve Medine´deki mücavirlere dağıttı. Kölelerini azad etti. Onun için 500 cilt kitap vakfetti. [3] Ebü´l-Muzaffer Muhammed B. Ulvan Ebü´l-Muzaffer Muhammed b. Ulvan b: Muhacir b. Ali b. Muhacir. Musulîuydu. Nizamiye´de fıkıh dersleri aldı. Hadis dinledi. Sonra yine Musul´a döndü. Musul´da kendi çağdaşları olan alimlerin fevkine çıktı, fetvada ilerledi. Bedreddin Lü´lü medresesinde ve diğer medreselerde ders verdi. Salih ve dindar bir kimseydi. [4] Ebü´t-Tîb Rızkullah B. Yahya Ebü´t-Tîb Rızkullah b. Yatıyab. Rızkullah b. Yahya b. Halife b. Süleyman b. Rızkullah b. Ganim b. Genam et-Tahderî. Muhaddisti. Hadis toplamak için çeşitli beldelere seyahatlerde bulundu. Güvenilir bir ravi olup hadis hafızı, edip ve şairdi. Bu sene vefat etti. Allah rahmet etsin. [5] Ebü´l-Abbas Ahmed Ebü´l-Abbas Ahmed b. Bertekiş b. Abdillah el-îmadî. Sultan Sen-cer´in emirlerindendi. Babası Melik îmadeddin Zengî´nin kölelerinden-di. Ebü´l-Abbas Ahmed dindar, servet sahibi, bir çok emlâki bulunan bir şairdi. Kutbeddin Muhammed b. îmadüddin Zengî, malına el koydu. Onu zindana attı. Açlıktan ölünceye kadar zindanda unutulmuş olarak kaldı. Şiirlerinden biri şudur: «Onunla vedalaştığmda gözyaşları yanaklarına aktığında ayrılıktan korktuğu için ağladığında diyorsun ki: Faydalı olan ömrün çoğu geçip gitti, Yavaş ol bakalım, bari geri kalan ömründe salih ameller işle.» [6] Hicretin Altıyüzonaltıncı Senesi Bu sene Bağdat muhtesibi (emniyet müdürü) Şeyh Muhyiddin b. Cevzî münkeratm kaldırılmasını, oyun ve eğlence aletlerinin kırılmasını emretti. Oysa Muazzam daha Önce bunları serbest bırakmıştı. Şeyh Muhyiddin bu sene başında bu emrini vermişti. Hamd ve minnet Allah´adır. [7] Cengiz Han´ın Ortaya Çıkışı Ve Tatarların Ceyhun Nehri´ni Geçmesi Bu sene Tatarlar, kralları Cengizhan´m komutasında ülkelerinden çıkıp Ceyhun nehrini geçtiler. Bunlar Çin´in Tamgaç dağlarında yaşamaktaydılar. Dilleri diğer Tatarlarınkinden farklıydı. Ancak diğer Tatarlara nisbetle bunlar daha cesaretli ve savaşta daha sabırlıydılar. Ceyhun nehrini geçmelerinin sebebi şuydu: Cengizhan, elbise ve kumaş getirmek üzere bir kervanı Harezmşah´ın ülkesine göndermişti. Bu kervanın çok miktarda mal ve parası vardı. Ceyhun nehrini geçtikten sonra Harezmşah´ın naibi bir mektup yazarak bu kervanın yanında çok miktarda mal ve para bulunduğunu Harezmşah´a bildirdi. Harezmşah da kervandaki adamları öldürmesini ve ellerindeki mal ve paraları almasını naibine bir mektupla emretti. Naib de bu emri yerine getirdi. Cengizhan, bu durumdan haberdar olunca Harezmşah´ı tehdit eden haberler gönderdi. Çünkü Harezmşah´ın bu hareketi gerçekten iyi birşey değildi. Bu tehdit mektubunu gönderdiğinde adamlarından bazıları Harezmşah´a, Cengizhan´a karşı harekete geçmesini önerdiler. Harezmşah, Tatarlara karşı harekete geçti. Tatarlar o esnada Güçlükhan´la savaşmakla meşgul idiler, Harezmşah mallarım yağmaladı, kadınlarını ve çocuklarını esir aldı. Tatarlar hezimete uğramış halde yine seferlerine devam ettiler. Dört gün süreyle misli görülmemiş bir şekilde Harezmşah´la savaştılar. Tatarlar kendi ailelerini ve ırzlarını korumak uğruna, Müslümanlar da kendi canlarını kurtarmak uğruna savaşıyorlardı. Çünkü Müslümanlar ne zaman onlara arkalarını dönüp kaçacak olsalar, Tatarların onları kökten kesip biçeceklerini biliyorlardı. Bu savaşta iki taraftan da çok sayıda adam öldürüldü. Öyle ki atlar, kan göllerine batmaktaydılar. Müslümanlardan 20.000 kadar kişi öldürüldü. Tatarlar-dansa kat kat fazla adam öldürüldü. Sonra iki taraf geri çekildi ve her biri kendi ülkesine doğru yola koyuldu. Harezmşah ve adamları Buhara ve Semerkand´a sığındılar. Orayı tahkim ettiler. Orada çok sayıda savaşçı bıraktıktan sonra Harezmşah daha çok asker toplamak için ülkesine döndü. Bu arada Tatarlar, içinde 20.000 savaşçının bulunduğu Bu-hara´ya baskın düzenlediler. Cengizhan, üç gün süreyle Buhara´yı kuşatma altında tuttu. Halk ondan aman diledi. O da halka aman verip şehre girdi. Bir hile ve tuzak gereği halka iyi davrandı. Ancak kale, ona karşı direndi. Kapılarını açmadı. Bunun üzerine Cengizhan orayı kuşattı. Kalenin hendeklerini doldurtmak için şehir halkını çalıştırdı. Tatarlar minberleri ve Kur´an cüzlerini getirip, doldurmak için hendeğe atıyorlardı. On günlük kuşatma sonunda şiddet kullanarak kaleyi fethettiler. Oradaki Müslümanları öldürdüler. Bundan sonra Cengizhan şehre döndü. Kervandaki tüccarların mallarına el koydu ve şehri asker- lerine teslim etti. Onlar da diledikleri gibi yağmaladılar. Şehir halkından, sayılarını ancak Aziz ve Celil olan Allah´ın bildiği kadarını öldürdüler. Kadınları ve çocukları esir aldılar. Sahiplerinin huzurunda kadınlara tecavüz ettiler. Halktan bazısı, namusu uğruna öldürülünceye dek onlarla savaştı. Kimisi esir alındı ve çeşitli işkencelere maruz bırakıldı. Şehirde kadınlar, çocuklar ve erkekler yüksek sesle ağlaşıp feryâd-ü figan ettiler. Sonra Tatarlar Buhara evlerini, medreselerini ve mescidlerini ateşe verdiler. Her tarafı yaktılar. Yanan binalar, yıkıldı. Geride sadece sütunları ve bazı duvarları kaldı. Bundan sonra Tatarlar, Semerkand´a hücum etmek üzere Buhara´dan ayrıldılar. Semerkand´ta yaptıklarını da müteakip sene olaylarından bahsederken anlatacağız. Bu sene başında Kudüs şehrinin surları yıkıldı. Allah kendi adının orada zikredilmesiyle orayı şenlendirsin ve mamur hale getirsin. Bunu Haçlıların istilasından korkan Melik Muazzam, ümerasıyla istişare yaptıktan ve bu hususta kendisine öneride bulunanların önerisini kabul ettikten sonra emretmişti. Çünkü Haçlılar, Kudüs´ü ele geçirdikleri takdirde orayı bütün Şam mıntıkasını ele geçirmek için bir basamak olarak kullanacaklardı. Bu nedenle Kudüs şehrinin surlarının yıkımına muharremin ilk gününde başlandı. Kudüs halkı Haçlıların gece veya gündüz kendilerine baskın yapmalarından korktukları için kaçıp gittiler. Mallarını, mülklerini, eşyalarını geride bıraktılar. Her biri bir tarafa dağılıp gitti. Hatta denilir ki o zaman da bir kantar zeyt on dirheme, bir rıtıl bakır yarım dirheme satılmıştı. İnsanlar çağrışıp bağrıştılar. Feryâd-ü figan ettiler. Sahra´da ve Mescid-i Aksa´da yüce Allah´a yalvarıp yakardılar. Bu da Muazzam´m çirkin işlerinden biriydi. Bununla birlikte geçen senenin olaylarından bahsederken de onun yaptığı kötü işleri ve çirkinlikleri anlatmıştık. Şairin biri, Muazzam´ı bu yaptıklarından ötürü hicvederek şöyle demişti: «Receb ayında ırzları helal kıldın, Muharrem ayında da Kudüs´ü tahrip ettin!» Bu sene Haçlılar Dimyat şehrini istila ettiler. Aman vererek şehre girdiler. Halka aman verdikleri halde sözlerinde durmayıp ihanet ettiler. Erkekleri öldürdüler. Kadınları ve çocukları esir aldılar. Kadınlarla fuhuş yaptılar. Caminin minberini, Kur´ân cüzlerini, ölülerin kesik başlarını Cezayir´e gönderdiler. Camiyi kiliseye çevirdiler. Bu sene Muazzam, Kadı Zekiyyüddin b. Zekî´ye gazaplandı. Bunun sebebi de şuydu: Muazzam´m halası Sittüşşam binti Eyyûb, evinde hastalanmıştı. Bu ev daha sonraları medreseye dönüştürülmüştür. Yanma gelip vasiyetini yazması için kadıya haber salmıştı. Kadı, yanındaki şahitlerle birlikte Sittüşşam´m evine gitmiş ve Sittüşşam´m dediği şekilde vasiyetini yazmıştı. Bunu duyan Muazzam da, «Benim iznim olmadan nasıl halamın evine gidersin, şahitlerinle birlikte onun konuşmalarını dinlersin !» demişti. O esnada kadı da Aziziye tahsildarından hesaplan istemiş, hesapların doğru olmadığını görünce Önünde onu tokmaklarla dövdürmüştü. Muazzam, babasının zamanından beri bu kadıdan hoşlanmıyordu. İşte o esnada Muazzam, kadıya içinde gömlek ve şalvar olan bir bohça gönderdi. Gömlek beyaz renkli, şalvar ise sarı renkliydi. Başka bir rivayette anlatıldığına göre bu ikisi, kirli kırmızı renkte idiler. Bohçayı getiren elçi Muazzam adına yemin vererek kadıdan bu gömlekle şalvarı giymesini ve o şekilde hasımlar arasında hüküm vermesini istemişti. Allah´ın lûtfuna bakın ki, elçi bu bohçayı getirdiğinde kadı, Bâbülberit´teki evinin holünde hüküm vermek için hazırlanmaktaydı. Çaresiz gömlekle şalvarı giydi ve bu kılıkla mahkemede oturup işleri görmeğe başladı. Sonra evine döndü. Hastalandı. Hastalığı ölümle sonuçlandı. Müteakip senenin safer ayında vefat etti. Şeref b. İnnin ez-Zurî adındaki şair, onun ibadet ve takva sahibi bir kimse olduğunu herkese göstermişti. Rivayete göre o da camide itikâfa girmişti. Muazzam ona camide meşgul olması için içki ve tavla göndermişti. Bunun üzerine Şeref b. İnnin şöyle bir şiir yazıp Sultan Muazzam´a göndermişti: «Ey Melik Muazzam! Ebediyete kadar yeryüzünde baki kalacak bir bid´at icad ettin. Senden sonraki hükümdarlar da bu yola başvuracaklardır. Kadılara hil´at, zahidlere de armağan mı gönderiyorsun !» Bu da Melik Muazzam´ın çok çirkin hareketlerinden biridir. Kadı Zekiyüddin´in dört naibi vardı: Şemseddin eş-Şirazî. Meşhed-i Ali´nin imamıydı. Bu meşhedin Şibâk tarafında mahkemesini kurardı. Bazan da siyah döşeme taşlarının karşısındaki revaka gider, orada davaları hallederdi. Şemseddin b. Sünniyü´d-Devle. Külase´deki Şibâk´ta hüküm verirdi ki burası Selahaddin türbesinin karşısında, Gazaliye´deki bir yerdir. Kemaleddin el-Mısrî. Beytü´1-mal vekili idi. Bu da Meşhed-i Osman´da Şibâk-ı Kemalî´de hüküm verirdi. Şerefüddin el-Musulî el-Hanefî. Turhaniye medresesinde hüküm verirdi ki, burası Ciron mmtıkasındadır. Doğrusunu Allah bilir. [8] Hicretin Altıyüzonaltıncı Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler Sittüşşâm Berraniye ve Cevvaniye medreselerinin vakfedicisidir. Kadri yüce, ırzı korunmuş, iffetli, hanımefendi Sittüşşam binti Eyyub b. Sadî´dir. Hükümdarların kız kardeşi, hükümdarların çocuklarının halası, hükümdarların annesi idi. Mahremlerinden otuzbeş hükümdar vardı. Öz kardeşi Muazzam Turnaşah b. Eyyub Yemen hükümdarıydı. Muazzam Turanşah onun mezarının kıblesindeki üç mezardan birine defnedil-miştir. Ortadaki mezarda kocası ve amcasının oğlu Nasirüddin Mu-hammed b. Esedüddin Şirkuh b. Şâdî (Humus valisi) nıedfundur. Sittüşşam, oğlu Hüsameddin Ömer b. Laçin´in babasının vefatından sonra Esedüddin´le evlenmişti. Sittüşşam ve oğlu Hüsameddin Ömer, üçüncü mezarda medfundurlar ki o da medresenin bitişiğindedir. Türbeye ve medreseye, oğlu Hüsameddin Ömer b. Laçin´e nisbetinden ötürü Hüsa-miye adı verilmektedir. Hüsameddin, dayısı Selahaddin´in nezdinde büyük alimlerdendi. Sittüşşam çokça sadaka veren, yoksullara ve muhtaçlara iyilik ve ihsanda bulunan bir hanımefendiydi. Her sene evinde binlerce altın sarfedilerek şuruplar, ilaçlar ve diğer tıbbi malzemeler hazırlanıp halka dağıtılırdı. Sittüşşam bu senenin zilkade ayının onaltı-sında cuma günü akşama doğru evinde vefat etti ki, bu evi daha sonra medreseye dönüştürülmüştür. Bu ev Maristan yanında olup Şamiletül-Cevvaniye denilir. Cenazesi buradan Şamiyetü´l-Berraniye´ye nakledildi. Cenazesine büyük bir kalabalık katılmıştı. Allah rahmet etsin. [9] El-Îrab Ve´l-Lübâb Adlı Eserin Sahibi Ebü´l-Beka Asıl adı Abdullah b. Hüseyin b. Abdullah´tır. Künyesi Ebü´l-Be-ka´dır. Akberalıdır. Amâ idi. Nahivci olup Hanbelî mezhebine mensub-tu. İrâb-ü Kur´ânil-Aziz adlı eserin, nahivde de Kitâbül-Lübâb adlı eserin sahibidir.. Makamat, Mufasselü´z-Zemahşerî ve Divanü´l-Müteneb-bi gibi eserler üzerine de haşiyeler yazmıştır. Hesaba ve diğer ilimlere dair kitapları da vardır, salih ve dindar bir kimseydi. Bu sene seksen yaşına yaklaşmış iken vefat etti. Allah rahmet etsin. Lügatte önder bir alim olup fakih ve münazaracı idi. Kitap ve sünnet ile fikhı iyi bilirdi. Kadı îbn Hallikan´ın rivayetine göre o, Makamat şerhinde şöyle bir hikâyeden bahsetmiştir: «Mağrib Ankası, Ashabü´r-Ress´in bulunduğu mıntıkadaki yüksek bir dağın başına gelip konardı. Bazan onların çocuklarını kapıp götürürdü. Ashabü´r-Ress bu durumu, peygamberleri Hanzala b. Safvan´a şikâyet ettiler. Hanzala da Anka´ya beddua etti ve böylece Anka helak oldu. Anka´nın yüzü insan yüzüne benziyordu. Onda her kuşa benzer taraflar vardı.» Zemahşerî´nin Rebiü´l-Ebrar adlı kitabında anlattığına göre bu Anka kuşu, Hz. Musa´nın zamanında mevcut olup her tarafta dörder kanadı vardı. Yüzü insan yüzü gibiydi. Diğer hayvanlara çok benzeyen taraflarında vardı ve fetret zamanında yaşayan Halit b. Sinan el-Absî´nin zamanına kadar yaşamıştır. Halit b. Sinan ona beddua etmiş, böylece o da helak olmuştur. Doğrusunu Allah bilir.» İbn Hailikan´m anlattığına göre Said mıntıkasından Muiz el-Fatimî´ye garip şekilli bir kuş getirilmiş ki, o kuşa Mağrip Ankası denili-yormuş. Halid b. Sinan ile Hanzala b. Safvan fetret zamanında yaşamışlardır. İkisi de salih insanlardı. Ancak peygamber değillerdi. Zira Rasûlullah (s.a.v.) bir hadis-i şeriflerinde şöyle buyurmuşlardır: «Ben insanlar arasında Meryem oğlu İsa´ya en yakın olanım. Çünkü benimle onun arasında peygamber yoktur.» Nitekim bu hadis önceki kısımlarda da geçmişti, [10] Hafız İmadüddin Ebü´l-Kasım Ali b. Hafız Bahaeddin Ebu Muhammed el-Kasım b. Hafiz el-Kebîr Ebül-Kasım Ali b. Hasan b. Hibetüllah b. Asakir. Dımaşklıydı. Çok hadis dinledi. Hadis toplamak amacıyla birçok yerlere seyahatlerde bulundu. Bu sene Bağdat´ta vefat etti. Onun yelpazeyle ilgili şöyle güzel bir şiiri vardır: «Yelpaze, bütün kederleri rüzgara katıp üç ay boyunca uzaklaştırıyor, ona ihtiyaç vardır. Haziran, temmuz ve ağustos aylarında vazgeçilmezdir. Eylül´de ise Allah ona muhtaç bırakmıyor bizi.» [11] Şair İbn Ed-Davî İbn es-Saî onun şiirlerinden güzel olan birkaç parçayı nakletmiştir. Ebu Said b. Vezzan ed-Davî Bağdat´ta cerh ve tadille uğraşan hadis alimlerinden biridir. Buhari´den ve Ebu Vakit´ten hadis dinledi. Ebu Said onun künyesidir. Asıl adı Muhammed b. Mahmud b. Abdurrah-man´dır. Aslen Mervazlıdır. Hemedan doğumludur. Ama Bağdat´ta yetişmiş, orada vefat etmiştir. Endamı güzel, evsafı tam bir kimseydi. Güzel yazı yazardı. Bir çok ilimden nasibini almıştı. Şafiî mezhebine mensuptu. Kelam meseleleri üzerinde konuşurdu. Ahlâkı güzeldi. Şiirlerinden biri şudur: «Kısmetlerin paylaştırıhnasma bakıyorum da, bu çok acaip bir paylaştırmadır. Kimi konforlu hayatta, kimi yoksul bir yaşantıda. Mal sahibi de ahmak, yoksul da ahmak. Bir akıl ki payı yok. Bir akıl da var ki çok sivridir. Cahil ve yoksul kimseler, zengin de olabiliyorlar yoksul da. Bundan önce de işler, Allah´ın elindeydi. Bundan sonra da O´nun elinde olacaktır.» [12] Ebu Zekeriya Yahya B. Kasım Ebu Zekeriya Yahya b. Kasım b. Ferec b. Dir b. Hızır eş-Şafiî Şeyh Taceddin et-Tıkritî. Tikrit kadısı idi. Sonra Bağdat Nizamiye medresesinde ders verdi. Bir çok ilimde mahirdi. Meselâ tefsir, fıkıh, edebiyat, nahiv ve lügat ilimlerinde yüksek derecede bir âlimdi. Bütün bu ilimlere dair tasnifatı vardır. Kendi şahsı için güzel bir tarih hazırlamıştır. Şiirlerinden biri şudur: «Kişi mutlaka sıkıntıya da düşer, genişliğe de kavuşur. Sevinçle de karşılaşır, hüzünle de. Cenâb-ı Allah kişiden nimetinin şükrünü talep eder, nimetler içinde olduğu sürece. Mihnet ve sıkıntı anlarında da sabır ister insandan . Her iki durumda da Allah´la hemhal ol. Bu iki farzı hem gizli, hem aşikâr yerine getirmelisin. Sıkıntı ve şiddet senin üzerinde zaman boyunca ebedî kalacak değildir, Nimet de zaman boyunca senin elinde kalacak değildir.» Şu şiir de Ebu Zekeriya´ya aittir: «Hevesine uygun hüküm veren kadı, lehinde de hüküm verse aleyhimde de, Her iki halde de hükmünde haksızlık etmiş değildir. Ey Yusuf un güzelliğine sahip olan kadı, Sana karşı tutunacağım bir çarem kalmamıştır, benim. Gömleğim arkadan yırtılmış olsa büe, Sence bu gömlek önden yırtılmış sayılmaktadır.» [13] Cevahir Adlı Eserin Sahibi Şeyh İmam Cemaleddin Ebu Muhammed Abdullah Şeyh, İmam Cemaleddin Ebu Muhammed Abdullah b. Necm b. Sas b. Nizar b. Aşâir b. Abdullah b. Muhammed b. Selis el-Cüzamî. Maliki fakihi idi. imam Malik´in mezhebine dair el-Cevahirü´s-Semine adlı kitabın musannifidir. Bu kitap fıkhı füruat bakımından en fazla faydalar içeren kitaplardandır. Bu eserini Gazzalî´nin el-Veciz adlı eserinin yöntemine göre tertip etmiştir. İbn Hallikan dedi ki: «Bu eserinde ilminin derinliğine ve faziletine delalet edecek hususlar vardır.» Mısır´daki Malikîler gurubu, güzelliğinden ve çok faydalar içerdiğinden ötürü bu eseri ellerinden düşürmemişlerdir. Şeyh İmam Cemaleddin Mısır´da müderristi. Dimyat´ta vefat etti. Allah rahmet etsin. Doğrusunu noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allah daha iyi bilir. [14] Hicretin Altıyüzonyedîncî Senesi Bu sene Timuçin adını taşıyan Cengizhan sebebiyle Umumi bir bela ve büyük bir musibet meydana geldi. Allah, ona ve beraberindeki Tatarlara lanet etsin. Hepsini kahretsin. Bunların yaptıkları cidden çok kötüydü. Her tarafı bozguna uğratmışlar, her yerde fesat çıkarmışlardı. Çin´in en uç noktasından ulaştıkları Irak´a ve çevresine kadar her tarafa zarar vermişler, nihayet Erbil´e ve kazalarına ulaşmışlardı. Bu sene Irak, Cezire, Şam ve Mısır dışındaki tüm İslâm alemini ele geçirmişler, buralardaki Harezmli, Kıpçak, Gürcü, Lân, Hazar ve diğer kavimlerin tümünü kahretmişlerdi. Bu sene Müslüman topluluklardan ve diğerlerinden müteaddid beldelerde sayılamayacak ve evsafı belirtilemeyecek kadar çok sayıda insanı öldürmüşlerdi. Özetle girdikleri bütün beldeler-deki savaşçıları, erkekleri tümden, kadın ve çocuklardan da çoğunu öldürmüşler, buralardaki malları şayet ihtiyaçları varsa yağmalayıp alıyorlar, şayet ihtiyaçları yoksa yakıyorlardı. Hatta onlar taşımaktan aciz çok miktarda aldıkları ipeği bir araya getirip topluyorlar, sonra da ateşe verip seyrediyorlar, evleri yıkıyorlar, yıkamadıklarını da yakıyorlardı. En fazla da camileri ve mescidleri yakıyorlardı. Müslümanları esir ederek onlarla savaşıyorlar, onları çembere alarak savaşta haklarından gelemediklerini öldürüyorlardı. el-Kâmil adlı eserinde İbnül-Esîr, Tatarların bu sene yaptıklarını tam teferruatlı bir şekilde anlatmıştır. Bu anlatımından Önce bu dehşet verici büyük olay ve musibetle ilgili muazzam bir önsöz yazmıştır. Şöyle ki: «Bu fasıl, gecelerin ve gündüzlerin mislini görmedikleri büyük olaydan ve feci musibetten bahseder. Bu musibet genel olarak bütün mahlukatı, özel olarak da Müslümanları kapsamına almıştır. Adamın biri, Cenâb-ı Allah´ın Âdem peygamberi yarattığından beri şu ana kadar dünya böyle bir belaya uğramamıştır, derse doğru söylemiş olur. Çünkü tarihte bunun kadar feci bir musibet meydana gelmiş değildir. En fazla bahsettikleri büyük musibet, Buhtü´n-Nasr´m İsrail oğullarına yaptığı katliam ve Kudüs´ü yıkmasıdır. Kudüs, bu mel´unlarm yıktıkları beldeler yanında sadece bir şehir olarak kalmaktadır. Bunların yaktıkları her bir belde, Kudüs´ten kat kat büyüktür. Buhtü´n-Nasr´m öldürdüğü İsrail oğulları, bunların öldürdüklerinden çok daha azdır. Bunların bir şehirde öldürdükleri insanların sayısı, İsrail oğullarından çok daha fazladır. Belki de insanlık, dünyanın yıkılışına kadar Ye´cüc ve Me´cüc dışında böyle bir hadiseyi bir daha görmeyecektir. Deccal´a gelince o sadece kendisine tabi olanlarla kalacak ve kendisine muhalefet edenleri öldürecektir. Bunlarsa hiç kimseyi bırakmadılar. Aksine kadınları, erkekleri, çocukları, herkesi öldürdüler. Hamile kadınların karınlarını yardılar, ceninleri öldürdüler. İnnâ lillah ve inna ileyhi raciûn (doğrusu biz Allah´a aidiz ve O´na dönücüleriz), Lâ havle velâ kuvvete illâ billahil aliyyil azîm (güç ve kuvvet ancak yüce ve ulu Allah iledir). Kıvılcımları her tarafa sirayet eden ve zararı genel olan bu hadiseden ötürü ancak Allah´ın yardımına başvurulabilir. Bu belâ, rüzgarın getirdiği bir bulut gibi İslâm ülkesini kapladı. Tatarlar Çin´in uç noktasından çıkıp Kaşgar ve Balasagun gibi Türkistan beldelerine hücum ettiler. Oradan Semer-kand, Buhara ve diğer Maveraünnehir beldelerine geçtiler. Oraları ele geçirdiler. Ahalilerine yukarıda anlattığımız zulümleri reva gördüler. Sonra bunların bir kısmı Horasan´a geçti. Hakimiyeti ele aldı, ülkeyi tahrip etti. Ahaliyi öldürdü. Malları yağmaladı. Oradan Rey, Hemedan, Cebel ve Irak sınırındaki beldelere uzandılar. Daha sonra Azerbaycan ve Uraniye beldelerine hücum ettiler. Oraları tahrip ettiler. Ahalinin çoğunu öldürdüler, ellerinden az sayıda bir topluluk kurtulabildi. Bu misli duyulmamış bela ve musibet, bir seneden az bir zaman içinde meydana geldi. Daha sonra Şirvan derbendine gittiler. Oranın şehirlerini ele geçirdiler. Sadece o mıntıkanın bulunduğu kale hariç, başka yerler tümüyle onlara teslim oldular. Tatarlar oradan da Lan Lekez beldesine geçtiler. O mıntıkadaki muhtelif toplulukları öldürdüler. Katliam yaptılar. Her tarafı yıktılar. Mallan yağmaladılar, sonra en fazla Türk´ü barındıran Kıpçak ülkesine baskın yaptılar. Karşılarına dikilen herkesi öldürdüler. Diğerleri ormanlıklara kaçtılar. Tatarlar onların ülkelerine sahip oldular. Diğer grup da Gazne´ye ve oraya bağlı mıntıkalarla komşuları durumundaki Hindistan, Sicistan ve Kirman´a akınlar düzenlediler. Öncekilere nisbetle daha şiddetli zulümler yaptılar. Bu misli duyulmamış bir bela ve musibetti. Tarihçilerin, dünyaya sahip olduğu hususunda ittifak ettikleri İskender´e gelince o, sahip olduğu ülkeleri bir senede değil de ancak on sene kadar bir süre zarfında ele geçirmiştir ve hiç kimseyi de öldürmemiştir. Aksine insanları hoşnud ederek itaatlerini sağlamıştır. Bunlarsa çok mamur, çok güzel, ahalisi çok kalabalık, insanları ahlak ve yaşantı bakımından düzgün olan bir çok beldeyi bir senelik süre zarfında ele geçirmişlerdi. Bunların ayak bastıkları topraklardaki insanlar korku ve dehşet içinde kalmışlardı. Hücumlarını her an için bekliyorlardı. Bununla birlikte Tatarlar, doğduğu zaman güneşe secde ederler, hiçbir şeyi haram saymazlar, buldukları hayvanları ve leşleri yerlerdi. Allah onlara lanet etsin. Tatarlar, karşılarında herhangi bir engelle karşılaşmadıkları için bu kadar çok ülkeyi ele geçirebilmişlerdi. Çünkü Sultan Harezmşah Muhammed, birçok memleketin hükümdarını öldürmüş, otoritesini sağlamlaştırmıştı. Geçen senede Tatarlar karşısında hezimete uğrayıp onlara karşı direnecek gücü kalmadığında, Tatarlar peşine düşerek onu kovalanıl şiardı. Nereye gittiği bilinmiyordu. Denizdeki adalardan birinde ölmüştü. Ülke koruyucusuz kalmıştı. Allah´ın hükmettiği iş mutlaka yerine gelir ve işler eninde sonunda Allah´a döner. Bundan sonra İbnü´1-Esir özet olarak anlattığı konuları detaylı bir şekilde açıklamağa başlar ve ilk olarak da geçen seneki olaylar arasında zikretmiş olduğumuz Cengizhan´m giysi ve kumaş getirmeleri için kendi sermayesiyle göndermiş olduğu kervandan bahseder. Harezmşah bu kervanın mallarına el koyduğu için Cengizhan ona gazaplanmış, tehdit haberleri salmıştı. Harezmşah da bizzat onlara karşı harekete geçmiş, ordusunu sefere sevk etmişti. Tatarların Güçlükhan´ia savaştıklarını görünce yüklerini, eşyalarım, kadınlarını ve çocuklarım yağmalayıp esir almış ve geri dönmüştü. Böylece düşmanlarına karşı zafer elde etmişti, ancak düşmanları olan Tatarlar ona karşı daha da öfkelenmişlerdi. Cengizhan´ın oğlunun komutasındaki Tatarlar, Harezmşah´la üç gün süreyle savaştılar. İki taraftan da çok sayıda adam öldürüldü. Sonra her iki taraf da geri çekildi. Harezmşah kendi ülkesinin sınırına döndü. Orayı tahkim edip koruma altına aldı. Sonra kendi başkenti olan Harezm şehrine döndü. Cengizhan da harekete geçti. Önceki kısımlarda da anlattığımız gibi Buhara´ya geldi. Orayı sulh yoluyla fethetti. Ancak ahaliye hainlik etti. Zor kullanarak kaleyi fethetti. Kaledeki askerlerin tümünü öldürdü. Mallan ganimet edindi. Kadınları ve çocukları esir aldı. Evleri, dükkanları tahrib etti. Kalede 20.000 savaşçı vardı, ancak bu savaşçılar kale halkına faydalı olmadı. Bundan sonra Cengizhan, Semerkand´a yürüdü. Bu senenin muharrem ayının başında orayı kuşatma altına aldı. Orada 50.000 asker vardı. Bunlar geri çekildiler. Halktan 70.000 kişi Tatarların karşısına çıktı. Cengizhan bunları bir anda öldürdü. Tekrar 50.000 kişi karşısına çıktı. Bunların mallarını, silahlarını ve savunma aletlerinin tümünü yağmaladı. Aynı günde hepsini öldürdü. Şehri, yağmalamaları için askerlerine bıraktı. Herkesi öldürdü, malları ganimet edindi, çoluk çocuğu esir aldı, şehri ateşe verdi. Orayı yerle bir etti. İnna lillah ve inna ileyhi raciun (doğrusu biz Allah´a aidiz ve O´na dönücüleriz). Mel´un Cengizhan orada ikamet etti. Müfrezelerini çeşitli beldelere sevk etti. Bir müfrezeyi Horasan ülkesine gönderdi ki; bu müfrezeye, Mağribe Tatarları deniliyordu. Başka bir müfrezeyi de Harezmşah´ın peşine taktı. Bunlar 20.000 askerdiler. Bunlara «Onu takip edip kovalayın, göğe asılsa bile yakalayın!» talimatını verdi. Askerler de Harezmşah´ın peşine düştüler. Ona ulaştıklarında Harezmşah Ceyhun nehrini geçmişti. Tatarlarla kendisi arasında Ceyhun nehri vardı. Bu sebeple kendini güvende hissediyordu. Tatarlar nehrin karşı kıyısına geçmek için gemi bulamadılar. Silahlan nehirde taşıyabilmek için havuzumsu kaplar yaptılar. Atlarını nehire saldılar ve kuyruklarına bu kapları bağladılar. Atlar nehirde yüzerken kuyruklarına bağlı silah kaplarını da peşlerinde çekiyorlardı. Böylelikle hepsi karşı kıyıya ulaştılar. Herezmşah bu işin farkında değildi. Hayretle Tatar-lar´m kendi askerlerinin arasına girdiklerine şahit oldu. Bunu görünce hemen Nisabur´a kaçtı. Oradan da başka beldelere gitti. Tatarlar peşine düşmüşler, onu kovalıyorlardı. Harezmşah onlara karşı koymak için asker topluyordu. Asker toplamak için uğradığı her beldede ona kavuşuyorlar, o da korkup kaçıyordu. Nihayet Taberistan denizine atıldı. Oradaki adalardan birinde bulunan bir kaleye gitti ve o kalede vefat etti.. Başka bir rivayette anlatıldığına göre denize atıldıktan sonra nereye gittiği, başına neler geldiği, nereye kaçtığı bilinmemektedir. Kayboluşundan veya başka bir rivayete göre vefatından sonra Tatarlar onun malına, mülküne el koydular. Hazinelerinde 20.000.000 dinar, 1.000 yük atlas, 20.000 at ve katır, çok sayıda köle, cariye ve çadır buldular. Her biri bir kral gibi olan 10.000 kölesi vardı. Bütün bu malı, mülkü darmadağın oldu. Harezmşah, Hanefî mezhebine mensup bir fakihti ve faziletli bir kimseydi. Çeşitli ilimlerden nasibini almıştı. İyi bir kavrayış ve zekâsı vardı. Geniş beldelere ve müteaddit memleketlere sahip oldu. Yirmibir sene ve birkaç ay süreyle hükümdarlık yaptı. Selçuklu hükümdarlann-dan sonra onun kadar hürmet gören azametli başka bir hükümdar yoktu. Çünkü onun gayesi lezzetlere ve şehvetlere dalmak değil, memleketi idare etmekti. İşte bu nedenle o mmtıkalardaki hükümdarlann hepsini mağlup etmiş, Hıtaylar´a şiddetli darbeler vurmuştu. Horasan´da, Ma-veraünnehir´de, Acem Irak´ında ve diğer memleketlerde ondan başka sultan kalmamıştı. Bütün beldeler onun valilerinin idaresindeydi. Bundan sonra Tatarlar, Mazenderan´a yürüdüler. Mazenderan kalesi en müstahkem kalelerdendi. Müslümanlar orayı ancak Süleyman b. Ab-´ dülmelik´in zamanında hicretin doksanıncı senesinde feth edebilmişlerdi. Tatarlarsa burayı çok kısa bir sürede fethetmişler, içindeki mallan ve eşyalan yağmalamışlar, ahalinin tümünü öldürmüşler, kadınları ve çocukları esir almışlar, kaleyi ateşe vermişlerdi. Mazenderan´dan sonra Rey taraflarına gittiler. Yolda Harezmşah´ın annesini gördüler. Yanında çok miktarda mal ve para vardı. Malına ve eşyasına el koydular. Eşyaları arasında görülmemiş, çok nefis mücevherler ve kıymetli şeyler vardı. Bundan sonra Reye yöneldiler. Rey halkının gafil olduğu bir anda şehre girdiler, halkı öldürdüler. Kadınları ve çocukları esir aldılar. Sonra Hemedan´a yürüdüler. Orayı da ele geçirdiler. Hemedan´dan sonra Zencan´a gittiler. Halktan bir kısmını öldürdüler, bir kısmını da esir aldılar. Zencan´dan sonra Kazvin´e yürüdüler. Orayı da yağmaladılar. Halktan 40.000 kadar kişiyi öldürdüler. Sonra Azerbaycan´a gittiler. Azerbaycan hükümdarı Özbek b. Pehlivan sarhoşluk, haram ve günahlarla hemhal olduğu, şehvetlere daldığı için onlara bir miktar mal ve para vererek barış yaptı. Tatarlar onu kendi haline bıraktılar. Oradan Mo-kan´a yürüdüler. Gürcüler 10.000 savaşçıyla karşılarına dikildiler, ancak göz açıp kapayacak kadar kısa süren bir çatışma neticesinde Gürcüler yenildiler. Gürcüler, bütün alet ve edevatlarıyla savaşmağa gelmişlerdi. Tatarlar onları ikinci kez bozguna uğrattılar. Bu, öncekine nisbet-le daha feci bir bozgundu. Tatarların geçmiş zamanda ve şimdiki zamanda misli görülmemiş hadiseleri gerçekleştirdikleri görüldü. Şöyle ki: Bir grup Tatar Çin´den çıkıyor, bir sene geçmeden bunların bir kısmı Ermeni beldelerine ulaşıyor. Hemedan taraflarından gelen diğer grupsa Irak´ı geçiyor! Allah´a yemin ederim ki bizden sonra gelecek olan nesiller, aradan uzun bir zaman geçtikten sonra Tatarların bu yaptıklarım kitaplarda yazılı görünce hayrete düşecekler ve bunun gerçek olmadığına ve inanmamakta da haklı olduklarına inanacaklardır. Aradan her ne kadar uzun bir zaman geçse de onlar buna inansınlar; çünkü biz tarihçiler hepimiz zamanımızda geçen bu hadiseyi ittifakla kitaplarımızda yazmışızdır. Alim, cahil herkes bu tatar hadisesinin meşhur olarak bilinen bir gerçek olduğu hususunda ittifak etmişlerdir. Allah İslâmiyeti ve Müslümanları korumayı nasip ve müyesser eylesin. Müslümanlar hakikatte düşmana karşı büyük savunma savaşları vermişlerdi. Bazı İslâm hükümdarları da olağanüstü denecek derecede çaba sarfetmiştir. Ancak Müslümanlar bu olaylar esnasında Sultan Harezm-şah´ıda kaybetmişlerdi. Bu sene sonunda Tatarlar, Gürcülerin ülkesinde idiler. Gürcülerin direniş gösterdiklerini ve savaştıklarını görünce işin çok uzayacağını anladılar, başka ülkelere yöneldiler. Onların adetleri böyledir. Gürcistan´dan ayrılıp Tebriz´e gittiler. Tebrizliler bir miktar mal ve para vererek Tatarlarla barış yaptılar. Bundan sonra Tatarlar Merağa´ya yürüdüler, orayı kuşatma altına aldılar. Şehri mancınıklarla dövdüler. Müslüman esirleri yakalayarak kendilerine kalkan ettiler. Merağa´nm başında bir kadın vali bulunuyordu. «Yönetimlerinin başına bir kadını getiren bir topluluk iflah olmaz.» Tatarlar birkaç günlük kuşatmadan sonra şehri fethettiler. Halkın, sayılarını ancak Aziz ve Celil olan Allah´ın bildiği kadarını öldürdüler. Çok miktarda malı ganimet edindiler. Âdetleri üzere bir kısım halkı da esir aldılar. Allah onları Cehennem ateşine sokacak bir lanetle lanetlesin. İnsanlar onlardan çok korkuyorlardı. Öyleki Tatarlardan bir adam, içinde 100 kişinin bulunduğu Merağa sokaklarından birine girse, bu 100 kişiden bir tanesi dahi ona karşı cesaret edip de harekete geçemezdi ve o Tatar askeri, o 100 kişiyi birer birer öldürürdü. Hiç biri de ona karşı el kaldıramazdı. O mahalledeki ve yoldaki bütün eşyaları yalnız başına yağmalardı. Tatarlar´dan bir kadın, erkek kılığına bürünerek bir eve girmiş ve evdekilerin tümünü yalnız başına Öldürmüştü. Sonra beraberindeki esirlerden biri onun kadın olduğunu anlayınca onu öldürmüştü. Allah´ın laneti onun üzerine olsun. Sonra Tatarlar Erbil şehrine hücum ettiler. Müslümanları çok sıkıştırdılar. Bundan ötürü Müslümanlar çok tedirgin oldular. O yörelerin insanları, «Doğrusu bu, çok zorlu bir durumdur» dediler. Halife, Musul ahalisine ve Cezire valisi Melik Eşrefe mektup yazarak, «Ben Tatarlar´a karşı asker hazırladım. Tatarlarla savaşmak için bu askerlerle birlikte harekete geçin» diye haber gönderdi. Ancak Melik Eşref halifeye, mektup yazarak kendisinin Mısır´daki Müslümanların Haçlılar´dan rahatsız oldukları nedeniyle kardeşi Kâmil´e yardımcı olmak için Mısır diyarına yöneldiğini bildirip özür beyan etti. Haçlılar´ın Dimyat´ı ele geçirdiklerini ve Mısır diyarını baştan sona ele geçirmek için de harekete geçtiklerini ifade etti. Melik Eşrefin kardeşi Muazzam da Dimyat´ta bulunan Haçlılar´ı ülkeden kovmak için Harran valisine giderek Mısır diyarında bulunan kardeşleri Kâmil´e yardımcı olmasını istemişti. Zaten Harran valisi de Mısır´a gitmeğe hazırlanıyordu. Bunun üzerine halife, Erbil valisi Muzafferüddin´e mektup yazarak 10.000 savaşçıdan ibaret olan ve Tatarlar´a karşı harekete geçirilen ordunun başına geçmesini istedi. Ancak bu 10.000 kişilik ordunun 800 süvarisi Melik Muzafferüddin´in yanına ulaşmadan yolda ayrılıp her biri ayrı bir tarafa gitmişti. İnnâ Hllahi ve innâ ileyhi raciûn (doğrusu biz Allah´a aidiz ve O´na dönücüleriz). Ama yüce Allah Tatarların Hemedan´a yönelmelerini takdir buyurarak Müslümanları bu beladan kurtardı ve Hemedanlılar da Tatarlarla barış antlaşması yaptılar. Bunun üzerine Tatarlar Hemedan´da bir şahne (emniyet müdürü) bıraktılar. Daha sonra Hemedanlılar şahnelerini öldürmek hususunda ittifak kurdular ve onu öldürdüler. Tatarlar bunu duyunca tekrar geri dönerek Hemedan´ı kuşatma altına aldılar ve nihayet zor kullanarak şehri fethettiler. Halkını öldürdüler. Sonra da Azerbaycan üzerine yürüdüler. Önce Erdebil sonra Tebriz´i, daha sonra da Büikan´ı fethettiler. Oradaki insanların büyük bir kısmını öldürdüler, şehri yaktılar. Cani Tatarlar, kadınlara önce tecavüz ediyor, sonra da onları öldürüp kannlarındaki ceninleri çıkarıyorlardı. Allah´ın laneti onların üzerine olsun. Bundan sonra Tatarlar Gürcistan´a baskın düzenlediler. Gürcüler onlara karşı hazırlıklıydılar. Savaştılar. Ancak Tatarlar, Gürcüleri de feci bir bozguna uğrattılar. Sonra bir kaç beldeyi daha fethettiler. Bu beldelerin ahalisini öldürüyorlar, kadınlarını esir alıyorlardı. Kaleleri fethetmek için savaşırlarken kullanacakları bazı erkekleri de esir alıyorlar, bunları önlerinde kalkan olarak kullanıyorlar, kendilerine atılan oklara ve mızraklara karşı böylece korunuyorlardı. Savaş sonunda kalkan olarak kullanılan bu erkek esirleri- şayet ölmenıişlerse- öldürüyorlardı. Bundan sonra Lân ülkesine yürüdüler. Kıpçaklar´a saldırdılar. Çok miktarda adam öldürdüler. Onları bozguna uğrattılar. Kıpçak şehirlerinin en büyüğü olan Sevadik´i kuşattılar, fethettiler. Oradaki birçok eşya ve malı ganimet edindiler. Kıpçaklar, Rus beldelerine sığındılar. Ruslar Hristiyan idiler. Tatarlarla savaşmak için Ruslarla ittifak kurdular. Bu müttefik cephe, Tatarlarla savaştı. Tatarlar onları da feci bir bozguna uğrattıktan sonra hicretin 620. senesinde Balkar´a doğru yürüdüler. Bütün bu fütuhatı tamamladıktan sonra hükümdarlar, Cengizhan´ın yanına döndüler. Allah ona da, onlara da lanet etsin. Cengizhan bu sene Külane´ye de bir müfreze göndermişti. Üçüncü bir müfrezeyi ise Fergana taraflarına göndermiş, bu müfreze, Ferga-na´yı ele geçirmişti. Horasan taraflarına da başka bir müfrezeyi sevk etmişti. Bunlar Belh şehrini kuşatmışlar; şehir halkı, Tatarlarla barış antlaşması yapmıştı. Tatarlar aynı şekilde başka bir çok şehir halkıyla da anlaşma yaparak oraları hakimiyetleri altına almışlar, nihayet Tali-kan´a uzanmışlardı. Talikan kalesi müstahkem bir kale olduğu için onları yormuştu. Orayı altı ay müddetle kuşatma altında tutmuşlar, ama yine de fethedememişler, bu durumu Cengizhan´a bir mektupla bildirmişlerdi. Cengizhan da bizzat oraya gelerek kaleyi dört ay müddetle kuşatma altında tutmuş ve nihayet güç kullanarak fethetmişti. Sonra da şehirdeki havas ve avamdan olan herkesi öldürmüştü. Bundan sonra Tatarlar, Cengizhan´ın komutasında Merv şehrine hücum ettiler. Şehir dışında Araplar´dan 200.000 kadar savaşçı ordugah kurmuştu. Orada başka kavimlerden olan Müslümanlar da vardı. Bunlar Tatarlar´a şiddetlice savaştılar. Neticede Müslümanlar mağlup oldular. İnnâ lillahi ve innâ ileyhi râciûn (doğrusu biz Allah´a aidiz ve ona dönücüleriz). Sonra Tatarlar şehri beş gün müddetle kuşatma altına aldılar. Valiyi bir hileyle kaleden indirdiler. Sonra da ona ve şehir halkına ihanet ederek hepsini öldürdüler. Mallarını ganimet edip yağmaladılar. Geride kalanlara da şiddetli eziyetler tatbik ettiler. Öyleki bir günde 700.000 kişiyi Öldürdüler. Sonra Nişabur´a gittiler. Orada da Merv şehrinde ahaliye yaptıklarını yaptılar. Buradan da Tus´a gittiler. Ahaliyi öldürdüler. Ali b. Musa er-Rıza´nın mesnedini tahrip ettiler. Allah´ın selamı onun ve atalarının üzerine olsun. Tatarlar, halife Harun Reşid´in türbesini de tahrip ettiler. Orayı harabeye döndürdüler. Sonra Gazne´ye gittiler. Ce-laleddin b. Harezmşah onlarla savaştı. Onları mağlup etti. Sonra Tatarlar hükümdarları Cengizhan´ın yanına döndüler. Allah ona da, onlara da lanet etsin. Cengizhan bir başka askeri birliği Harezm şehrine sevk etti. Bu askeri birlik Harezm´i kuşatma altına aldı. Nihayet güç kullanarak şehri fethettiler. Oradaki ahalinin büyük bir kısmını öldürdüler. Mallarını yağmaladılar. Geride kalan insanları esir aldılar. Ceyhun nehrinin sularının şehire sel gibi gelmesini önleyen köprüyü yıktılar. Köprü yıkılınca şehir, sular altında kaldı. Ahalinin tümü helak oldu. Sonra Tatarlar, Talikan´da otağ kurmuş olan hükümdarları Cengizhan´ın yanına döndüler. Cengizhan onlardan bir kısım askeri Gazne´ye sevk etti. Bunlar Gazne´ye gidince Celaleddin b. Harezmşah kendileriyle savaştı ve mağlup etti. Feci bir bozguna uğrattı. Ellerinde bulunan Müslüman esirlerden bir kısmını kurtardı. Sonra Cengizhan´a mektup yazarak kendisiyle bizzat savaşması için de oraya gelmesini teklif etti. Cengizhan da oraya gitti. Ancak Celaleddin´in askerlerinden bazıları yanından ayrılıp gitmişlerdi. Fakat savaşmak zorunlu hale gelmişti. Üç gün savaştılar. Daha önce böyle bir savaş görülmüş değildi. Sonra Celaleddin´in askerleri güçlerini yitirdiler. Geri çekildiler. Hind denizine açıldılar. Tatarlar da Gazne´ye doğru yürüdüler. Şehri engelsiz ve zahmetsiz olarak ele geçirdiler. Bütün bu olaylar ya da bunların çoğu bu sene içinde vuku bulmuştu. Bu sene Eşref Musa b. Âdil, Ahlat, Silvan ve Ermeniye mülkünü kardeşi Şihabeddin Gazi´ye bıraktı. Buna karşılık ondan Urfa ve Suruç´u aldı. Çünkü kendisi kardeşi Kâmil´e, Haçlılara karşı yardım etmekle meşguldü. Dolayısıyla Ahlat, Silvan ve Ermeniye´yi muhafaza edecek durumda değildi. Allah Haçlılar´a lanet etsin. Bu sene muharrem ayında Bağdat´ta şiddetli fırtınalar koptu, şimşekler çaktı. Yıldırım sesleri duyuldu. Şehrin batı yakasında Avn ve Muine bitişik minarenin üzerine yıldırım düştü. Yapıda gedikler meydana getirdi. Sonra bu gedikler onarıldı. Yıldırım, yerde bir çukur da oluşmuştu. Bu senede Dımaşk Camii´nin batı tarafındaki üçüncü revakta Han-belilerin mihrabı kuruldu. Önceleri halk buna karşı koymuştu. Ancak emirlerden Rükneddin el-Muazzamin´in Hanbelilere verdiği destek sayesinde bu mihrap kuruldu ve burada Şeyh Muvaffaküddin b. Kudame namaz kıldırdı. Hicretin 730. senesinin sınırlarında bu mihrap yerinden kaldırıldı ve caminin batı tarafında Babü´z-Ziyare yanında başka bir Hanbeli mihrabı kuruldu. Nitekim Hanbelüerin de Tenkizlilerin iktidarı zamanında caminin duvarı yenilenirken batı tarafındaki mihrapları kaldırılmış yerine Babü´z-Ziyare ´nin doğusunda yeni bir mihrap yaptırılmıştı. Bunu da caminin nazırı Takiyyüddin İbn Meracil gerçekleştirmişti. Allah sevap ve mükâfatını artırsın. Nitekim bu husus ileride de açıklanacaktır. Bu sene Sincar valisi kardeşini öldürdü. Ülkesine Melik Eşref b. Âdil ortaksız bir hükümdar olarak sahip oldu. Bu sene Emir İmadüddin b. Meştup, Melik Eşrefe ihanet ve münafıklık yaptı. Oysa Melik Eşref onu daha Önceleri Faiz´e biat etmek istediği zaman kardeşi Kâmil´in eziyetlerine karşı koruyup himayesine almıştı. Ancak İmadüddin daha sonra Cezire beldelerinde bozgunculuk yapmış, bunun üzerine Melik Eşref onu zindana atmıştı. O da zindanda üzüntü, keder, zillet ve işkence altında ölmüştü. Bu sene Kâmil, Dimyat´ı istila etmiş olan Haçlılara şiddetli bir acı tattırdı. Onlardan 10.000 kişiyi öldürdü, atlarını, mallarım ele geçirdi. Allah´a hamd olsun. Bu sene Muazzam, Mu´temid Müfahirüddin İbrahim´i Dımaşk valiliğinden azlederek yerine Aziz Halil´i atadı. Hacılar Mekke´ye -Allah orayı şereflendirsin- gittiklerinde Hac emiri Mu´temid idi. Onun emirliği sayesinde çok hayırlar elde edildi. Çünkü O, Mekke´deki kölelerin, Iraklıların hac emiri Akbaş en-Nâsırî´yi öldürdükten sonra hacıların mallarını yağmalamalarına müsaade etmemişti. Akbaş en-Nasırî, halife Nasır´ın en büyük komutanlarından ve yakınlarından ve has adamlanndandı. Çünkü Akbaş en-Nasırî, beraberinde Emir Hüseyin b. Ebi Aziz Katade b. îdris b. Mutain b. Abdülkerim el-Alevî el-Hasenî ez-Zeydî´ye hil´at getirmiş ve babasının ölümünden sonra onun Mekke emirliğine tayin edildiğine dair fermanı da getirmişti. Babası bu sene cemaziyelevvel ayında vefat etmişti. Mekke emirliği hususunda Katade´nin en büyük oğlu Racih başkaldırmış ve «Mekke´ye benden başkası emir olarak atanamaz» demişti. Bu nedenle bir kargaşa ve çatışma çıktı. Akbaş en-Nasırî´de bu kargaşada yalnışlıkla öldürüldü. Katade, Hüseynî ve Zeydîlerin önde gelen eşrafindandı. Adaletli, insaflı ve dostlarına nimet bahşeden bir kimseydi. Mekke´deki fesatçılara göz açtırmıyor, onları cezalandırıyordu. Sonra bu gidiş tersine döndü. Zulmetmeğe başladı. Yeniden vergiler ve harçlar koydu. Hacıları birkaç kez yağmaladı. Bu nedenle Cenâb-ı Allah, oğlu Hasan´ı ona musallat kıldı. Hasan onu, amcasını ve kardeşini öldürdü. Ama Cenâb-ı Allah Hasan´a pek fırsat vermedi. Mülkünü elinden aldı ve onu serseri halde Ülkelerde dolaşan bir insan haline getirdi. Başka bir rivayette anlatıldığına göre ise o da öldürüldü. Katade uzun boylu, heybetli, hiçbir halifeden ve hükümdardan korkmayan, yaşlı bir kimseydi. Herkesten çok kendisinin emirliğe layık olduğu kanaatini taşırdı. Halife, «Keşke yanıma gelse de ona ikramda bulunsam» diyordu. Ama o, halifenin yanma gitmiyor ve buna şiddetle karşı koyuyordu. Hiç kimsenin ziyaretine gitmedi. Hiçbir halifeye ve hükümdara boyun eğmedi. Halife ona defalarca mektup yazıp yanına çağırmıştı. O da halifeye şu şiiri cevap olarak yazıp göndermişti: «Benim bir Arslan pençem vardır. Onunla insanları tutup zelil kılarım. Mahlukat arasında onunla alıp satarım. Yeryüzünün hükümdarları o pençenin üst tarafını öperler. İçinde ise kuraklıkta, kıtlığı yaşayanlar için bahar vardır. Şimdi ben bu pençeyi değirmen taşının altına mı koyayım Sonra da kurtuluş ariyayım, Böyle yaparsam demek ki ben ahmakım. Oysa ben her tarafta kokusu saçılan bir miskim. Ama sizin yanınızda ben zayi olurum.» Katade yetmiş yaşma varmıştı. İbnü 1-Esir onun hicrî 618. senede vefat ettiğini söylemiştir. Doğrusunu Allah bilir. [15] Hicretin Altıyüzonyedinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler Melik Faiz Asıl adı Giyaseddin İbrahim b. Âdil´dir. Babasının vefatından sonra Emir İmadüddin b. Meştup vasıtasıyla Mısır diyarına sahip oldu. Keşke Kâmil orayı çabuk davranıp ele geçirebilseydi. Sonra kardeşi onu bu sene kardeşleri Eşref Musa´ya gönderdi ve Haçlıların saldırısına karşı çabucak yardımına gelmesi için onu teşvik etmesini tenbihledi. O da Sincab ile Musul arasında vefat etti. Anlatıldığına göre o arada zehirlenince Sincab´a geri götürülmüş, oraya defnedilmiştir. Yüce Allah rah-nıet etsin. [16] Şeyhü´ş-Şüyuh Sadreddin Ebü´l-Hasan Muhanımed b. Şeyhüş-Şüyuh îmadüddin Mahmud b. Hameveyh el-Cüveynî. Eyyubîlerin yanında emirlik ve riyaset yapan bir aileden gelmektedir. Sadreddin, fakih ve fazıl bir kimseydi. Mısır´daki Şafîî türbesinin yanındaki medresede ders verdi. Meşhed-i Hüseyin medresesinde de hocalık yaptı. Saîdü´s-Süadâ medresesinin şeyhliğini ve nazırlığını yürüttü. Hükümdar ve emirler ona çok saygı gösterirlerdi. Melik Kâmil, Haçlılara karşı yardımını sağlaması onu için onu halifeye gönderdi. Musul´da ishal nedeniyle yetmişüç yaşında vefat etti. Kadi-bü´1-Bana defnedildi. [17] Hama Sahibi Melik Mansur Muhammed b. Melik Muzaffer Takiyüddin Ömer b. Şahinşah b. Eyyub. Faziletli bir kimseydi. Mizmar adını verdiği on ciltlik bir tarihi vardır. Şecaatli ve bahadır bir kimse idi. Vefatından sonra yerine oğlu Nasır Kılıçarslan geçti. Sonra Kâmil, Nasır Kılıçarslan´ı azletti. Hapse attı ve nihayet hapiste iken vefat etti. Yüce Allah.ona rahmet etsin. Yerine kardeşi Muzaffer b. Mansur geçti. [18] Amîd (Diyarbakır) Sahibi Melik Salih Nasiruddün Mahmud b. Muhammed b. Karaarslan b. Artuk. Şecaatli ve bahadır bir kimse olup alimleri severdi. Eşref Musa b. Âdil´in musahibi idi. Defalarca yanma gelip hizmet arzında bulunurdu. Vefatından sonra yerine oğlu Mes´ud geçti. Mes´ud cimri ve fasık bir kimseydi. Kamil, onu yakalayıp hapse attı. Sonra salıverdi. Malını müsadere etti. O da Tataristan´a gitti. Sonra Kâmil onu yakalatıp geri getirdi. [19] Şeyh Abdullah El-Yoninî Esedüşşam lakabım taşırdı. Allah ona rahmet etsin ve ondan hoş-nud olsun. Baalbek´e bağlı Yonin köyündendi. Ziyaret edilen bir zaviyesi vardı. İbadet, riyazet, iyiliği emretme, kötülüğü yasaklama ile şöhret bulan büyük ve salih insanlardandı. Zühd ve takvada yüksek himmeti vardı. Öyle ki hiç mal biriktirmez, elbise almazdı, aksine başkalarından iğreti olarak aldığı elbiseleri giyerdi. Yazın sadece bir gömlek, kışın da bu gömleğin üzerine bir abâ giymekle yetinirdi. Başında da keçi derisinden bir serpuş vardı ki, bunun kürklü kısmı dış taraftaydı. Hiçbir gazadan geri kalmazdı. Seksen rıtl ağırlığındaki bir yaydan ok atardı.[20] Bazı zamanlar Lübnan dağında yaşardı. Kışın dağ eteğindeki Asir-ya pınarına gelirdi. Burası Dımaşk´m doğusundaki Dume köyünün tepelerinde bulunan bir yerdi. Buranın suyu sıcaktı. Buradayken, insanlar onun ziyaretine gelirlerdi. Bazan kendisi Dımaşk´a gelir, Kadis yanındaki Kasyun dağı eteklerinde ikamet ederdi. İyi halleri ve mükâ-şefeleri vardı. Kendisine Esedü´ş-Şam (Şam Arslanı) denirdi. Şeyh Ebü´l-Muzaffer Sibt îbn Cevzî, Kadı Cemaleddin Yakup´dan şöyle bir rivayette bulunmuştur: Kerekü´l-Buka´da hâkimlik yapan Cemaleddin, bir defasında Şeyh Abdullah el-Yoninî´nin Beyazköprü yanındaki Sevr suyundan abdest aldığım görmüştü. O esnada bir katır yükü şarap taşımakta olan bir Hristiyan da oradan geçmekteydi. Köprünün yanında katırın ayağı sürçtü, üzerindeki şarap yükü yere yıkıldı. Abdestini tamamlamış olan Şeyh Abdullah durumu gördü. Ancak Hristiyan onu tanımıyordu. Yükünü tekrar katıra yüklemek için şeyhten yardım istedi. Şeyh de beni çağırıp şöyle dedi: «Ey fakih, gel de şu yükü tekrar katıra yüklememiz için bize yardımcı ol.» Yükü yükledik. Hristiyan yoluna devam etti. Ancak ben bu duruma şaştım. Peşi sıra gittim. Ben Medine´ye gitmekteydim. Akabe´ye vardığımda Hristiyan, yükünü şarapçıya götürdü. Şarapçı yükü çözdüğünde yükün şarap değil de sirke olduğunu gördü ve Hristiyan´a, «Yazıklar olsun sana bu şarap değil, sirkedir!» dedi. Hristiyan da, «Ben bunun nasıl sirkeye dönüştüğünü biliyorum. İşin nerden kaynaklandığının farkındayım» dedi. Sonra katırını bir hana bağladı. Salihiye mahallesine döndü, Şeyh Abdullah´ı sordu, onu buldu. Yanma girip huzurunda Müslüman oldu. Şeyh Abdullah el-Yoninî´nin cidden çok salih halleri ve kerametleri vardı. Yanma gelen kimseler için ayağa kalkmaz ve «İnsanlar ancak alemlerin Rabbinin huzurunda ayağa kalkarlar» derdi. Emced onun yanma gelip oturur, o da Emced´e, «Ey Emced, şöyle ve şöyle yaptın! Bu yaptıkların doğru değildir» der, ona iyilikleri emreder, kötülükleri yasaklardı. Emced de onun bütün buyruklarına uyardı. Tabi bu da Şeyh Abdullah´ın zahidliğinde samimi, takvalı yolunda düzgün oluşu nedeniyleydi. Hediyeleri kabul eder, ancak hiçbir şeyi ertesi güne bırakmazdı. Fazla acıktığında badem yaprağını alıp ufalar, üzerindeki tozlan üfledikten sonra içindeki suyu içerdi. Yüce Allah ona rahmet etsin. Makamını âli kılsın. Anlatıldığına göre bazı senelerde havada uçarak hacca gidermiş, bu keramet birçok zahid ve salih kullarda da görülmüştür. Ancak büyük alimlerden herhangi birinin böyle yaptığı hususunda bize bir haber ulaşmış değildir. Bunu ondan nakleden ilk kişi Habip el-Acemî´dir. Habip, Hasan-ı Basrî´nin arkadaşlanndandı. Habip´ten sonra da bazı salih kimseler Şeyh Abdullah el-Yoninî´nin bu tür kerametlerini bize nakletmişlerdir. Bu sene zilhicce ayının onunda cuma gününe girildiğinde Şeyh Abdullah el-Yoninî sabah namazını kıldı. Cuma namazını da Baalbek Ca-nıii´nde kıldı. O gün cuma namazından önce son derece sağlıklı iken hamama gitti. Sonra namazını edâ etti. Namazdan sonra ölüleri yıkayan müezzin, Şeyh Davud´a, «Gör bakalım. Yarın ki gün nasıl bir gün olacaktır!» dedi. Sonra zaviyesine çıktı. Geceyi Allah´ı zikrederek ve arkadaşlarına da zikrettirerek geçirdi. Kendisine en ufak bir iyilikte bulunan kimseler için de duâ etti. Sabah vakti olunca namazım arkadaşlarıyla birlikte kıldı. Sonra duvara yaslanıp elinde teşbihi olduğu halde yüce Allah´ı zikretmeğe başladı. O halde iken vefat etti. Ne kendisi, ne de tespihi yere düştü. Haber Baalbek valisi Melik Emced´e ulaşınca yanma geldi. Onu muayene etti. Hâlâ yere düşmüş değildi. Melik Emced, «İnsanlara bir alamet olsun diye onu bu halde bırakıp üzerine bir türbe yaptır-sak» dedi. Ancak kendisine, «Bu sünnete uygun değildir» dediler. O zaman kefenlendi. Namazı kılındı. Altında oturup yüce Allah´ı zikrettiği badem ağacının altına defnedildi. Allah rahmet etsin. Mezarını nurlan-dırsm. Seksen yaşını aşmış iken bu sene zilhicce ayının onbirinde cumartesi günü vefat etmişti. Allah makamını âlî kılsın. Şeyh Muhammed el-Fakih el-Yoninî onun öğrencilerindendi. Ona sığınanlardandı. O, Baalbek şehrindeki bu şeyhlerin ve alimlerin dedesidir. [21] Ebu Abdillah Hüseyin B. Muhammed B. Ebibekr Ebu Abdillah Hüseyin b. Muhammed b. Ebi Bekr el-Müclî el-Musılî. İbn Cühenî adıyla da bilinir. Faziletli bir gençti. Musul lideri Bedreddin Lü´lü´nün inşa kâtipliğim yaptı. Şiirlerinden biri şudur: «Nefsim, hep kendisim düşündüğüm kimseye feda olsun. Hayretler denizinde boğulacak hale geldim, Geceleyin ayın mehtabında ortaya çıkar. Değnekle, vehimle bir tepe üzerinde görünür.» [22] Hicretin Altıyüzonsekizinci Senesi Bu sene Tatarlar Kelade, Hemedan, Erdebil, Tebriz ve Gence gibi birçok şehirleri istila ettiler. Halkı öldürdüler. Buralardaki malları yağmaladılar. Kadınları ve çocukları esir aldılar. Bağdat´a yaklaştılar. Halife bu durumdan rahatsız oldu. Paniğe kapıldı. Bağdat´ı tahkim etti. Askerleri görevlendirip harekete geçirdi. İnsanlar da, namazlarda ve virdlerde Kunut duası okumaya başladılar. Bu sene Tatarlar, Gürcüleri ve Lân ülkesindeki insanları mağlup ettiler. Sonra Kıpçaklarla savaşarak onları da bozguna uğrattılar. Aynı şekilde Ruslar da hezimete uğradılar. Tatarlar ele geçirebildikleri malları yağmaladılar, halkı öldürdüler, kadınları ve çocukları esir aldılar. Bu sene Muazzam, kardeşi Eşrefin yanına giderek kardeşi Kâmil´e şefkatli olmasını istedi, onu affetmesini diledi. Eşref, Kâmil´e kırgındı. Bu kırgınlık giderildi. İkisi birlikte Haçlılara karşı Kâmil´e yardımcı olmak için Mısır diyarına gittiler. Haçlılar, Dimyat şehrini ele geçirmişlerdi. Hicretin 614. senesinden bu yana kuvvetlenmişlerdi. Kâmil, onlara Kudüs´ü geri vermek, Sultan Selahaddin´in fethetmiş olduğu sahillerdeki şehirleri de iade etmek, buna karşılık Dimyat´ı terk etmeleri önerisinde bulunmuştu. Ancak onlar bu öneriyi kabule yanaşmamışlardı. Ama Cenâb-ı Allah´ın takdiri gereğince erzakları azaldı. Erzak gemileri Dimyat´a yaklaştığında İslâm donanması bu gemileri yakaladı, suları da her taraftan Dimyat arazilerine saldı. Her taraf su baskını altında kaldı. Bundan sonra Haçlılar birşey yapamaz hale geldiler. Diğer taraftan Müslümanlar da onları kuşatma altına aldılar. Onları çok dar bir mekâna sıkıştırdılar. O zaman Haçlılar hiçbir karşılık istemeksizin barış yapmağa meylettiler. Haçlı liderleri Melik Kâmü´in yanına geldiler. O esnada Melik Kâmü´in yanında kardeşleri Muazzam İsa ile Musa Eşref de bulunuyordu. Bu ikisi onun huzurunda ayakta durmaktaydılar. O gün görülmeğe değer muazzam bir gündü. Kâmü´in isteği doğrultusunda barış antlaşması yapıldı. Allah Kâmil´in yüzünü ak etsin. Haçlı hükümdarları ve askerleri onun huzurunda ayakta beklemekteydiler. Kâmil Muhammed, bu barış antlaşması münasebetiyle büyük bir ziyafet verdi. Bu ziyafet sofrasında mü´min, kâfir, iyi, kötü herkes hazır bulundu. Hille´li şair Racih de kalkıp şu şiiri okudu: «Kutlu olsun, şans ebedîleşerek gitti. Rahman, yardım sözünü gerçekleştirip yerine getirdi. Mahlukatın ilahı bizi destekledi. Fetih bize açıkça göründü. Bize nimetler ve ebedî onur bahşedildi. Suratı asıldıktan sonra feleğin yüzü güldü, bize karşı. Şirkin suratı ise zulüm nedeniyle kapkara oldu. Engin deniz, azgın ahalisi ile taşkınlık yaptığında, Gelen erzak gemileriyle köpüklendiğinde. İşte bu dini, azmi parlak bir kılıç gibi kınından sıyrılan dimdik hale getirdi. Tıpkı keskin kılıçların kınlarından sıyrılışı gibi, Düşmanlardan hiç kimse kurtulamadı. Hepsinin uzuvları kopup yere düştü. Ya da kendileri ölüp toprağa uzandılar. Ya da esir alınıp zincire vuruldular. Kâinatın düi yeryüzünde yüksek sesle, Ufuklara doğru şöyle seslendi: Ey İsa´nın kulları! İsa ve taraftarları, Ve tüm Museviler ile Musa, Muhammed´e hizmet ediyorlar artık!» Ebu Şâme dedi ki: «Duyduğuma göre şair bu şiirinde Muazzam Isa ile Eşref Musa ve Kâmil Muhammed´e işaret etmiştir ki, bu da çok güzel tesadüflerdendir.» Ziyafet sofrası bu sene receb ayının ondokuzunda çarşamba günü kurulmuştu. Bundan sonra Haçlılar Akkâ´ya ve diğer yerlere döndüler. Muazzam da Şam´a döndü. Eşref ile Kâmil, kardeşleri Muazzam´la barışmış oldular. Bu sene Melik Muazzam, Dımaşk kadılığına daha önce Dımaşk Beytü´l-malinin vekili olan Kemaleddin el-Mısrî´yi atadı. Kemaleddin; faziletli ve yüksek şahsiyet sahibi bir kimseydi. Her cuma günü namazdan önce işini tamamladıktan sonra Adiliyede sicilleri tesbit etmek için otururdu. İnsan sicillerini tutmak için bütün merkezlerden gelen şahitlerin hepsi, medrese de yanında hazır bulunurlardı. Allah ona hayır ve mükâfat versin. [23] Hicretin Altıyüzonsektzînct Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler Musullu Kâtip Yakut Asıl adı Eminüddin´dir. İbn Bevvab tarikatına mensup olmakla şöhret bulmuştur. İbnü´1-Esir onun için dedi ki: «Zamanında ona yakın seviyede bir kâtip yoktu. Bir çok faziletlere sahipti. İnsanlar onu övme hususunda müttefik idiler. Ne iyi bir insandı.» Vasıtlı Necibüddin onu şöyle bir kaside ile methetmişti: «O, dağınık ilimleri toplayandır. Eğer o olmasaydı faziletlerin anası ağlardı. Yüreksizler ondan korkarlar. Onun mürekkebinden arslan bile korkar. Askerî birlikler boyun eğerek ona yönelirler. Karanlıkta onun dişleri göründüğünde, Karanlıklar da, beyazlıklar da onun karşısında utanırlar. Sen dolunaysın, Kâtip İbn Hilal de babası gibidir. Cepheden kaçıp gidenler için övünç yoktur. Eğer öncelik varsa fazilette öncelik sanadır. Sen yarısı kazandın, namazını kıl.» [24] Celaleddîn Hasan îsmailîler´in lideri Hasan b. Sabbah´m evladmdandır. Kavmi arasında İslâmî şiarları ortaya koymuştur. îslâirrî hadleri ve haramları muhafaza etmiş, kendisi dinî emirleri yerine getirmiş, şer´î yasaklan uygulamıştır. [25] Şeyh Salih Şihabeddin Muhammed b. Halef b. Racih el-Makdisî. Hanbelî mezhebine mensuptu. Zahid, âbid ve takvalı bir kimseydi. Cuma günleri halka peygamber efendimizin hadislerini Muzafferi Camii´nin minberinin altında oturarak okurdu. Çok hadis dinlemişti. Hadis toplamak amacıyla çeşitli beldelere seyahatlerde bulunmuş olup Harirî´nin Ma-kamat adlı eserini elli gecede ezberlemişti. Birçok ilimlere vakıftı. Zarif karakterli bir kimseydi. Allah rahmet etsin. [26] Hatip Muvaffaküddîn Ebu Abdillah Ömer b. Yusuf b. Yahya b. Ömer b. Kâmil el-Makdisî. Beytül-Abâr´ın hatibi idi. Dımaşk´ta Hatip Cemaleddin ed-Doleî elçi olarak Harezmşah´a gönderildiğinde onun yerine vekâlet etmiş ve vekâlet görevini Cemaleddin´in Dımaşk1 a dönüşüne kadar sürdürmüştü. [27] Muhaddîs Takiyyüddin Ebu Tahir İsmail b. Abdullah b. Abdülmuhsin b. Enmatî. Hadis okudu. Hadis toplamak amacıyla çeşitli beldelere seyahatlerde bulundu. Güzel hattı vardı. Hadis ilimlerinde derin bir alimdi. Hadis hafızıydı. Şeyh Takiy-yüddin İbn Salah onu methederdi. Melik Muhsin b. Selahaddin´e ait Kü-lase´deki Beytü´l-Garbî´de onun kitapları vardır. Sonra İbn Enmatî´den bu kitaplar alınarak Şeyh Abdüssamed ed-Dekkaî´ye teslim edildi. Bu kitaplar sağlığında onun elinde, sonra da adamlarının elinde kaldı. Mu-haddis Takiyyüddin Ebu Tahir, Dımaşk´ta bu sene vefat etti. Sofiye mezarlığına defnedildi. Cenaze namazını Şeyh Muvaffaküddin Dımaşk´ta-ki Emevî Camii´nde kıldırdı. Babü´n-Nasır´da da Şeyh Fahreddin b. Asa-kir, ayrıca mezarlıkta da Kadilkudat Cemaleddin el-Mısri mükerreren cenaze namazını kıldırdılar. Allah ona rahmet etsin. [28] Ebü´l-Gays Şuayb B. Ebi Tahîr B. Küleyb Ebül-Gays Şuayb b. Ebi Tahir b. Küleyb b. Mukbil. Ama idi. Şafiî fakihi idi. Vefat edinceye dek Bağdat´ta ikamet etti. Bir çok faziletlere sahipti. Risaleleri vardı. Şiir yazardı. Şiirlerinden biri şudur: «İnsanları idare edecek olduğunuz zaman, Şerefli kimseleri cömertlik ve bağışla idare edin, Alçakları ise daha da zelil kılarak idare edin ki ıslah olsunlar. Çünkü zelil kılmak, hasis ve yaramaz kimseler için daha uygun bir idare tarzıdır.» [29] Ebü´l-Îzz Şeref B. Ali Ebü´1-îzz Şeref b. Ali b. Ebi Cafer b. Kâmil el-Halisî. Kurraydı. Âmâydı. Şafîî fakihiydi. Nizamiye´de fıkıh dersleri aldı. Hadis dinledi. Hadis rivayet etti. Hasan b. Amr el-Halebî´den şu şiiri nakletti: «Ülkelerimiz birbirinden çok uzak olduğu halde hayalimde canlandınız. Gönlümün size yöneldiğini tahayyül ettim. Kalbim, aradaki uzak mesafeye rağmen sizinle fisıldaştı. Siz lafızlardan uzaklaştınız, artık sizler manalarsınız.» [30] Ebu Süleyman Davud B. İbrahim Ebu Süleyman Davud b. İbrahim b. Mendar el-Cilî. Nizamiye medresesindeki kalfalardan biridir. Şiirlerinden biri şudur: «Ey cami! Yularlarını tut. Zamanın binekleri bazan tökezler ve yere kapaklanır. O zaman pişman olur, parmağını ısırı |