Zühd

Zühd

Muhâsibî'nin tasavvuf anlayışına göre iki tercihten birini, daha ağır olanı tercihe yönelen bu tür bir aklî muhasebe için kaçınılmaz olarak zühd gereklidir. Muhâsibî karakteri gereği kılı kırk yaran bir zahiddi; takvası gereği babasından kendisine kalan mirastan hiç bir şey almamış ve kaynağını bilmediği için el-Cüneyd'in yanında hiç bir şey yememiş; bir dirheme muhtaç olarak vefat etmiştir. Tasavvuftaki ilk dönemlerinde Muhâsibî'nin bu radikal tutum ve tercihi en uç noktaya ulaşmış ve helal bile olsa mal biriktirmemeyi tercih etme noktasına gelmiştir. Daha sonra her ne kadar onun düşünce ve yönelişlerinde sahib olduğu orijinalite asli karekterini korumuş ve öldüğü gün bir danik'e (bir dirhemin altıda biri) muhtaç olarak ölmüş olsa da düşünceleri daha ölçülü ve dengeli bir noktaya gelmiştir.

Hâris'in el-Mesail fi'z-Zühd ve Ğayruhu isimli eseri; Kitap, Sünnet, sahabe ve tabiinden oluşan selef alimlerinin uygulamaları ışığında onun kendine özgü zühd anlayışını ortaya koymaya çalışmaktadır. Ebu Abdullah Haris el-Muhâsibî el-Mesail fi'z-Zühd ve Gayruhu isimli eserinde, Kur'ân ayetlerinden, Sünnetten, sahabe ve tabiinin bu konudaki bilinen tutumlarından örnekler vererek kendine özgü zühd anlayışını temellendirmeye çalışmaktadır:

Ebu Abdullah Haris el-Muhâsibî'ye "zühdün farz mı yoksa nafile mi olduğu; hangi tür zühdün farz ve hangisinin nafile olduğu?" sorulduğunda: "Haramlar konusunda dünyadan el etek çekmeyi (zühd) Allah (c) farz kılmıştır. Fazlalık kabilinden helal olanlardan nefsin alıkonulması konusundaki zühd (bunlardan feragat etmek) nafiledir. Allah (c), kullarının, özendirdiği şeylere özenmelerini; uzak durmalarını (zühd) emrettiği şeylerden de uzak durmalarını emretmiştir. Kişi eğer farz ile nafile arasında ayrım yapabilirse harama yeltenmez ve helal olan bir şey konusunda da zahidlik yapmaz (ondan uzak durmaz). Ancak Allah (c), insanın helallerden uzak durmasını nafile kılmamış; helal bir kazancı Allah (c) için infak etmeyip kendisi için alıkoyma konusundaki zühdü ise nafile kılmıştır. Şayet kişi zühd konusunda olgunlaşırsa kıt kanaat yetecek kadarından ve müslümanların başına gelebilecek bir durum veya bir takım durumlarda hemen veya ileride başvurulmak üzere hazırladıklarından fazlasını kendisi için alıkoymaz.[268]

Hukukta kişinin mal biriktirmesini engelleyen hiç bir neden olmadığı halde mal biriktirmeye söz vermiş, niyet etmiş ve biriktirmek sureti ile sadaka vermemiş ise böyle biri Allah'ın hazinelerinin bekçisidir. Mal tasarruf etmesi mala karşı tutku veye cimrilikden kaynaklanmıyorsa böyle biri malı çok olsa bile zahiddir... Nice mal biriktirenler vardır ki onlar mal biriktirmekten başka bir şey yaparlar. Onlar dünyayı hatırlamazlar, çünkü ahireti hayal etmektedirler. Onların dünyayı hatırlamaları dünyada tebliğ yapmak isteyenin hatırlamasıdır. Dünyada mal biriktirmeleri de şartların değişmesi ile durumunu değiştirmeyen birinin mal biriktirmesi gibidir. Onun gönlü başka alemlerle meşguldür. Böyle biri Allah'ın kendisine verdiğine şükreder. Kendisine verilen helal mal, onun şükrünü eda etmesine engel olmaz. Nimetten mahrum bırakılsa bile; başına gelen musibetler onun tercih mahalline yönelmesine engel değildir. O musibet karşısında sabırlıdır, çünkü içinde bulunduğu çetin durumdan hoşnud olması kendisi için daha hayırlıdır. Bela ve musibetleri sabır ve şükürle karşılar; başıma bir musibet gelirse sabretmeliyim diye düşünür, çünkü eğer düşünürse sonuçta mutlaka bir hayır ve şükretmesi gerekli bir iyilik olduğunu görür. Kendisi için böyle bir yaşantıyı Allah (c) takdir ettiği için rahat içinde yaşamış olmaktansa böyle yaşamaktan hoşnuttur. Eğer başına bir musibet gelirse Yüce Rabbinin kendisi için takdiri olan bu musibeti reddedip, başka her hangi bir seçim ve başka bir tercihte bulunmaz.

Zahidin özelliği işte budur; o dünyalık şeylerin kalbinde yer etmesinden hoşlanmaz.

Zühdün neden ve etkenlerine gelince; sorumluluk sahibi olmak ve büyük bir külfet karşılığında az bir rızık ve rahatla yetinmektir. Çünkü dünyada zühd ile yaşayıp bir yolcunun ihtiyaçları kadarı ile yetindiği takdirde hamallıktan kurtulur ve gönlü rahat eder. [269] Zühd mal ve eşyaya ilgi duymamak değil, dünya ve içindeki her şeye ilişkin ihtiyaçtan fazla olandan ve gösterişten kaçınmaktır. (Tefekkür edip susmak zühdtür, dünyaya ilişkin beklentilerden arınmak zühdtür ve amacına ulaşmak için ısrar zühdtür.)

Hâris'e göre zahid eşyanın kalbinde yer edinmesini hoş karşılamaz. O halde insan gereksiz söz ve davranışlardan arınıp, tefekkür ve sükutu itiyat edindiği takdirde bu onu Allah'a tevbe ve verdiği nimetlere karşı şükre yöneltir. İnsanlar için gerekli olan tefekkür ve Allah'a itaat kaygısıdır. İnsan Allah'a itaat ve isyan konusunda sürekli kaygılı olmalı ve Allah'a isyandan uzak durmalıdır. Bu düşünce insan için kaçınılmazdır. Sonra insan ameller arasındaki dengeyi gözetmeli ve iki şey arasındaki ölçüyü gözetip, en ölçülü olanına yönelmelidir.[270]

[268] el-Mesail fi'z-Zühd, s. 43-44.

[269] el-Mesail fi'z-Zühd, s. 43-45.

[270] el-Mesail fi'z-Zühd, s. 43-45. Haris El- Muhasibi, El- Akl Ve Fehmü’l Kur’an, İşaret Yayınları, İstanbul, 2003: 109-111.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın