İnsan, âdem ve beşer kavramlarının kökeni nedir?

İnsan, âdem ve beşer kavramlarının kökeni nedir?

Kur'an-ı Kerîm ve hadis-i şeriflerde insan kelimesi "ins, nas" ve "İbn Âdem" gibi ifâdelerde kullanılmıştır."Beşer, insan topluluğu" anlamına gelen "ins" daha ziyade insan türünü ifade etmekte olup, bu türün erkek veya dişi her ferdine insî, enesî yahut insan denmektedir. Kelimenin aslının "unutmak" mânasındaki "nesy"'den "insiyân" olduğu da ileri sürülmüştür. Böyle düşünenler İbn Abbas'a nisbet edilen, "İnsan ahdini unutması sebebiyle bu ismi almıştır." şeklindeki rivayete dayanırlar.Bu kelime "üns" masdarı ile de irtibatlandırılmıştır. "Alışmak, uyum sağlamak" anlamına gelen "üns" Türkçe'de ünsiyet olarak kullanılmaktadır. Teennüs "insan olmak" mânasına gelirken isti'nâs "cana yakın olma, vahşi hayvanın evcilleşmesi" anlamı taşımaktadır. Nitekim "enes" vahşetin karşıtıdır. Ayrıca insânü'l-ayn tabirinin "göz bebeği" anlamına gelmesi dikkat çekicidir.(Cevherî, III, 904-906; Lisânü'l-'Arab, "ins" md.)Râgıb el-İsfahânî "ins" kelimesini cinnin, "üns" kelimesini de "ürkmek" anlamındaki nüfûr masdarının karşıtı olarak gösterir. Müellife göre insana bu ismin verilmesi, hemcinsleriyle birlikte uyum halinde yaşayabilmesiyle ilgilidir; insanın "yaratılışı itibariyle sosyal varlık" olarak tanımlanması da bundan ötürüdür.(el-Müfredât, "ins"md)Âdem kelimesinin menşe ve iştikakı tartışmalıdır. Kelimenin Sümer dilindeki adamu (babam). Âsur-Bâbil dilindeki adamu (yapılmış, meydana getirilmiş, ortaya konmuş, çocuk, genç) veya Sâbiî dilindeki adam (kul) kelimesinden geldiği ileri sürülmüştür. Bazıları, Âdem kırmızı topraktan (adamah) yaratıldığı için ona, “Kırmızı” mânasına gelen Adam adının verildiğini ileri sürmüşlerse de bu görüş ilgi görmemiştir.Diğer taraftan, Tekvîn'deki (2/7) “Yerin toprağından (adamah) insanı (adam) yarattı” ifadesinden dolayı, âdem kelimesinin toprakla bağlantısı olduğu da söylenmiştir. Adam, İbrânîce'de insan türü için kullanılan müşterek bir isimdir. Ahd-i Atîk'te bu kelime, insan ve insan türü anlamında beş yüzden çok yerde, nadiren de özel isim olarak ilk insan için kullanılmıştır. Tekvîn'in ilk beş babında kelime hem özel isim olarak (5/1-5), hem de “İnsan türü” (1, 26-28) ve “İlk insan” (2/4; 4/26) mânalarında kullanılmıştır. Çağdaş yorumcular, kelimenin Tekvîn'e 14-25 kadar “İnsan türü” anlamında kullanıldığı kanaatindedirler.Âdem kelimesinin hangi dilden geldiği ve hangi kökten türemiş olduğu konusu Müslüman dilciler arasında da tartışılmıştır. Dilcilerin çoğu bu kelimenin Arapça asıllı olduğunu, “Esmerlik” anlamına gelen ellidme veya “Tip, Örnek” anlamındaki el-edeme kökünden türetildiğini savunurlar. Başka bir görüşe göre, “Bir şeyin dış yüzü” (daha çok edîmetü'l-arz şeklinde “Yeryüzü”) anlamına gelen el-edîme kelimesinden türetilmiştir. Nitekim genellikle sahih kabul edilen bir rivayete göre Allah, Âdem'i yeryüzünün her tarafından alınan toprak örneklerinin birleşiminden yaratmıştır. Bu toprağın çeşitliliğinden dolayı da Âdem'in nesli değişik karakterler taşır. (bk. Ebû Dâvûd, "Sünnet", 16, Tırmizî, "Tefsir", 2 1 , Müsned, 400, 406)Âdem kelimesinin “İnsicam, ülfet" anlamına gelen el-üdm veya el-üdme'den türetilmiş olabileceği de söylenmiştir. Kökünün Arapça olduğunu iddia edenlere göre kelimenin aslı e'dem şeklinde iki hemzeli olmakla birlikte, morfolojik kural ve fonetik zaruretler uyarınca, ikinci hemze elife çevrilerek âdem şeklini almıştır. Âdem kelimesinin Arapça'ya Süryânîce veya Ârâmîce'den geçtiğini savunanlar da olmuştur. Nitekim Zemahşerî, Arap dilcilerinin Ya'küb, İdrîs. İblis vb. isimlerde yaptıkları gibi âdem ismini de el-üdme veya edîmü'l-arzdan türetmek istediklerini, ancak bu kelimenin kesinlikle yabancı bir isim olduğunu belirtmektedir.(bk. Keşşaf, I, 272. Süleyman Hayri Bolay, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/358.)Kaynak: Diyanet İslam Ansiklopedisi, İnsan ve Adem Md.Selam ve dua ile...

Sorularla İslamiyet

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın