Nefsin halleri

Nefsin halleri

Kıbrıs'tan Eyüp Aktaş: "Nefis nedir? Nefsin ne gibi halleri vardır? Hangi kademede zararlıdır veya faydalıdır?"

Nefis; hayra da, şerre de kâbiliyetli olduğu nazara alındığında, insanın maddî-mânevî varlığını oluşturan bir maya niteliğinde olduğu söylenebilir. Kur'ân'da nefis, bazan günahlarla bir hal olmuş, bazan îmanla yoğrulmuş, bazan da kendisini yargılayan insanın ``kendi öz varlığı" olarak kullanılır. Meselâ, Cenâb-ı Hak mü'minlerin sıfatlarını zikrederken, ``Onlar ki, küçük günahlar dışında büyük günahlardan ve fuhşiyâttan sakınırlar. Şüphesiz Rabb'in geniş mağfiret Sahibidir. Rabb'in sizi topraktan yarattığı sırada ve sizler annelerinizin karınlarında ceninler iken sizin hallerinizi en iyi bilendir. Öyleyse nefislerinizi temize çıkarmayın! Sakınanı en iyi O bilir"(1) buyurur. Â

Bedîüzzaman Hazretleri dört hatvede nefsin dört aşağılık hâline dikkat çeker ve bu hallere karşı kurtuluş tarîklerini ve saadet yollarını gösterir:

Birinci Hatve (Acz Tarîkı): Yukarıdaki âyette geçen, ``Nefislerinizi temize çıkarmayın" nehyi, bizi nefsin en ilkel haline karşı uyarmaktadır. Şöyle ki: İnsan cibilliyeti ve fıtratı hasebiyle nefsini sever. Hattâ evvelâ yalnız nefsini sever; başka her şeyi nefsine fedâ eder. Mâbuda lâyık bir tarzda nefsini metheder. Mâbuda yaraşan bir tenzîh ile nefsini ayıplardan tenzih eder ve berî görür. Elden geldiği kadar kusurları kendine lâyık görmez ve kabul etmez. Nefsine tapar bir tarzda kendini şiddetle müdafaa eder. Hattâ fıtratında derc edilen ve yalnız Mâbud'unun hamd ve tesbihi için kendisine verilen duyguları ve istidâtları kendi nefsine sarf ederek, ``Nefsinin arzûsunu kendine İlâh edinip her emrine uyan kimseyi gördün mü?"(2) sırrına mazhar olur. Â

Netîcede, gerçekte ``acz" içinde yuvarlanan nefis, kendisini üstün görür, kendisiyle gururlanır, kendisini beğenir. Oysa kulluk makâmı, Allah'ın azameti ve büyüklüğü karşısında, kendi acziyetini idrâk etmeyi gerektirmektedir. İşte bu mertebede nefsin tezkiyesi, nefsi tezkiye etmemektir, yani nefsi günahlardan berî görmemektir. Yani nefsi temize çıkarmamaktır. Nefsin günahlardan arınması ve temizlenmesi için bu şarttır. ``Acz" içinde olduğunu idrâk eden nefis, gururlanmaz, kendisini büyük görmez; ``ubûdiyet" tarîkına girer. Ubûdiyet tarîkı ise onu, mahbûbiyete, yani Allah'ın sevgili bir kulu makâmına yükseltir. Bu tarîk, aşktan daha sâlimdir. Â

İkinci Hatve (Fakr Tarîkı): Burada nefis kendini unutmuştur. Nefsin kendinden haberi yoktur; ölümü düşünse, başkasına vermekte; fenâyı, zevâli ve yokluğu görse, kendi üzerine almamaktadır. Külfet, hizmet ve ibâdet makâmında, yani Allah'ın emirlerine muhatap olma makâmında da, nefis kendini unutmuştur. Nefis, kendini Allah'ın emirlerine muhatap saymamaktadır. Â

Fakat ücret almaya ve lezzetlerden istifâde etmeye gelince öne atılmakta ve şiddetle istemektedir. Yani lezzetlerde nefis kendini unutmamaktadır. İşte, nefs-i emmâre budur. Nefsin bu vahim hâline, ``Allah'ı unutup da, Allah'ın da nefislerini kendilerine unutturduğu kimseler gibi olmayın. Onlar yoldan çıkmış kimselerdir"(3) âyeti işâret etmektedir. Â

Nefsi bu makâmda tezkiye, tathîr ve terbiye etmek, yani arındırmak, bu hâlin aksini telkin etmekle mümkündür. Yani nefsin unutkanlığı ile örtüşecek bir biçimde, lezzetlerde, tatlarda, ihtirâslarda, menfaatlerde ve ücretlerde nefsi unutmak. İbâdet, hizmet, faaliyet ve ölüm gibi nefsin sevmediği hallerde ise nefsi unutmamak. Yani hizmetlerden geri durmamak, öne atılmak. Her an ölümü beklemek ve hazırlanmak. (4)

Böylece nefis kendisinin "fakr" içinde olduğunu unutmaz. Bu idrâk onu Allah'ın Rahmân ismine ulaştırır. Yani nefis kendi fakirliğini bilmesine rağmen, bu fakirliğe aldırmaz ve daha dehşetli bir fakirlik olan ölümün her an kapıda olduğunu hissederek, hizmetlere atılır ve ibâdetlerde ön safta yer alırsa; Rahmân ismi o nefsi kucaklar, ihâta eder, şefkat eder, nîmetlerini bollaştırır, bereketini arttırır, hadsiz sevaplar verir; ölümden sonra da o nefsi fakir ve yoksul bırakmaz. O nefse rahmet eder.

süleyman kösmene
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın