Zaid Harfler

Zâid Harfler

Gazaba uğramış olanların ve sapmışların yoluna değil [1485] ayeti buna örnektir. Ayetin anlamı gereği "sapmışların" ifadesinin başındaki lâ zaiddir.

Yine, Sizi ve sizden öncekileri yaratan... [1486] ayeti de böyledir. Bu ayette; "sizden öncekileri" ifadesinin başındaki min zaiddir.

Yine, Ben sana emretmişken seni secde etmekten alıkoyan nedir?[1487] [1488] ayetinde "Seni secde etmekten alıkoyan nedir?" İfadesindeki 'lâ' zaid harflerden olup nefiy (olumsuzluk) için değil tekid (pekiştirme) içindir.

Yine, Rabbiniz size bu ağacı yasakladı [1489] ifadesi de böyledir. [1490] Anlamı, Arabların: "Senin yanında ne bir çıkar temini ne de bir zarardan korunma söz konusu değil" demesi gibidir. Burada zarardan korunma (def) ifadesindeki lâ zaidtir.[1491]

Yine, Şüphesiz Allah (hakkı açıklamak için) bir sivri sineği ve hatta ondan daha küçük ve önemsiz bir varlığı misal getirmekten çekinmez [1492] ayeti de böyledir. Anlam "Bir sivri sineği misal vermekten" ifadesi [1493] ile tamamlanmaktadır; aradaki mâ zaidtir ve pekiştirme içindir.

... Dönmeleri sebebi ile [1494] ayetindeki mâ zaidtir. Anlam: "Anlaşmalarından dönmeleri sebebi ile" şeklinde ma’sız tamamlanmaktadır.

Onun önünde ve arkasında Allah'ın emriyle onu koruyan takipçi (melek)ler vardır [1495] ayeti de böyledir. "Allah'ın emri ile onu korurlar" ifadesinde harf-i cer min değil ba olmalıdır.

Mümin erkeklere söyle harama göz dikmesinler [1496] ayetinde min zaiddir.

Yine Onların çoğunda sözünde durma diye bir şey bulmadık [1497] ayetinde min zaidtir.

Yine Meleklere demiştik... [1498] ayetinde iz zaidtir.

Musa kavmine demişti ki... [1499] ayetinde de iz zaidtir.

Size rabbinizden bir hayr indirilmesini... [1500] ayetinde min zaidtir. Anlamı "Rabbinizden bir hayır" değil "Rabbinizin hayrı" şeklindedir.

Hani havarilere ilham etmiştim...[1501], Allah "Ey Meryem oğlu İsa" buyurduğu zaman...[1502], Sana Öğrettiğimiz zaman…[1503], Sana vahyettiğimiz zaman... [1504]ayetleri de böyledir.

İnsanlara sen mi söyledin... [1505] ayetindeki soru, bilmediği bir şeyi öğrenmeye yönelik bir soru değil bir karardır. Tıpkı kişinin kölesine, "Şöyle şöyle mi yaptın?" demesi gibi. Bu soru, köleyi uyarmaya yöneliktir. Cerir [1506] de;

Siz değilmisinız en hayırlısı binek üstündekilerin En erdemlisi alemlerin mutluluk sırları demiştir ki burada, 'sizsinin' anlamını kasdetmemiş olsaydı, Abdulmelik, seyisleri ile birlikte yüz deve verilmesini emretmezdi.

İki ilah... [1507] ayetindeki gibi, erkek ile dişi iki ilah aynı fiil ile ifade edilirse, galip olan müzekker sığası kullanılır (yani ilaheteyn değil ilaheyn denir).

Allah Başlarınızı meshedin ve ayaklarınızı da [1508] buyurmaktadır. Ercülikum ifadesi 'ba' ile mecrurdur ve yıkanabilir olması sebebi ile önceki ifade ile ("ruusikum" öncesi) müşterektir ki Arablar bu tür ifadeye başvururlar.

Bu durumda anlam itibariyle normal kullanımda önceki ifadeye yakınlığı sebebi ile ercülikum yerine ve'ğsilû ercülekum (ayaklarınızı yıkayın) olmalıdır.

O dilediğini rahmetine dahil eder. Zalimlere gelince... [1509] ayetindeki 'zalimler' ifadesi de, kendinden önceki "dilediği kimseyi" ifadesi gibi nasb mahailindedir ki, zalimleri rahmetine dahil etmez demektir.

Eğer cünüp iseniz yıkanın [1510] ayetindeki gibi tekil bir lafız da çoğul bir lafız da "O cünüptür, onlar cünüptür (cünüptürler değil)” şeklinde ifade edilir. Allah, ölçülü olmayı ve adaleti emretmektedir.[1511]

Ben sana emretmişken seni secde etmekten alıkoyan nedir?[1512] [1513] ayetinde "Seni secde etmekten alıkoyan nedir?" ifadesindeki lâ zaid harflerdendir. Ayetin anlamı "Seni secde etmekten alıkoyan nedir?" şeklindedir.[1514]

Allah, Nice memleketler var ki biz onları helak ettik [1515]; Helak ettiğimiz hiç bir ülke yoktur ki hakkında (bizce) bilinen bir yazgı olmasın[1516] ve Hiç bir memleket yoktur ki biz onu helak etmeyecek olalım [1517] buyurmaktadır; yani bizim helak etmeyecek olduğumuz hiç bir memleket yoktur. [1518]

[1485] Fatiha: 1/7.

[1486] Bakara: 2/21.

[1487] A'raf: 7/12.

[1488] Ebu Ubeyde, Mecazu'l-Kur' an, c. 1/211. Seni secde etmekten alıkoyan nedir? ifadesi, Kur'an'ın mecazıdır. Arablar lâ harfini olumlu anlamda kullanırlar ki bu durumda lâ zaid harflerdendir.

[1489] A'raf: 7/20.

[1490] Ayetin devamı, Rabbiniz size bu ağacı sırf melek olursunuz veya ebedî kalanlardan olursunuz diye yasakladı (A'raf: 7/20) şeklindedir.

[1491] Bu konuda eksiklik, satırlar arasında karıştırmalar vardır; düzeltme Kurtubî tefsirinden yararlanılarak yapılmıştır, el-kurtubî, c. 8/878.

[1492] Bakara: 2/26.

[1493] Yazma nüshada bu satır eksiktir; ifadenin gelişi ve Ebu Ubeyde'nin Mecazu'l-Kur'an, c. 1/35'i bu şekilde isbatı gerektirmektedir.

[1494] Nisa: 4/155.

[1495] Ra'd: 13/11.

[1496] Nur: 24/30.

[1497] A'raf. 7/102.

[1498] Bakara: 2/34.

[1499] Bakara: 2/54.

[1500] Bakara: 2/105.

[1501] Maide: 5/111.

[1502] Maide: 5/110.

[1503] Maide: 5/110.

[1504] Maide: 5/111.

[1505] Maide: 5/116.

[1506] Cerir b. Atıyye b. el-Hatafi (H. 95). Ömer b. Şebbe: "Arablar müsliimanların en üretkenlerinin Cerir, el-Ferezdak ve el-Ahtal olduğunda ittifak etmişlerdir... Cerir, tür itibariyle bunların en çok eser vereni, lirik ifadede ve kullandığı terimler itibariyle de en başarılılarıydı; dindar ve iffetli bir kişiliğe sahipli" demiştir. el-Eğanî, c. 7/2749-2835. Abdülmelik b. Mervan'a methiye olarak kaleme aldığı bu kasidinin ilk beyti şöyledir:

Uyanır mısın yoksa kalbin mi uyanık değil?

Bir akşam yaşlı biri sana eşlik eder gün batımı ile.

Muhâsihî'nin değindiği haber el-Eğanî, c. 7/2814'te "Ona sekiz bakıcısı ile birlikte yüz sağmal deve verilmesini emretti" şeklinde yer almaktadır.

[1507] Maide: 5/116.

[1508] Maide: 5/6.

[1509] İnsan: 76/31.

[1510] Maide: 5/6.

[1511] Bu cümlede müellif, Ey iman edenler! Allah için hakkı ayakta tutan, adaletle şahitlik eden kimseler olun. Bir topluluğa duyduğunuz kin, sizi adil davranmamaya itmesin. Adaletli olun, bu takvaya daha çok yakışan (bir davranıştır). Allah'a isyandan sakının, Allah yaptıklarınızı haklıyle bilendir (Maide: 5/8) ayetine işaret etmektedir.

[1512] A'raf: 7/12.

[1513] Ebu Ubeyde, Mecazu'l-Kur an, c. 1/211. Seni secde etmekten alıkoyan nedir? ifadesi Kur'an'ın mecazıdır, Arablar lâ harfini olumlu anlamda kullanırlar ki bu durumda lâ zaid harflerdendir.

[1514] Muhasibi; daha önce bu ayetteki lâ'nın zaid olduğunu söylemişti.

[1515] A'raf: 7/4.

[1516] Hicr: 15/4.

[1517] İsra: 17/58.

[1518] Haris El- Muhasibi, El- Akl Ve Fehmü’l Kur’an, İşaret Yayınları, İstanbul, 2003: 400-403.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın