İbn Ebî Hatim er Râzî

16- İbn Ebî Hatim er-Râzî (Ö. 327)

Cerh ve ta'dil konusunda en kapsamlı eserlerden birinin müellifi olan Abdurrahman b. Ebî Hatim er-Râzî, cerhde israfıyla tanınan babası Ebu Hatim er-Râzî (8.277) [1461]ve diğer şeyhlerinden aldığı Ebu Hanife aleyhindeki rivayetlere kitabında yer verir. Meselâ, Kûfe'lileri cerh konusunda aşırı sertliği ile maruf İbrahim b. Yakup el-Cûzcânî (ö.259) den naklen Ebû Abdirrahman el-Mukrî'nin şöyle dediğini kaydeder:

"Ebu Hanife bize hadis rivayet eder, sonunda da, bu duyduğunuz şeylerin hepsi boş ve batıldır derdi".[1462] Yine Cûzcânî'nin, İbn Ebî Hâtim'e yazıp gönderdiği bir rivayete göre ise, Muhammed b. Câbir el-Yemânî:

"Ebu Hanife, Hammad'ın kitaplarını benden çalmıştır." Demektedir.[1463]

Ebu Hanife aleyhine uydurulmuş iftiralardan başka birşey olmayan bu rivayetlerin yanısıra İbn Ebî Hatim, Abdullah b. Mübarek ve Ahmed b. Hanbel'den naklolunan Ebu Hanife aleyhindeki sözlere de kitabında yer verir.[1464]

Şafiî mezhebinden olan ve "Âdâbu'ş-Şafiî ve Menâkıbuhu" isimli bir eseri de bulunan İbn Ebî Hatim bu kitabında da, Ebu Hanife'yi küçük düşürücü rivayetlere yer vermiştir. Bunlardan birinde Şafiî'nin talebesi Rebi' b. Süleyman'ın şöyle dediğini nakleder:

"Şafiî'nin şöyle söylediğini duydum. Ebu Hanife bir meselede hata ettiği zaman ashabı ona:

"Cevaptan kaçtın" derlerdi.[1465] Ebu Hanife'nin, Kur'an ve Hadis cahili olduğunun Şafiî tarafından bizzat İmam Muhammed'e ikrar ettirildiği uydurma diyalog da bu kitapta yer almaktadır.[1466]

Ebu Hanife'nin terceme-i halinde, aleyhindeki bütün rivayetleri bir araya toplayan îbn Ebî Hatim, Şafiî'nin terceme-i halinde ona toz konduracak en ufak bir rivayete bile yer vermez.[1467] Bilakis burada da Ebu Hanife'yi Şafiî karşısında küçültücü şu rivayeti kaydeder: "Ahmed b. Hanbel şöyle demiştir:

“Meselelerimiz, yani ashab-ı hadisin meseleleri, Şafiî'ye kadar Ebu Hanife'nin ellerinde idi. Ne zaman ki, Allah'ın Kitabı ve Resulünün Sünnetinde insanların en fakihi olan Şafiî'yi gördük, artık o (Ebu Hanife) yetmez oldu. Çünkü o, hadis talebi az olan birisiydi".[1468]

Hadisçilerin ileri gelen simalarından biri olmakla beraber mezheb taassubuyla, hiçbir ciddî gerekçeye dayanmadan Ebu Hanife'yi cerheden İbn Ebî Hâtim'in bu tutumu, aynı yolu takip eden diğer muhaddisler için de bir örnek teşkil etmektedir.[1469]

[1461] Bkz.er-Ref u ve't-Tekmîl, 275.

[1462] İbn Ebî Hatim, Kitabu'l-Cerh ve'l-Ta'dîl, VIII, 450.

[1463] Age., VIII, 450. Cûzcânî'nın Ebu Hanife ve talebelerini cerhi için bkz. Cüzcânî, Ahvalu'r-Ricâl, 75-77.

[1464] İbn Ebî Hatim, Age.. VIII. 450.

[1465] İbn Ebî Hâlim, Adâbu'ş-Şafii ve Menâkıbuhu 173.

[1466] Bkz. Age., 201-202.

[1467] İbn Ebî Hâtim, Kilabu'l-Cerh. VII. 201-202.

[1468] Age. VII. 203.

[1469] Dr. İsmail Hakkı Ünal, İmam Ebu Hanife'nin Hadis Anlayışı Ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: 246
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın